این صنایع به‌عنوان تامین‌کنندگان مواد و خدمات مختلف در ساختمان‌سازی مورداستفاده قرار می‌گیرند و به توسعه و پیشرفت این صنعت کمک می‌کنند. تامین مواد و تجهیزات صنایع کوچک معمولا به تولید و عرضه مواد ساختمانی مانند سیمان، شن و ماسه، آجر، شیشه و سایر مواد ساختمانی می‌پردازند و امکان ساخت‌وساز بهتر و به‌صرفه‌تر را فراهم می‌کنند. همچنین نقش مهمی در ارائه خدمات معماری، طراحی داخلی و مشاوره فنی برای پروژه‌های ساختمانی دارند. این شرکت‌ها می‌توانند به مشتریان یاری رسانند تا طرح‌های ساختمانی خود را بهبود بخشند و رویکردهای نوآورانه‌تری را در معماری و ساختمان‌سازی اجرا کنند. صنایع کوچک معمولا در تولید مواد ساختمانی و تجهیزات جدید نقش دارند و فناوری‌های جدیدی را برای بهبود کارآیی و کاهش هزینه‌ها در صنعت ساختمان ارائه می‌دهند. به‌علاوه می‌توانند به تحقیق و توسعه در زمینه مواد ساختمانی بپردازند و مصالحی را به بازار عرضه کنند که از نظر عملکرد، پایداری و انرژی‌بخشی بهبود یافته‌اند. از سوی دیگر، صنایع کوچک در صنعت ساختمان به‌عنوان ارائه‌دهندگان خدمات باعث افزایش اشتغالزایی می‌شوند و به رشد اقتصادی و کاهش نرخ بیکاری در یک منطقه کمک می‌کنند. صمت در این گزارش به بررسی نقش صنایع کوچک در بهبود عملکرد صنعت ساختمان پرداخته است.

ضرورت حمایت و توسعه صنایع کوچک

صنعت ساختمان یکی از حوزه‌های مهم و رونق‌بخش اقتصادی هر کشور است. توسعه و پیشرفت این صنعت به‌طورمستقیم به بهبود شرایط زندگی جامعه و ایجاد اشتغال پایدار و ساماندهی بازار مسکن کمک می‌کند. در این راستا، صنایع کوچک نقش بسیار مهمی در این راستا دارند و در تولید مصالح‌ساختمانی، تجهیزات و لوازم موردنیاز در صنعت ساختمان نقش بسیار مهمی ایفا می‌کنند، به‌طوری‌که به بهبود روش‌ها و فرآیندهای تولید در صنعت ساختمان کمک می‌کنند. همچنین اگر حمایت‌های همه‌جانبه صورت گیرد، با ارتقای فناوری در صنایع کوچک، محصولات با کیفیت بالا و استانداردهای در دسترس خریدار قرار می‌گیرند. صنایع کوچک با توانایی تولید محصولات متنوع و باکیفیت، توسعه فناوری، ارتقای کیفیت ساخت‌وساز، تامین نیازهای محلی و ارتقای توسعه پایدار در صنعت ساختمان نقش بسیار مهمی دارند؛ بنابراین، حمایت و توسعه این صنایع می‌تواند به توسعه صنعت ساختمان و بهبود شرایط زندگی جامعه کمک کند. البته، برای دستیابی به این اهداف، نیاز به سیاست‌ها و برنامه‌های حمایتی از صنایع کوچک در صنعت ساختمان وجود دارد که باید به‌طورجدی توسعه یابد. صنایع کوچک معمولا افزایش تنوع در بازار مواد ساختمانی را شامل می‌شوند و رقابت را تشدید می‌کنند. این رقابت می‌تواند به مزیت‌های اقتصادی برای مشتریان منجر شود و ساخت‌وساز را به‌سمتی ببرد که از مواد و خدمات باکیفیت و با نرخ مناسب بهره‌برداری کنند. صنایع کوچک در صنعت ساختمان می‌تواند در توسعه مناطق روستایی نیز نقش مهمی ایفا کنند. بسیاری از این صنایع در مناطق روستایی قرار دارند و ایجاد اشتغال در این مناطق و کاهش مهاجرت به شهرها را تسهیل می‌کنند.

ساختمان، مصرف‌کننده بزرگ صنایع کوچک

جمشید برزگر، رئیس کانون سراسری انبوه‌سازان ایران در رابطه با نقش صنایع کوچک در توسعه ساخت‌وساز در کشور به صمت توضیح داد: حمایت از صنایع کوچک از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. این صنایع هم می‌توانند به‌راحتی تولید را افزایش دهند و هم تسهیل‌کننده توسعه صنایع بزرگ باشند. صنایع کوچک تامین‌کننده بخش اعظم قطعات سنگین واحدهای صنعتی بزرگ هستند که باید همیشه حمایت شوند و دولت برای آنها برنامه‌ریزی کند. وی در ادامه توضیح داد: صنایع کوچک در کشور ما نیاز به توجه بیشتری دارد، چراکه بخش زیادی از این صنایع با مشکلاتی مالی زیادی دست‌وپنجه نرم می‌کنند. دولت باید با حمایت خود و ارائه تسهیلات کم‌بهره این بار سنگین را از دوش صنایع کوچک بردارد تا پرسرعت‌تر در مسیر رشد و توسعه قدم بردارد.

برزگر خاطرنشان کرد: بخش ساختمان مصرف‌کننده بخش بزرگی از صنایع کوچک است که برای تامین نیازهای خود به این صنایع نیاز دارد. بیشتر اوقات بخش کلان‌تر یعنی صنعت فولاد و سیمان موردبحث قرار می‌گیرد، در صورتی که بسیاری از صنایع کوچک هستند که اگر حمایت نشوند و با مشکل روبه‌رو شوند، تاثیر منفی بر ساخت‌وساز می‌گذارند. مسلما در شرایطی که تولید مسکن در کشور ما با مشکل مواجه شده و عرضه و تقاضا را برهم زده، هر مشکلی که بر صنایع کوچک مرتبط با صنعت ساختمان وارد شود، اثرات جبران‌ناپذیری بر بازار مسکن نیز می‌گذارد. ساختمان یکی از مهم‌ترین بخش‌هایی است که هم از اقتصاد تاثیر می‌گیرد و هم تاثیر زیادی بر روند توسعه اقتصادی می‌گذارد و به‌طورگسترده‌ای با صنایع کوچک و بزرگ در ارتباط است، بنابراین بسیار حیاتی است که صنایع مرتبط با این بخش موردحمایت قرار بگیرد. رئیس کانون سراسری انبوه‌سازان به صمت گفت: دولت باید با اختصاص بودجه معین به بخش خصوصی و صنایع کوچک، این امکان را فراهم کند تا این بخش با استفاده از قیمت‌های مصوب و مناسب، تجهیزات موردنیاز را در اختیار انبوه‌سازان قرار دهد تا با این کار به تولید مسکن، سرعتی درخور بخشیده شود. برای مثال، نرخ مصالح ساختمانی به‌طورهفتگی افزایش پیدا می‌کند، وعده دولت این بود که در راستای افزایش تولید مسکن، نرخ مصالح ساختمانی را کنترل و برای سازندگان مسکن تعدیل کند، اما تا به امروز این وعده محقق نشده است. باتوجه به وقفه ۸ ساله کشور در بخش ساخت‌وساز، ضرورت دارد که دولت برای تحقق هرچه سریع‌تر اهداف خود، زمینه‌های همکاری با سایر بخش‌ها را تقویت کند تا عرضه و تقاضای مسکن در کشور به‌تعادل برسد. وی تصریح کرد: افزایش غیرمنطقی و غیرقابل‌پیش‌بینی مصالح ساختمانی از یک‌سو و کاهش میزان عرضه از سوی دیگر، منجر به تعطیلی حجم وسیعی از پروژه‌های مسکونی و عمرانی کشور شده است. این شرایط حاکی از آن است که بسیاری از طرح‌های انبوه‌سازی و حتی طرح مسکن ملی به‌دلیل نبود سیمان و بالا بودن هزینه تامین مصالح ساختمانی با مخاطرات بسیاری مواجه شده است. همگان می‌دانند صنایع کوچک که اکنون به‌علت بی‌تدبیری با مشکلات عدیده‌ای روبه‌رو شده، یک صنعت جایگزین‌ناپذیر است و از پایه‌های اصلی در امر ساختمان‌سازی نیز به‌شمار می‌رود. وی در خاتمه گفت: نداشتن برنامه‌ریزی و سو مدیریت می‌تواند باعث کاهش تولید کارخانه‌های صنعتی و گاهی گرانی‌های پی در پی شود، بنابراین آن چیزی که در کشور ما جای تامل دارد، نبود ثبات اقتصادی و تغییر نرخ ارز است که بر رشد نرخ مصالح پرمصرف نظیر سنگ‌آهن، سیمان و فولاد تاثیر گذاشته است، از این‌رو مسئولان باید در پی حل مشکلات این‌چنینی گام بردارند.

کمبودهای صنایع کوچک در ایران

علی اسماعیلی، کارشناس اقتصادی به صمت گفت: صنایع کوچک نقش مهمی در اقتصاد کشور دارند و می‌توانند تاثیر مثبتی روی صنعت ساختمان به‌عنوان یکی از متولیان رشد اقتصادی بگذارند. با این حال صنایع کوچک در کشور ما درگیر مشکلات و کمبودهایی شده که رشد و توسعه را تا حد زیادی محدود کرده است. یکی از مشکلات اساسی صنایع کوچک در ایران مربوط به مسائل مالی و مالیاتی می‌شود.

بسیاری از صنایع کوچک با مشکلاتی مانند دسترسی محدود به منابع اعتباری روبه‌رو هستند. این مشکلات می‌توانند رونق و رشد این صنایع را محدود کنند و باعث کاهش توان رقابتی آنها شوند. وی در ادامه بیان کرد: از طرفی، نقص دسترسی به زیرساخت‌های مناسب و فناوری مدرن از دیگر مشکلات صنایع کوچک است، بدین‌صورت که بسیاری از این صنایع با محدودیت‌هایی مانند ‌دسترسی نداشتن به اینترنت پرسرعت، نقص در بخش تولیدی، عدم‌استفاده از فناوری‌های پیشرفته و نیروی کار کم‌تجربه مواجهند. این مشکلات باعث کاهش بهره‌وری و رانت‌پذیری این صنایع می‌شود.

ضرورت حمایت از صنایع کوچک

این کارشناس عنوان کرد: حمایت از صنایع کوچک باید به‌گونه‌ای باشد که دسترسی به آموزش‌های حرفه‌ای مناسب برای کارکنان فراهم باشد. متاسفانه، بسیاری از صنایع کوچک در سال‌های اخیر با مشکلاتی مانند کمبود آموزش‌های مهارتی و تخصصی و نیروی کار ناکافی و کم‌تجربه روبه‌رو هستند. این مشکلات می‌توانند باعث کاهش کیفیت تولید و عدم‌رقابت‌پذیری در بازار شوند.

البته این نکته باید ذکر شود که مقررات زیاد و پیچیده نیز از مشکلاتی هستند که در این‌باره باید موردتوجه متولیان امر قرار گیرد. به‌نظربنده، برخی از صنایع کوچک با مشکلاتی مانند بی‌ثباتی قوانین، تغییرات مکرر طرح‌های مالیاتی نیز مواجه هستند. این مشکلات باعث ایجاد عدم‌اطمینان حقوقی، بروز هزینه‌های اضافی و کاهش اعتماد کسب‌وکارها می‌شود.

اسماعیلی بیان کرد: برای ترویج همکاری بین دولت و بخش خصوصی به‌منظور توسعه صنایع کوچک، می‌توان با نشست‌ها، کنفرانس‌ها و همایش‌ها که نمایندگان از دولت، بخش خصوصی و مراجع ذی‌ربط در آنها حضور دارند، فرصتی برای برقراری ارتباطات و تبادل اطلاعات و نظرات ایجاد کرد. این سازکارها می‌توانند فرصتی برای برنامه‌ریزی مشترک و همکاری در پروژه‌های تحقیقاتی و توسعه صنایع کوچک باشند. دولت می‌تواند برنامه‌ها و سیاست‌هایی را برای ارائه تسهیلات مالی و فنی به صنایع کوچک و بخش خصوصی طراحی کند. این تسهیلات می‌تواند شامل وام‌ها، آموزش و مشاوره فنی باشد که به کارآفرینان کمک کند تا کسب‌وکارهای خود را توسعه دهند.

وی در پایان گفت: صنایع کوچک در ایران با مشکلات و کمبودهایی مواجهند و این موضوع دردسرهای زیادی را برای صنایع کلان کشور به‌وجود آورده است که می‌تواند رشد و توسعه آنها را محدود کند. نقص زیرساخت‌ها و فناوری، مشکلات آموزشی و دسترسی به بازار، از جمله این کمبودها هستند. برای حمایت از صنایع کوچک و ایجاد شرایط مساعد برای رشد و توسعه، لازم است که تلاش‌های بیشتری در راستای حل این مشکلات انجام گیرد. اصلاح قوانین و مقررات و ایجاد زیرساخت‌های مناسب می‌تواند به توسعه صنایع کوچک در ایران کمک و ایجاد اشتغال و رشد اقتصادی را تسهیل کند.

سخن پایانی

گفتنی است، باتوجه به اینکه بخش عمده‌ای از واحدهای مستقر در شهرک‌ها و نواحی صنعتی، صنایع کوچک محسوب می‌شوند، حمایت از بنگاه‌های تولیدی کوچک از طریق اعطای تسهیلات مالی، برگزاری دوره‌های آموزشی، اجرای تورهای صنعتی، اعزام هیات‌های تجاری و صنعتی به نمایشگاه‌های داخلی و خارجی باید از جمله مهم‌ترین برنامه‌ها و اولویت‌ها باشد. در عصر توسعه نقش‌آفرینی صنایع کوچک قرار داریم، یک‌چهارم اشتغال کل جهان و یک‌سوم مجموع سرمایه‌گذاری‌ها در صنایع کوچک است. صنایع کوچک باتوجه به سرمایه اولیه پایینی که نیاز دارند، فشار مالی سنگینی به دولت وارد نمی‌کنند، اما در مقابل، ظرفیت اشتغالزایی بالایی دارند.

هرچند علت ضعف صنایع کوچک در ایران را می‌توان در عوامل مهمی همچون مشکلات تامین مالی و روش‌های آن و نیز مسئله استقراض یا تسهیلات بانکی دانست؛ اما برخی کارشناسان معتقدند ریشه اصلی این موضوع در قوانین مخل کسب‌وکار و فرآیند پیچیده اخذ مجوزها نهفته است. هرچند برخی دیگر از کارشناسان نیز نبود یک استراتژی مدون صنعتی یا به تعبیری بهتر، بی‌توجهی به برنامه جامع صنعتی را دلیل اصلی عقب‌ماندگی و ناتوانی در استفاده از مزیت نسبی صنایع ایران و برخی دیگر سلسله عواملی همچون تحریم‌های خارجی، بی‌ثباتی اقتصادی، رکود تورمی چندین ساله و عواملی از این دست را از جمله مهم‌ترین موانع دستیابی به جهش و تقویت تولید ملی بنگاه‌های کوچک و متوسط می‌دانند که باید هرچه سریع‌تر حل شود.