این تعرفه‌ها به‌صورت پلکانی و در قالب ۱۲ پله تدوین و ابلاغ و تعرفه هر پله به مصارف مازاد بر پله پیشین اعمال خواهد شد. طبق مصوبه جدید دولت، تعرفه گاز مشترکان خانگی در هر پله مصرف نسبت به سال گذشته هیچ تغییری نکرده، اما بازه هر پله افزایش یافته است که بدین‌صورت مشترکان پرمصرف و مرفه‌نشین تاحدودی از تیررس سیاست‌های تنبیهی دولت خارج شده‌اند. در تعرفه‌های ابلاغی مانند سال‌های گذشته تعرفه مشترکان کم‌مصرف (۳ پله ابتدایی) هیچ تغییری نکرده و تنها تعرفه مشترکان پرمصرف مانند سال ۱۴۰۱ در هر پله تعیین شده است، همچنین به‌منظور تشویق مشترکان به صرفه‌جویی و استفاده از راهکارهای بهینه‌سازی مصرف گاز طبیعی، تعرفه پله‌های ۱۱ و ۱۲ (مشترکان بسیار پرمصرف)، به‌ترتیب ۵۰ و ۶۰ هزار ریال است. طبق اعلام شرکت ملی گاز ایران، حدود ۷۶ درصد مردم در ۳ پله مصرف قرار دارند که حدود ۵۰ درصد از مصرف کل گاز در بخش خانگی را به خود اختصاص می‌دهند. صمت در این گزارش تعرفه گازبهای مصوب امسال را از نگاه کارشناسان بررسی کرده است.

طرح‌های تشویقی و تنبیهی برای کاهش مصرف انرژی

مصرف بالای گاز در ایران یکی از مشکلاتی است که مدت‌هاست، وجود دارد. عوامل مختلفی از جمله توسعه صنعتی، تغییر الگوی مصرف انرژی در خانوارها و ادارات و رشد جمعیت می‌توانند به افزایش مصرف گاز در ایران منجر شوند. در بسیاری از مناطق کشور، مصرف گاز برای گرمایش و ایجاد آب گرم بسیار رایج است. از طرفی، به‌دلیل پایین بودن نرخ گاز به نرخ برق، بسیاری از مردم به استفاده بیشتر از گاز روی آورده‌اند. در هر صورت، افزایش مصرف گاز باعث افزایش هزینه‌های انرژی برای خانوارها و صنایع می‌شود و می‌تواند به عواقب منفی برای محیط‌زیست منجر شود.

دولت در سال‌های اخیر برای مقابله با این مشکل، برنامه‌هایی را برای افزایش بهره‌وری انرژی و کاهش مصرف گاز در دستور کار خود قرار داده است. این برنامه‌ها شامل توسعه نیروگاه‌های برق با استفاده از منابع انرژی پاک، ترویج استفاده از سیستم‌های مدیریت انرژی هوشمند در ساختمان‌ها و صنایع، تشویق به استفاده از انرژی خورشیدی و بادی و افزایش تولید سوخت‌های جایگزین بوده است، اما با تمام تلاش‌هایی که برای بهینه کردن مصرف گاز در کشور انجام گرفت، متاسفانه نتایج قابل‌ملاحظه‌ای حاصل نشد و در نهایت، مانور دولت بیشتر به‌سمت طرح‌های تشویقی و تنبیهی معطوف شد. در بسیاری از کشورها، طرح‌های تشویقی و تنبیهی برای کاهش مصرف انرژی اجرا می‌شود. این طرح‌ها برای تشویق مردم به بهره‌وری انرژی و کاهش مصرف و در عین حال برای تنبیه افرادی که بیش از حد گاز مصرف می‌کنند، طراحی شده‌اند.طرح‌های تشویقی و تنبیهی برای مصرف گاز در کشور همچنان در حال توسعه و بروزرسانی هستند و دولت سعی می‌کند با اجرای این طرح‌ها، مصرف گاز را کاهش دهد و از این طریق به حفظ محیط‌زیست کمک کند، هر چند تعرفه‌های پلکانی با مخالفت‌هایی از سوی کارشناسان روبه‌رو است.

طرح سودمند دولت برای کاهش مصرف گاز

حسن مرادی، نماینده سابق مجلس و عضو افتخاری باشگاه اقتصاد انرژی بااشاره به تغییرات جدید در تعرفه گاز خانگی به صمت توضیح داد: بنده این تعرفه‌گذاری را مثبت ارزیابی می‌کنم و معتقد هستم که می‌تواند به کاهش مصرف گاز خانگی منجر شود. آن چیزی که مسلم است، مصرف بالای انرژی در ایران است، به‌طوری که سرانه مصرف انرژی در کشور ما چند برابر کشورهای دیگر است. شوفاژ، فن‌کوئل و بخاری در بیشتر خانه‌ها وجود دارد، بنابراین زمانی که متراژ یک ‌خانه بسیار بزرگ است و چندین اتاق دارد، تجهیزات سرمایشی و گرمایشی زیادی را می‌طلبد. اگر بخواهیم در محدوده جغرافیایی شهر تهران صحبت کنیم، بیشتر این خانه‌ها در مناطق برخوردار و شمالی شهر قرار گرفته‌اند و مصرف انرژی در این مناطق چندین برابر جنوب شهر است. با مطالعه آمارها و با نگاهی به مصرف سرانه گاز و برق درمی‌یابیم که مناطق یک، ۲ و ۳ بیشترین مصرف گاز خانگی را در پایتخت دارند و از این حیث، جزو مشترکان پرمصرف و بسیار پرمصرف قرار می‌گیرند.

وی در ادامه توضیح داد: اما به‌طورکلی، مشکلی که در کشور وجود دارد، نداشتن مصرف استاندارد انرژی است و چیزی که بیشتر از همه به‌چشم می‌خورد، مصرف ۲۵ میلیون بخاری غیراستاندارد است که در دولت دوازدهم قرار بود روی بهره‌وری این بخاری‌ها کار شود و این‌گونه لوازم گرمایشی جایگزین شوند؛ اما اقدامی نشد و متاسفانه همچنان سازمان بهینه‌سازی جز تعداد محدود، توفیقی در تعویض خط تولید این بخاری‌ها نداشته است. این بخاری‌ها به‌صورت غیراستاندارد در سراسر کشور به‌ویژه در مناطق محروم و روستایی به کار گرفته می‌شوند و عمده گاز ما را می‌بلعند.

ضرورت اصلاح الگوی مصرف

این استاد دانشگاه خاطرنشان کرد: مسئله بعدی، الگوهای مصرف است که باید اصلاح شود که کمبود این موضوع مصرف سرانه انرژی در کشور ما را بالا می‌برد. به‌طورمشخص در کشورهای دیگر می‌بینیم که حتی برای گرم نگه‌ داشتن آب از فلاسک استفاده می‌شود، اما در کشور ما شاید در طول روز چندین بار از شعله‌های گاز برای جوش آوردن آب استفاده شود یا گاهی دیده می‌شود در مشاغل و فروشگاه‌ها یک اجاق خوراک‌پزی را قرار داده‌اند و گاز را به‌صورت خالص مصرف می‌کنند. چنین مواردی تنها یکی از صدها موردی است که باید فرهنگ‌سازی شود.

مرادی بااشاره به اهمیت اصلاح الگوی مصرف گاز در کشور خاطرنشان کرد: اینکه بگوییم کشور ما از نظر منابع گازی بین ۳ کشور اول دنیا قرار دارد، پس تنها می‌توانیم بدون محدودیت از گاز استفاده کنیم، کاملا غلط است. اتفاقا ما باید درباره صرفه‌جویی، اقدامات زیادی انجام دهیم. آن چیزی که اکنون درباره مصرف گاز همانند یک برگ برنده در دستان دولت است، بحث مدیریت صحیح منابع انرژی باتوجه به منابع موجود است که اگر به این مهم توجه ویژه شود، ناترازی انرژی به‌طورقطع ریشه‌کن می‌شود.ما بیش از اروپا گاز مصرف می‌کنیم و طبیعی است که ناترازی داشته باشیم؛ چراکه حجم مصرف از تولید پیشی می‌گیرد و فاجعه را رقم می‌زند و دولت هرچه تلاش می‌کند تا این ناترازی را جبران کند، موفق نمی‌شود. با این نحوه مصرف، روزبه‌روز باتوجه به توسعه شبکه نیاز بیشتر و مصرف هم به همان میزان بیشتر می‌شود. دولت باید برای مصرف بهینه اقداماتی انجام دهد. در این زمینه، بهترین راهکار، تمرکز بر بخش خانگی و همچنین جبران بخشی از ناترازی از طریق واردات گاز و تبدیل آن به محصولات صادراتی با ارزش‌افزوده بالا است.

وی در خاتمه بیان کرد: بار دیگر باید بگویم که طرح تعرفه‌گذاری پلکانی مشترکان پرمصرف برای افرادی که مصرف بالایی دارند، مدل مناسبی است تا مصرف خودشان را پایین آورند، اصل این طرح در بهینه‌سازی و کاهش مصرف کمک می‌کند و مفید و ثمربخش خواهد بود. کمبود گاز در تمام جنبه‌ها رسوخ و مشکلات مختلفی را ایجاد می‌کند، مصرف انرژی در کشور ما بالا است و انرژی که برای تولید یک کالا صرف می‌شود، سرمایه بیشتری را از بین می‌برد و دولت مجبور می‌ ‎ شود، یارانه زیادی را صرف این موضوع کند. تا زمانی که مصرف گاز استاندارد نشود، در تمام بخش‌ها مشکل خواهیم داشت.

روشی برای کاهش مصرف انرژی

حمیدرضا عسگری، کارشناس انرژی به صمت گفت: طبق سیاست‌های کشور در سال‌های گذشته و بهره‌برداری از فازهای پارس‌جنوبی، تولید گاز طبیعی در کشور به‌طورچشمگیری افزایش یافته و ظرفیت فعلی تولید گاز طبیعی به حدود ۷۵۰ میلیون مترمکعب در روز رسیده است. با این حال، افزایش تولید به همراه افزایش مصرف در همه بخش‌ها، به‌ویژه بخش خانگی، کشور را در زمستان سال گذشته با مشکل ناترازی در حدود ۲۰۰ میلیون مترمکعب گاز مواجه کرد. این کارشناس انرژی گفت: این شرایط باعث کاهش میزان گاز طبیعی در ماه‌های سرد سال می‌شود و معمولا در زمستان، برای تامین نیاز بخش خانگی به گاز، مجبور هستیم که گاز مورداستفاده صنایع را قطع کنیم. این امر باعث آسیب جدی به صنایع می‌شود و در درآمدهای صادراتی کشور مشکل ایجاد می‌کند. به‌عنوان‌مثال، در سال گذشته، قطع گاز پتروشیمی‌ها باعث تحمیل خسارتی حدود یک میلیارد دلاری به این صنعت شد.

عسگری بااشاره به بدمصرفی در کشور گفت: بررسی میزان مصرف گاز طبیعی در کشور نشان می‌دهد که مصرف قابل‌توجهی وجود دارد. بخش عمده‌ای از مصرف به بخاری‌ها و تجهیزات گرمایشی خانگی اختصاص دارد و متاسفانه استاندارد مصرف تجهیزات گرمایشی تولیدی در کشور، اغلب روی مقادیر F و G قرار دارد، در حالی که در کشورهای دیگر، این شاخص روی مقادیر A و B قرار دارد. بخش دیگری از افزایش مصرف به استانداردهای ساختمان‌سازی کشور مربوط است. متاسفانه مبحث ۱۹ ساختمان‌سازی در کشور به‌اندازه کافی جدی گرفته نمی‌شود، مسلما این موضوع باعث هدررفت بیش از حد انرژی می‌شود. این کارشناس انرژی خاطرنشان کرد: در کل، مصرف بخش خانگی به‌دلیل نبود استاندارد در ساختمان‌ها و تجهیزات گرمایشی بسیار بالا است و برای حل این مسئله باید از روش‌های مختلف استفاده کرد. اعمال تعرفه‌گذاری پلکانی و ارائه سیاست‌های تشویقی و تنبیهی به مردم برای صرفه‌جویی در مصرف انرژی و گاز طبیعی می‌تواند موثر باشد. علاوه بر این، باید از طریق سیاست‌های غیرقیمتی به‌سمت بهبود ساختمان‌ها و افزایش راندمان تجهیزات گرمایشی کشور حرکت کرد. هرچند باید توجه داشت که هدررفت انرژی در بخش‌های دیگر مانند نیروگاه‌های کشور هم بسیار زیاد است و باید برای این مسئله نیز تلاش کرد.

وی در خاتمه بااشاره به اهمیت روش قیمت‌گذاری پلکانی افزود: این روش، بهترین مدل قیمت‌گذاری برای انرژی است. این روش، طرح بهینه و مناسبی بوده و در سطح جهان پیش‌تر امتحان شده است، همچنین این روش فشار کمی به دهک‌های پایین جامعه وارد می‌کند. در واقع، نزدیک شدن نرخ گاز پرمصرف‌ها به قیمت‌های واقعی، می‌تواند نقش موثری در کاهش مصرف داشته باشد و صنایع کوچک و بزرگ را به‌سمت ارتقای تجهیزات گرمایشی و جلوگیری از هدررفت انرژی در ساختمان‌ها سوق دهد. به‌طورکلی، گاز ظرفیت بالایی برای صادرات دارد و می‌تواند به‌عنوان سوخت و خوراک در پتروشیمی‌ها و سایر صنایع انرژی بر همچون فولاد مورداستفاده قرار گیرد. باتوجه به محدودیت توان تولید گاز طبیعی در کشور، نیاز است به راهکارهای مدیریت مصرف انرژی به‌صورت جدی پرداخته شود.

سخن پایانی

به‌طورکلی، مدیریت بهینه انرژی و صرفه‌جویی در مصرف انرژی برای کشور ما بسیار مهم است، زیرا کشور ما برای تامین نیازهای انرژی خود از منابع‌طبیعی مانند گاز طبیعی و نفت استفاده می‌کند که در آینده ممکن است، ناکافی شوند. متاسفانه، در کشور ما هنوز فرهنگ صرفه‌جویی در مصرف انرژی به‌اندازه کافی وجود ندارد و بسیاری از افراد بدون توجه به هدررفت انرژی وارد کارهای روزانه خود می‌شوند. به‌علاوه، استفاده از تجهیزات قدیمی و نامناسب در ساختمان‌ها و صنایع همچنان رواج دارد. برای حل این مشکل، باید از طریق برگزاری دوره‌های آموزشی و ارائه سیاست‌های تشویقی و تنبیهی به مردم، فرهنگ صرفه‌جویی و مدیریت بهینه انرژی در جامعه ترویج داده شود. همچنین، باید از طریق سیاست‌های دولتی و قوانین مربوط به بهینه‌سازی ساختمان‌ها و ارتقای تجهیزات صنعتی، در راستای کاهش هدررفت انرژی و استفاده بهینه از منابع انرژی حرکت کرد.