مچ‌اندازی شبکه ریلی با فعالیت‌های اقتصادی
بندر خشک عموما به‌طور مستقیم به‌وسیله راه‌آهن به بندر دریایی متصل می‌شود و مرکزی برای انتقال کالاها به مقاصد داخلی است.
بندر خشک داخلی می تواند انتقال کالا بین کشتی ها و شبکه های بزرگ حمل ونقل داخلی را تسهیل و یک مرکز توزیع کالا در درون سرزمین ایجاد کند و در مقابل، صادرات کالا در این بنادر تسهیل و تسریع می شود.
بندر خشک محلی برای ارائه خدمات لازم در زمینه حمل ونقل است و هر نوع حمل ونقل جاده ای، ریلی، هوایی و دریایی می تواند از آنجا برقرار شود. این مراکز با شیوه های مختلف حمل به بنادر و دریا متصل می شوند. امکان ذخیره موقت یا دائمی کالاها و نیز ارائه خدمات گمرکی و ارزش افزوده در این نوع بندر وجود دارد؛ از این رو نقش موثری در توسعه تجاری کشورها داشته و از اهمیت بالای بین المللی برخوردار است؛ به عبارتی می توان بندر خشک را مکانی امن برای کنترل، انبارداری، بازرسی و گمرک در تجارت بین الملل دانست. بنادر خشک دارای مزایای بسیاری در اقتصاد و محیط زیست کشور هستند و در کاهش هزینه لجستیک نیز نقش موثری دارند. صمت در این گزارش جایگاه بندر خشک در توسعه تجاری کشور را بررسی کرده است.
اهمیت استراتژی بندرخشک در توسعه
امروز افزایش فعالیت های بازرگانی در کشورهای گوناگون موجب شده حمل ونقل بالای کالا در بنادر دریایی ترافیک ایجاد کند.
یکی از موثرترین راهکارها برای ایجاد ترافیک روان در جا به جایی کالاها، ایجاد بنادری مانند بنادر دریایی در خشکی است که با نام بندر خشک شناخته می شود. باتوجه به اهمیت استراتژی بندرخشک در توسعه و پیشرفت بیشتر و ترابری روان کالا در ایران، در این زمینه تلاش هایی برای شناخت ساختار و پیش نیازها و کوشش هایی نیز برای راه اندازی بنادر خشک انجام شده است.
حمل ونقل و ترانزیت یکی از اشتغالزاترین حوزه های اقتصادی است که به اجرایی شدن پروژه های بنادر خشک کمک می کند و هم اکنون میلیون ها نفر از این طریق درآمدزایی می کنند. استفاده نکردن از این فرصت بزرگ که به واسطه موقعیت خاص جغرافیایی برای ما مهیا شده موجب از دست دادن فرصت های مناسب توسعه اقتصادی، عمق بخشیدن به روابط بین المللی و ایجاد صدها هزار شغل مناسب شده است.
باتوجه به موقعیت جغرافیایی کشور که در مسیر کریدورهای ترانزیتی شمال-جنوب واقع شده، اگر زیرساخت ها، ظرفیت ها و قوانین خود را برای جذب این سرمایه عظیم مهیا نسازیم، جریان کالا و مسافر راه دیگری پیدا می کند و فرصت ها از دست می رود. کشور ما در حال حاضر با امکانات موجود ظرفیت ترانزیت ۲۰ میلیون تن کالا را دارد که متاسفانه حدود نیمی از این ظرفیت خالی است و سالانه کمتر از ۵۰ درصد آن یعنی حدود ۱۰ میلیون تن کالا از طریق کشور ما ترانزیت می شود. کمبود خطوط ریلی در مسیرهای ترانزیتی یکی از مشکلات ترانزیت کالا است.
ضرورت توسعه بنادر خشک در کشور
محمدجواد شاهجویی، کارشناس حمل ونقل درباره ضرورت توسعه بنادر خشک در کشور به صمت گفت: بندر خشک داخلی می تواند حمل ونقل کالا بین کشتی ها و شبکه های بزرگ حمل ونقل داخلی را تسهیل و یک مرکز توزیع کالا در درون سرزمین ایجاد کند. صادرات کالا در بنادر خشک تسهیل و تسریع می شود و این بنادر می توانند به منظور حل مشکلات حمل ونقل داخلی شکل بگیرند و باری از دوش صنایع بزرگ تولیدی بردارند. وی افزود: اقدامات زیادی برای راه اندازی بنادر خشک در کشور صورت گرفته، اما متاسفانه غیر از چند تجربه موفق، آن طور که بایدوشاید در این زمینه موفقیت حاصل نشده است، چراکه این اقدامات هزینه های زیادی برای دولت دارد و می طلبد که بخش خصوصی با مشوق هایی که در اختیارش گذاشته می شود در این زمینه ورود کند.
تسهیل در حمل ونقل کالا با احداث بندر خشک
شاهجویی عنوان کرد: در سال ۱۳۹۹ تفاهمنامه ای میان گمرک و شرکت راه آهن به منظور تاسیس بندر خشک ریلی آپرین منعقد شد که از همان ابتدا واکنش های منفی فراوانی را برانگیخت اما با نگاهی به موقعیت جغرافیایی این پروژه مشاهده می شود مزایای اجرای این طرح انکارناپذیر است، چراکه این بندر در جای بسیار مناسبی احداث شده است؛ به عبارتی مکان یابی درستی برای این پروژه انجام شده است. این پروژه در ۲۰ کیلومتری جنوب غربی تهران در منطقه ای به وسعت ۷۰۰ هکتار اجرا شده و در مسیر راه های مواصلاتی کشور قرار دارد. از دیگر مزیت های مکانی این طرح می توان به دسترسی به جاده های تقاطع چهارگانه، قرار داشتن در کریدور ریلی ترانزیتی شمال-جنوب و شرق-غرب، همجواری با فرودگاه بین المللی امام خمینی (ره) و مهرآباد و ایجاد اشتغال ۵ هزارنفری برای متقاضیان شغلی در جنوب تهران اشاره کرد. این بندر ظرفیت پذیرش ۳۰ قطار، ۱۸ خط و ۱۰۰۰ واگن در روز را دارد؛ در نتیجه با راه اندازی آن علاوه بر تسهیل در حمل ونقل کالا، شاهد کاهش هزینه های بسیار در زمینه جابه جایی کالا خواهیم بود.
چالش اصلی در احداث بندر خشک آپرین
شاهجویی درباره مخالفت های سازمان گمرک با اجرایی شدن این پروژه دارد به صمت گفت: همیشه برای احداث پروژه های بزرگ در کشور ممکن است بعضی از سازمان ها و نهادها ناسازگاری در پیش بگیرند، اما باید توجه کرد مشکل اصلی در نهایی شدن پروژه هایی مثل بندر خشک آپرین گمرک نیست، زیرا چالش اصلی از جایی شروع می شود که زیرساخت های مناسبی برای اجرای چنین پروژه هایی وجود ندارد که همین امر زمان انتظار برای نهایی شدن طرح ها را به تعویق می اندازد. این کارشناس در پاسخ به این پرسش که آیا ممکن است بنادر خشک هزینه های گمرکی را 2 برابر کنند یا خیر به صمت توضیح داد: بندر خشک یک پایانه بین وجهی داخلی است که از طریق جاده یا راه آهن به یک بندر دریایی متصل است. علاوه بر این بندر خشک، می تواند پس از انتقال محموله های دریایی به داخل، محلی برای ذخیره، نگهداری و ترخیص کالا باشد. در نتیجه اینکه هزینه های گمرکی بازرگانان با احداث بندر خشک افزایش پیدا می کند صحت ندارد. وی در پایان گفت: باتوجه به موقعیت مناسب بندر آپرین که در مسیر مواصلاتی مناسبی قرار دارد، می طلبد زیرساخت های حمل ونقل ریلی و جاده ای با کمک بخش خصوصی گسترش پیدا کند و شبکه راه آهن با تامین پیش نیازهای موجود در مسیر توسعه گام بردارد تا رغبت بخش خصوصی و سایر نهادهای مخالف برای همکاری بیشتر شود. با راه اندازی بنادر خشک در کشور تعداد زیادی شغل ایجاد می شود و هزاران نفر می توانند در این مراکز مشغول فعالیت شوند. با ایجاد بندر خشک در شهرهای بزرگ مانند تهران بستر مناسبی برای فرآیندهای اقتصادی جدید شکل خواهد گرفت.
جایگاه متزلزل بندر خشک در ایران
علی ضیایی، کارشناس اقتصاد حمل ونقل به صمت گفت: بندر خشک که به عنوان پشتیبان یک بندر ساحلی مطرح می شود با انبار کردن کالا و سپس انجام عملیات گمرکی فضای کافی را برای ورود کالاهای جدید به پایانه دریایی به وجود می آورد. در حال حاضر در ایران بندر خشک به مفهوم واقعی و اصولی وجود ندارد. کیفیت مسیرهای مواصلاتی و خطوط ریلی بین بنادر ساحلی و بنادر خشک و نحوه عملکرد ناوگان جاده ای و ریلی بر چگونگی عملکرد بنادر خشک تاثیرگذار است؛ به بیانی روشن تر وجود سیستم حمل ونقل سریع، قابل اطمینان و برنامه ریزی شده بین بنادر ساحلی و بنادر خشک ازجمله عوامل موفقیت و بقای بنادر خشک است. وی در ادامه گفت: حمل ونقل ریلی یکی از اساسی ترین و حیاتی ترین بخش ها در توسعه بنادر خشک است، اما متاسفانه آن طور که باید در کشور از این ظرفیت ها استفاده نشده و این موضوع تنها به سال های اخیر مربوط نمی شود و از ابتدا مدل بهره برداری از شبکه ریلی کشور غیربهینه و سنتی بوده است. باتوجه به کمبودهای این حوزه در داخل کشور و میزان تقاضایی که ازسوی کشورهای اطراف مشاهده می شود، نیاز است سبک بهره وری از شبکه ریلی کشور به نحوی اصلاح شود که پاسخ نیازهای جدید را بدهد.
نقش موثر حمل ونقل ریلی در توسعه بنادر خشک
ضیایی خاطرنشان کرد: یکی از مزیت های حمل ونقل و ترانزیت کالا با قطار، جابه جایی حجم بسیار زیاد بار و مسافر در مدت زمان کوتاه و با صرف هزینه کم است، اما متاسفانه بی توجهی ها به توسعه شبکه ریلی کشور، موجب شده همواره از کمبود خطوط ریلی رنج ببریم و سالانه متحمل خسارات جبران ناپذیری در حمل ونقل جاده ای و سوخت شویم و احداث بسیاری از بنادر خشک کشور به همین دلیل به تعویق بیفتد؛ از این رو ضرورت دارد با برنامه ریزی و توجه مسئولان این مشکلات هر چه سریع تر حل شود. وی در پایان گفت: بدون تردید از گذشته دستاوردها و موفقیت هایی در حوزه حمل ونقل ریلی وجود داشته که حاصل تلاش های وصف ناپذیر خانواده بزرگ حمل ونقل ریلی کشور بوده، اما مقایسه وضعیت موجود با وضعیت مطلوب و شایسته شبکه حمل ونقل ریلی ایران نشان می دهد این دستاوردها نه تنها کافی نیست، بلکه می توان از بعضی از آنها به عنوان شکست یاد کرد. به همین جهت باید تاکید کنیم اگر پیشرفتی در توسعه شبکه ریلی صورت نگیرد نمی توانیم به پیشرفت پروژه های بنادر خشک امید زیادی داشته باشیم.
سخن پایانی
توسعه ارتباطات و نیاز به برون سپاری فعالیت ها موجب شده امروزه تبادلات بین المللی نقش مهمی در اقتصاد و بازرگانی کشورها داشته باشد، اما وجود محدودیت هایی باعث شده کشورهایی مانند ایران، سراغ الگوی جدیدی به نام بندر خشک بروند. زیرا بدیهی است استفاده محض از حمل ونقل دریایی غیرممکن است و پس از انتقال کالاها به بنادر دریایی باید از شیوه های دیگر حمل ونقل برای رساندن آنها به مقصد استفاده شود. این امر خود باعث افزایش ترافیک کالا و کاهش فضا می شود و در نتیجه ضرورت نوسازی در بنادر و اصلاح ساختار را گوشزد می کند. از آنجا که بندر خشک یک پایانه ترکیبی است که با استفاده از یک شیوه حمل ونقلی با ظرفیت زیاد مانند قطارهای زمان بندی شده به یک یا چند بندر ساحلی متصل است، طیف وسیعی از تمام سرویس های ارائه داده شده در بنادر ساحلی، در بنادر خشک قابل ارائه خواهد بود. این خدمات شامل انبارسازی کالا، نگهداری از کانتینرهای خالی، تعمیرات کانتینر، امور گمرکی، ترخیص و پشتیبانی کالا هستند، به همین دلیل است که ایران باوجود مزیت داشتن مرزهای آبی گسترده و حجم بسیار زیاد کالاهای مبادلاتی، همواره با مشکل ترافیک در بنادر آبی روبه رو بوده است.
