شاید در سال ‌ های بعد، صنعت حمل ‌ ونقل کشور به اهمیت حمل ‌ ونقل ریلی که یکی از مزایای آن ریسک ‌ پذیری پایین آن است، پی برده و بیشتر در راستای تعالی و پیشرفت صنعت حمل ‌ ونقل ریلی تلاش کند. حمل ‌ ونقل ریلی، خود می ‌ تواند به ‌ عنوان یکی از مهم ‌ ترین قطب ‌ های اقتصادی در صنعت حمل ‌ ونقل به ‌ شکل جدی ‌ تری به کار خود ادامه دهد که این امر مستلزم توجه بیشتر مسئولان است. صمت در این گزارش ظرفیت ‌ های حمل ‌ ونقل ریلی در کشور را بررسی کرده ‌ است.

فرصتی بزرگ به ‌ واسطه موقعیت خاص

حمل ‌ ونقل و ترانزیت یکی از اشتغالزاترین فعالیت ‌ های اقتصادی است و هم ‌ اکنون میلیون ‌ ها نفر از این طریق درآمدزایی می ‌ کنند. استفاده نکردن از این فرصت بزرگ که به ‌ واسطه موقعیت خاص جغرافیایی برای ما مهیا شده، موجب از دست دادن فرصت ‌ های مناسب توسعه اقتصادی، عمق بخشیدن به روابط بین ‌ المللی و ایجاد صدها هزار شغل شده است.

یکی از گزینه ‌ های مهم برای رهایی از وابستگی به درآمدهای نفتی، کسب درآمد از ترانزیت کالا و مسافر است. باتوجه به موقعیت جغرافیایی کشور که در مسیر کریدورهای ترانزیتی شمال ـ جنوب واقع ‌ شده، اگر زیرساخت ‌ ها، ظرفیت ‌ ها و قوانین خود را برای جذب این سرمایه عظیم مهیا نسازیم، جریان کالا و مسافر از طریق دیگری راه خود را یافته و فرصت ‌ ها از دست می ‌ رود. کشور ما در حال ‌ حاضر و با امکانات موجود، ظرفیت ۲۰ میلیون تن کالای ترانزیتی را دارد که متاسفانه حدود نیمی از این ظرفیت خالی است و سالانه کمتر از ۵۰ درصد آن یعنی حدود ۱۰ میلیون تن کالا از طریق کشور ما ترانزیت انجام می ‌ شود. کمبود خطوط ریلی در مسیرهای ترانزیتی یکی دیگر از مشکلات ترانزیت کالا است.

یکی از شاخص ‌ های حمل ‌ ونقل و ترانزیت کالا با قطار، جابه ‌ جایی حجم بسیار زیاد بار و مسافر در مدت ‌ زمان کوتاه و با صرف هزینه کم است که این از خصوصیات استفاده از قطار و خط ‌ آهن است. متاسفانه بی ‌ توجهی ‌ ها به توسعه شبکه ریلی کشور، موجب شده تا همواره کشور ما از کمبود خطوط ریلی رنج ببرد و سالانه متحمل خسارت ‌ های جبران ‌ ناپذیری در حمل ‌ ونقل جاده ‌ ای و سوخت شود که باید با برنامه ‌ ریزی و توجه مسئولان، این معضل که گریبانگیر کشور شده، برطرف شود.

ظرفیت ‌ های تحقق ‌ یافته خطوط ریلی

محسن اعتماد، مدیرکل راه ‌ آهن شمال ‌ شرق کشور در رابطه با ظرفیت ‌ های تحقق ‌ یافته خطوط ریلی به صمت گفت: یکی از خطوط مهم ریلی کشور برای اتصال به آسیای ‌ مرکزی و سوآپ شدن در حوزه حمل ‌ ونقل کالا با سرزمین ‌ های آسیای میانه به ‌ دلیل دسترسی نداشتن این کشورها به دریای آزاد، خطوط آهن منتهی به شمال ‌ شرق کشور است.

این خطوط راه ‌ آهن، ظرفیت بالایی برای تبدیل منطقه شمال ‌ شرق ایران به قطب ترابری مسافر و کالا دارد که بخش ‌ هایی از این ظرفیت تاکنون اجرایی شده و تکمیل آن نیاز به سرمایه ‌ گذاری گسترده داخلی و خارجی دارد، همچنین تکمیل کریدور حیاتی شمال ـ جنوب نیازمند سرمایه ‌ گذاری ویژه در خطوط آهن شمال ‌ شرقی ایران است.

یک اتصال استراتژیک به ترکمنستان

اعتماد بیان کرد: مهم ‌ ترین اتفاقی که در حوزه ریلی افتاده است، اتصال خط عریض ریلی ترکمنستان به ایستگاه «اینچه ‌ برون» است که ما با این اتفاق، از طریق خطوط نرمال و خطوط عریض با کشورهای cis (اتحادیه کشورهای مستقل) ارتباط برقرار می ‌ کنیم و واگن ‌ های عریض از مبادی مختلف از این کشورها به ایستگاه یادشده متصل خواهند شد؛ اکنون مهم ‌ ترین مسئله این است که این پروژه بعد از 6 سال توقف،سرانجام اجرایی شد.

مدیرکل راه ‌ آهن شمال ‌ شرق خاطرنشان کرد: موضوع بعدی، بحث واگذاری ۵۳۸ هکتار از اراضی «اینچه ‌ برون» است که در کمیسیون ماده ۶۹ دولت مصوب شد و کمیسیون لوایح دولت قبل از این، اختیار را به راه ‌ آهن جمهوری اسلامی داد که این ۵۱۰ شرکت برای راه ‌ اندازی بندر خشک و سایر اقدامات موردنیاز در اختیار راه ‌ آهن استان قرار بگیرند.

اشتغالزایی گسترده، از خطوط ریلی

اعتماد خاطرنشان کرد: این اتفاق خیلی بزرگی است که زمینه ‌ ساز حضور سرمایه ‌ گذاران متعدد، اشتغالزایی و رونق کسب ‌ وکار و افزایش تبادلات ریلی با کشورهای cis خواهد شد، همچنین مهم ‌ ترین مسئله این است که شاهد افزایش ۵۰۰ درصدی تبادل فاز ریلی در این بخش بوده ‌ ایم که آمار بسیار قابل ‌ توجهی است، البته ما معتقد هستیم که تا تکمیل تمام زیرساخت ‌ های موجود، ممکن است این عدد باز هم، امسال رشد فراوانی داشته باشد.

در پایان، مدیرکل راه ‌ آهن شمال ‌ شرق کشور یادآور شد: اکنون در «اینچه ‌ برون» تبادلات ریلی به ‌ صورت روزانه انجام می ‌ گیرد و صادرات ما هر روز شاهد افزایش چشمگیر است، در نتیجه حمل و نقل کالا در سیستم ریلی به ‌ شدت رو به ‌ افزایش است.

سبک بهره ‌ وری از شبکه ریلی نیاز به تغییر دارد

محمدجواد شاهجویی، کارشناس حمل ‌ ونقل در رابطه با عملکرد کشور در راستای استفاده از ظرفیت ‌ های حمل ‌ ونقل ریلی کشور به صمت گفت: حمل ‌ ونقل ریلی یکی از اساسی ‌ ترین و حیاتی ‌ ترین بخش در اقتصاد کشورها است. متاسفانه آن ‌ طور که باید در کشور از این ظرفیت ‌ ها استفاده نشده است و این موضوع تنها به سال ‌ های اخیر مربوط نمی ‌ شود و از ابتدا مدل بهره ‌ برداری از شبکه ریلی کشور به صورت غیر بهینه و سنتی بوده است. باتوجه به کمبودهای این حوزه در داخل کشور و میزان تقاضایی که از سوی کشورهای اطراف مشاهده می ‌ شود، نیاز است که این سبک از بهره ‌ وری از شبکه ریلی کشور، به ‌ نحوی اصلاح شود که پاسخ نیازهای جدید را بدهد.

ضرورت همکاری دولت با بخش خصوصی

شاهجویی میزان خودکفایی در بخش توسعه شبکه ریلی را در کشور قابل ‌ قبول دانست و خاطرنشان کرد: در حال ‌ حاضر مشکلی از بابت تولید ریل و چرخ ریلی وجود ندارد و کشور به ‌ طورکامل در این رابطه خودکفا است، چرا که ذوب ‌ آهن اصفهان جزو یکی از تولیدکنندگان ریل در دنیا است. در 3 دهه گذشته، مسئولان ذی ‌ ربط کشور به ‌ دنبال آن بودند تا وضعیت حمل ‌ ونقل ریلی در کشور را سروسامان بخشند تا با ساخت خطوط ریلی، بیشتر شبکه حمل ‌ ونقل ریلی کشور را توسعه دهند، اما مشکل از جایی شروع شد که همیشه دولت مجری ساخت و توسعه شبکه ریلی در کشور و سرمایه ‌ گذاری بخش خصوصی در این بخش جایی نداشته است. اکنون ‌ که توسعه این صنعت بیشتر از همیشه خودنمایی می ‌ کند، باید زمینه سرمایه ‌ گذاری و همکاری ‌ ها به ‌ طورگسترده ‌ ای فراهم شود.

ضعف مدیریت در توسعه شبکه ریلی

شاهجویی اذعان کرد: کمابیش لازم است،بپذیریم که تحریم ‌ ها تاثیر زیادی بر توسعه خطوط ریلی کشور ندارند. اکنون بیشتر منابع و دانش اجرایی برای توسعه و بهره ‌ برداری از حمل ‌ ونقل ریلی در کشور بومی ‌ سازی شده و نیازی برای واردات زیرساخت و تجهیزات صنعتی احساس نمی ‌ شود، اما نکته چالش ‌ برانگیز در این حوزه به بحث ضعف مدیریت و نوع بهره ‌ برداری از شبکه ریلی برمی ‌ گردد که اجازه نمی ‌ دهد از ظرفیت ‌ های موجود استفاده مناسب ‌ تری کنیم.

وی در ادامه افزود: از سال ‌ های گذشته، بارها اعلام ‌ شده که حمل ‌ ونقل ریلی یکی از اولویت ‌ های مهم و اساسی در کشور بوده، اما برای تحقق این مهم آن ‌ طور که باید هدف ‌ گذاری نشده است، به ‌ همین ‌ خاطر در مقایسه با کشورهای دیگر، میزان بهره ‌ برداری ما از شبکه ریلی در رده ‌ های پایین ‌ تری قرار دارد و از همین ‌ ظرفیت ‌ های موجود نیز، بهره ‌ برداری اندکی می ‌ شود.

استفاده از توان عملیاتی بخش ‌ های مختلف

شاهجویی به صمت توضیح داد: آن چیزی که برای توسعه شبکه ریلی اهمیت دارد، این است که همکاری بخش خصوصی و غیردولتی در این صنعت افزایش پیدا کند و از ظرفیت ‌ های دیگر استفاده شود، همچنین اگر تصدی و مدیریت بخش ‌ های مختلف شبکه ریلی به بخش خصوصی واگذار شود، شبکه ریلی از حالت سنتی خارج و پویاتر می ‌ شود.

وی در پایان گفت: بهترین اقدامی که ضروری است، انجامبگیرد، تغییر مدل بهره ‌ برداری از شبکه ریلی است که در نهایت به اصلاح ساختار حکمرانی این صنعت، ورود سرمایه ‌ گذاری ‌ های غیردولتی به آن و استفاده از توان فنی و عملیاتی بخش ‌ های غیردولتی در بهره ‌ برداری از شبکه ریلی است.

به ‌ بیان دیگر، این اقدام مهم ‌ ترین راهکاری است که می ‌ تواند علاوه بر جلوگیری از افت بیش از پیش عملکرد شبکه ریلی کشور، منجر به رونق آن و اشتغال ‌ زایی در این حوزه شود.

سخن پایانی

شبکه جامع و کارآمد حمل ‌ ونقل ریلی از موثرترین عوامل زمینه ‌ ساز ارتقای سطح اقتصادی و رفاهی مناطق و در نتیجه بهبود مشکلات امنیتی آنها خواهد بود، همچنین هنگامی که شبکه ریلی تامین ‌ کننده منافع سایر کشورهای منطقه باشد و در راستای همکاری ‌ های مشترک اقتصادی و سیاسی آنها عمل کند، خودبه ‌ خود به عاملی مهم در راستای امنیت منطقه ‌ ای و حتی جهانی و سایر مسائل مرتبط با آن تبدیل خواهد شد.

کارشناسان بخش ریلی کشور اعتقاد دارند، در میان بخش ‌ های مختلف حمل ‌ ونقل، راه ‌ آهن به ‌ سمت مزایای خاص از جمله قابلیت حمل انبوه بار و مسافر، ایمنی بسیار بالا و مصرف اندک سوخت، نقش ویژه ‌ ای در ترابری هر کشور دارد، به ‌ طوری ‌ که حجم ترافیک در بسیاری از محورهای برون ‌ شهری و حومه ‌ ای کشور بالا است و شاخص مصرف انرژی در بخش حمل ‌ ونقل ریلی، فوق ‌ انتظـار است.

از ۸۰ سال پیش که سوت نخستین قطار در کشور ما شنیده شد، صنعت ریلی تفاوت ‌ های زیادی کرده است. در حال ‌ حاضر، راه ‌ آهن از شهرهای زیادی می ‌ گذرد؛ هرچند شهرهای بسیاری نیز از این نعمت بی ‌ نصیب ‌ هستند.براساس نیاز کشور و طبق پیش ‌ بینی ‌ های برنامه ‌ های توسعه ‌ ای، باید طول خطوط ریلی کشور به ۲۵ هزار کیلومتر برسد، چرا که تمامی کشورهای دنیا به این نتیجه رسیده ‌ اند که ایمنی راه ‌ آهن ۲۰ برابر بیشتر از حمل ‌ ونقل جاده ‌ ای است.

تمامی کشورهای دنیا با این نتیجه ‌ گیری، خطوط ریلی خود را توسعه داده ‌ اند، چرا که توسعه و رفاه ملی را به ‌ همراه دارد، از همین ‌ رو حمل ‌ ونقل ریلی باید به ‌ صورت مضاعف توسعه داده شود. بر همین اساس، ضروری است، سهم حمل ‌ ونقل ریلی کشور ما در مقایسه با دیگر کشورهای منطقه افزایش یابد، چرا که نرفتن به ‌ سمت حمل ‌ ونقل ریلی باعث می ‌ شود مصرف سوخت در سایر بخش ‌ های حمل ‌ ونقل، ۱۰ هزار میلیارد تومان بر تولید ناخالص داخلی تاثیر منفی بگذارد.

هم ‌ اکنون به نقطه ‌ ای رسیده ‌ ایم که باید ظرفیت ‌ سازی گسترده برای پاسخگویی به حجم بالای تقاضاها انجام گیرد، در حالی که در شرایط فعلی، سهم بخش ریلی نیازمند اختصاص منابع قابل ‌ توجهی از سوی دولت است تا بتواند بیشترین حجم جابه ‌ جایی بار و مسافر را از آن خود کند.