با گذشت نزدیک به ۸۰ سال، تعداد سوانح هوایی به‌طرزچشمگیری کاهش یافته است. در دوره ده‌ساله بین ۲۰۰۲ تا ۲۰۱۱ نزدیک به ۰.۶ حادثه مرگبار به‌ازای هر یک میلیون پرواز در جهان اتفاق افتاده است، بنابراین می‌توان نسبت به این گذاره که در میان مسیرهای حمل‌ونقل خطوط هوایی امن‌ترین مسیر تردد به‌حساب می‌آید، تاکید بیشتری کرد، چراکه تعداد مسافران از ۳۱۰ میلیون مسافر در سال ۱۹۷۰ به ۳.۶۹۶ میلیارد مسافر در سال ۲۰۱۶ افزایش یافته است که ۸۲۳ میلیون آن به امریکا و ۴۸۸ میلیون آن به چین اختصاص دارند. این اعداد و ارقام گواه آن است که باوجود افزایش تعداد مسافران و سفرهای هوایی، حوادث هوایی به‌میزان قابل‌توجهی کاهش یافته است. به‌گفته کارشناسان، ایمنی قابل‌قبولی در پروازهای هوایی ایران وجود دارد، هرچند باوجود تحریم‌های ناعادلانه در سال‌های اخیر، اما نظارت بر ایمنی هواپیما و تلاش‌های برای حفظ آن از سوی فعالان صنعت هوایی کشور ستودنی است. در این میان، شرکت‌های دانش‌بنیان با عنوان بازوی مددرسان صنایع، تلاش‌های گسترده‌ای برای ارتقای ایمنی پروازها کرده‌اند. صمت در این گزارش به اهمیت نقش دانش‌بنیان‌ها در ایمنی هواپیما و چالش‌های توسعه دستاوردهای آنها پرداخته است.

کارنامه قابل‌قبول دانش‌بنیان‌ها

محمدجواد بهرامی، فعال در صنعت هواپیمایی در گفت‌وگو با صمت گفت: باتوجه به شرایط تحریمی که بر کشور حاکم شده است، فعالان در صنعت هوایی کشور، کارنامه قابل‌قبولی دارند. بسیاری از قطعات به‌سختی تامین می‌شوند، اما فعالان در تلاش هستند تا جای ممکن به حفظ ایمنی بپردازند. در کل به‌اعتقاد من، ایمنی هواپیما برای فعالان این صنعت اهمیت زیادی دارد و خوشبختانه مسئولیت‌پذیری قابل‌قبولی از سوی کارکنان در بخش ایمنی هواپیماها دیده می‌شود. خوشبختانه هوای آسمان ایران امن است و به هر طریقی که هست، فعالان در تلاشند تا هواپیماها به‌ویژه هواپیماهای مسافربری، در امنیت استاندارد به‌سر ببرند. بی‌شک باتوجه به این حساسیت، اگر تحریم‌ها نبود، ایران دارای یکی از ایمن‌ترین و قوی‌ترین صنایع هوایی دنیا بود. در بسیاری موارد به‌دلیل نبود برخی دستگاه‌ها روند شرکت‌ها نیمه‌کاره می‌ماند، اما هواپیما وارد باند نمی‌شد. باوجود اینکه هواپیماهای کشور جزو نسل‌های قدیمی هستند، اما به‌لحاظ ایمنی در سطح قابل‌قبولی هستیم.

وی افزود: شرکت‌ها دانش‌بنیان در صنعت هوایی فعالیت‌های ارزنده‌ای دارند و تاکنون ابداعات خوبی داشتند، به‌ویژه در بخش تسترها، اما به‌دلیل عدم‌دریافت گواهینامه‌های بین‌المللی هنوز تبدیل به بازیگر اصلی این صحنه نشده‌اند. بسیاری از دانش‌بنیان‌ها توانستند دستگاه‌های تحریم‌شده را بسازند، همچنین با همکاری شرکت‌های هواپیمایی دستاوردهای قابل‌قبولی دارند و در صنعت هوایی به روی دانش‌بنیان‌های باتجربه باز است.

بهرامی گفت: بی‌شک توان فناوران در ارتقای ایمنی هواپیما در کشور بالاست. آنها دانش و فن کافی را هم دارا هستند؛ این را می‌توان از نمایشگاه‌های صنعت هوایی فهمید، اما چون در هواپیما، هر ابزاری باید در ایمن‌ترین و پیشرفته‌ترین حالات به کار رفته باشد تا به بالاترین درجات ایمنی رسید؛ نمی‌توان در همه جنبه‌ها به دانش‌بنیان‌ها اعتماد کرد، به‌همین‌دلیل فاصله محسوسی میان شرکت‌های هواپیمایی با دانش‌بنیان‌ها وجود دارد.

وی بااشاره به توان بالای فناوران در ارتقای ایمنی در صنعت هواپیمایی کشور گفت: به‌اعتقاد من، دانش‌بنیان‌ها می‌توانند سکاندار اصلی ایمنی هواپیما در کشور باشند، اما این گزاره، زمانی عملیاتی می‌شود که آنها بتوانند گواهینامه‌های بین‌المللی تاییدشده را دریافت کنند. چنین روندی نیازمند برقراری ارتباطات گسترده‌تر با فضای بین‌الملل است. از طرفی هم، برای توسعه فعالیت دانش‌بنیان در بخش ایمنی هواپیماها، باید نظارت‌های جدی‌تری شکل بگیرد. تا زمانی که تست‌های موردقبول فضای بین‌الملل روی محصولات اعمال نشود، به‌طبع اعتماد برای استفاده از دستگاه‌ها دشوار است، هرچند نظارت کلی در صنعت هوایی کشور قابل‌قبول است. متاسفانه در بحث تولید و ساخت هواپیما بسیار عقب هستیم، چراکه مقوله تولید با ارتقای یک ویژگی در هواپیما متفاوت است.

ناوگان هوایی ایران، تابع استانداردها

به‌گفته برخی کارشناسان، شرکت‌های زیادی در ایران وجود دارند که قطعه می‌سازند و اتفاقا تولیدات استانداردی هم دارند. اغلب این شرکت‌ها خوب کار می‌کنند، از طرفی هم، در بحث‌های فنی و چکاپ حساسیت‌های قابل‌توجهی وجود دارد. به‌لحاظ فنی، اقدامات سفت و سختی در نظر گرفته می‌شود.

محمدرضا خواجه، مدیرعامل یک شرکت دانش‌بنیان در حوزه تولید روغن‌های پیستونی و هیدرولیک هوایی در هواپیمای مسافربری معتقد است: می‌توان با تکیه بر دستان پرتوان دانش‌بنیان‌ها، نیازهای صنعت هوانوردی را مرتفع کرد.

وی در گفت‌وگو با صمت درباره تصورات اشتباه درباره ایمنی ناوگان هوایی گفت: همواره شاهد یک تصور اشتباه در بطن جامعه درباره ناوگان هوایی ایران بوده‌ایم؛ اینکه ناوگان هوایی ایران بسیار فرسوده است و قطعات هواپیماهای فعال در آسمان ایران همیشه مشکلات فنی دارند، در حالی که چنین گزاره‌ای صحت ندارد. از آنجایی که تمام قطعات هواپیماها از ریز تا درشت یک چرخه زمانی دارند که در اصطلاح به آن Life Time می‌گویند، طبق قانون ایکائو تمامی شرکت‌های هواپیمایی موظفند که دقت ویژه‌ای به چرخه زمانی قطعات هواپیما داشته باشند.

مسئله اصلی چرخه زمانی هواپیما است

وی معتقد است: چرخه زمانی در هواپیما بستگی به خود قطعه دارد که زمان تعویض یا تعمیر آن را مشخص می‌کند که از عبارت چک قطعه استفاده می‌کنند. برای مثال اگر قطعه‌ای چک ۵۰ساعته دارد، یعنی پس از ۵۰ ساعت پرواز باید موردتعویض، بازبینی یا تعمیر قرار گیرد. در هواپیماهای مختلف، زمان‌های چک کردن‌ متفاوت است. بدنه هواپیما بیشترین Life Time یا چرخه بازبینی را دارد که به چندین هزار ساعت یا حتی چند سال هم می‌رسد.

این مدیر دانش‌بنیان با بیان اینکه به‌طورکل کمتر پیش آمده شرکتی مرتکب چنین اشتباهی شود، گفت: تاکنون در کشورمان، شاهد چنین اشتباهی از سوی شرکت‌های هواپیمایی نبوده‌ایم. در حقیقت وقتی زمان ارزیابی قطعات هواپیما به صفر رسید، هیچ شرکت هواپیمایی اجازه ندارد، هواپیما را در مسیر پرواز قرار دهد. در کل بیشتر شرکت‌های هواپیمایی تا زمانی که چک انجام شود و دوباره به زمان ارزیابی یا تعویض قطعات خودرو اضافه شوند، اجازه پرواز نمی‌دهند.

وی افزود: بر همین اساس، تمام هواپیماهایی که در کشور و در خطوط هوایی فعال هستند، از این قانون ایکائو پیروی می‌کنند. گفتنی است، کتابی درباره زمان چک قطعات هواپیما وجود دارد که در آن به‌طورمفصل و با جزئیات، درباره لحظه به لحظه زمان چک‌های قطعات هواپیما، توضیحاتی درج شده است.

به‌گفته خواجه، هواپیماهای ایران به‌لحاظ فنی و کیفیت پرواز با هواپیماهای کشورهای پیشرو در صنعت هواپیمایی نظیر امارات، عربستان و... تفاوتی ندارند، چراکه شرکت‌های هواپیمایی در ایران توجه زیادی به چک قطعات دارند. در شرایطی که هواپیمایی چک نشود یا استانداردهای جهانی را برای پرواز نداشته باشد، معمولا تا زمان رفع مشکل به پرواز در نمی‌آید. این خیلی درست نیست که می‌گویند هواپیماهای ایرانی از کیفیت بسیاری پایینی برخوردارند، به‌اعتقاد من هواپیماهای ایرانی در فهرست بهترین هواپیماهای جهان قرار دارند.

رتبه ایران در سوانح هوایی

خواجه بااشاره به رتبه ایران در سوانح هوایی گفت: سوانح هواپیمایی در ایران به نسبت آمارهای جهانی قابل‌قبول است و نسبت به دیگر کشورها سوانح کمتری را شاهد هستیم، به‌علاوه اینکه بیشتر سوانح در ایران ناشی از اشتباهات انسانی بوده نه اشکالات فنی.

وی افزود: به‌طورکلی سیستم فنی هواپیماهای ایرانی با هواپیماهای خارجی تفاوت فاحشی ندارد، تنها در سنسورهای هوشمند برخورد هواپیما، شاید ضعف‌هایی داشته باشیم. هیچ هواپیمایی در ایران بدون قطعه زمان‌دار پروار نمی‌کند. براساس گزارش‌های جهانی، حمل‌ونقل هوایی جزو ایمن‌ترین مسیرهای حمل‌ونقل در دنیاست و کشورمان هم از وضعیت قابل‌قبولی برخوردار است، چراکه از قوانین ایکائو به‌خوبی پیروی می‌کند.

معرفی یک دستاورد

در ادامه به معرفی یک دستاورد دانش‌بنیانی کشور که منجر به ارتقای ایمنی پرواز و هواپیماها شده است، می‌پردازیم. به‌نقل از معاونت علمی و فناوری اقتصاد دانش‌بنیان، استفاده از انواع مختلف رنگ‌ها در قطعات کاربردی هواپیما آن را به یکی از محصولات راهبردی در این صنعت تبدیل کرده است و بهبود کیفیت آنها در ارتقای امنیت و ایمنی سفرها تاثیر مستقیمی دارد. یکی از کاربردهای مهم انواع رنگ و رزین در پوشش‌دهی بدنه تاسیسات و کابین هواپیماها است؛ محصولی که باید خواصی چون مقاومت شیمیایی مناسب، شره نشدن، استحکام کافی و مقاومت در برابر شوک‌های حرارتی و اشعه فرابنفش را داشته باشد. یک شرکت دانش‌بنیان توانسته است رنگ‌های رویه ضداسکایدرول بهبودیافته توسط مواد نانویی را به 3 صورت براق، مات و نیمه‌مات در شیدهای مختلف تولید کند.

از جمله خواص این رنگ‌ها، رئولوژی خوب و مقاومت به شره شدن است که مطابق با استانداردهای نظامی و مسافربری قابل‌استفاده است؛ همچنین این رنگ‌ها مقاومت بالایی در برابر مواد شیمیایی مختلف، روغن‌های اسکایدرول هواپیما و پنوماتیک هلیکوپتر، سوخت‌های حمل‌ونقل هوایی و محیط‌هایی که باعث ایجاد خوردگی می‌شوند، دارند.

از دیگر خواص این رنگ‌ها، مقاومت به تنش دمایی است. استفاده از نانوذرات به‌منظور بهبود ویسکوزیته و شره نشدن رنگ اعمالی روی بدنه، راهکاری مهم در افزایش کیفیت پوشش‌دهی هواپیما است که این محصول تولیدشده، همه این خصوصیات را دارد و در حال‌ حاضر بخش بزرگی از صنایع هوایی کشور از این محصول استفاده می‌کنند، به‌گونه‌ای‌که سهم این شرکت از این بازار از ۱۰ درصد به ۲۵ درصد رسیده است. رنگ ضداسکایدرول بدنه هواپیمای این مجموعه دانش‌بنیان، چسبندگی زیاد به زیرلایه، انعطاف‌پذیری و خواص مکانیکی مناسب، مقاومت شیمیایی زیاد در برابر موادی مانند روغن اسکایدرول و همچنین مقاومت در برابر شره شدن ( Sagging ) را فراهم کرده است.

سخن پایانی

نقش حضور دانش‌بنیان‌ها در صنعت هوایی کشور به‌قدری است که به‌گفته رئیس سازمان هواپیمایی کشور، زنجیره تامین صنعت هوانوردی کشور را شرکت‌های دانش‌بنیان با تعمیرکنندگان و تامین‌کنندگان قطعات ناوگان هواپیمایی کشور تشکیل می‌دهند و سازمان هواپیمایی از آنها پشتیبانی و حمایت می‌کند. سازمان هواپیمایی به شرکت‌های دانش‌بنیان برای استقلال و تاب‌آوری کمک می‌کند تا در این شرایط سخت، یاری‌رسان صنعت هوانوردی کشور باشند.