دیـگر ثانیـه‌ها سـوخت نمی‌شوند
استفاده از فناوری‌های پیشرفته نظیر هوش‌مصنوعی، اینترنت اشیا، سنسورهای هوشمند در تجهیزات مربوط به ایمنی تاثیر مهمی در بهبود عملکرد و کارآیی آتش‌نشانان در هنگام وقوع حادثه دارد.
زمان و در اصل ثانیه‌ها، در اطفای حریق حرف اول را می‌زند و به‌گفته آتش‌نشانان، اگر در هنگام آتش‌سوزی در ۳ دقیقه نخست، عملکرد مناسب با اطفای حریق انجام شود، میزان خسارت اندکی از حادثه بر جای می‌ماند. سیستم اعلام حریق هوشمند یکی از آن نوآوری‌هایی است که در اغلب کشورهای پیشرفته کاربرد فراگیر دارد و موجب پیشگیری حداکثری از وقوع آتش‌سوزی‌های گسترده در مکان‌ها شده است. در حقیقت، با پیشرفت‌های روزافزون هوش‌مصنوعی مخترعان توانستند سرعت تشخیص حریق را افزایش دهند تا با هشدار دقیق، امدادرسانی در سریع‌ترین زمان ممکن انجام شود. سنسورها، حسگرها و دوربین‌های مجهز به هوش‌مصنوعی چند نمونه از ادوات مورداستفاده از ارتقای ایمنی به سبک هوشمندانه است. این ابزارها می‌توانند داده‌ها را در زمانی بسیار کوتاه تجزیه و تحلیل کنند و تغییرات دما، دود و سایر شاخص‌های آتش را تشخیص دهند. بنابراین، امروزه اغلب فناوری‌هایی که در حوزه ایمنی و آنش‌نشانی ساخته می‌شوند، در راستای کوتاه‌تر کردن زمان هشدار و امدادرسانی هستند. چند سالی می‌شود که شرکت‌های دانش‌بنیان توانستند محصولات و تجهیزات قابل‌توجهی در حوزه ایمنی و اطفای حریق تولید کنند. در این رابطه، صمت به نقش دانش‌بنیان‌ها در کاهش خسارت و اطفای حریق پرداخته و سازکار سیستم هوشمند اعلام حریق آدرس‌پذیر را بررسی کرده است.
آینده روشن است
جلال ملکی، سخنگوی سازمان آتش‌نشانی در گفت‌وگو با صمت درباره نقش دانش‌بنیان‌ها در تامین ابزار و تجهیزات آتش‌نشانی گفت: از آنجایی که ساخت و تولید تجهیزات آتش‌نشانی فرآیندی کاملا تخصصی است و در اغلب کشورها از واردات این تجهیزات بهره می‌برند و کمتر کشوری در این حوزه خودکفا است؛ ایران هم بسان دیگر کشورها، این ادوات را وارد می‌کند. خبر خوب اینکه، چند سالی می‌شود که دانش‌بنیان‌ها و نخبگان موفق شده‌اند، برخی تجهیزات را داخلی‌سازی کنند و در اختیار پایگاه‌های آتش‌نشانی قرار دهند، اما هنوز فاصله زیادی تا خودکفایی داریم و نمی‌توانیم چنین ادعایی داشته باشیم.
وی افزود: می‌توان پیشرفت‌های قابل‌ملاحظه‌ای را در این عرصه دید. برای مثال، در یک دهه گذشته اگر صحبت از پهپادها می‌شد، کمابیش کاربرد آن در عملیات‌های آتش‌نشانی محال انگاشته می‌شد، اما امروز شاهد کاربرد این نوع از تجهیزات با ساخت دانش‌بنیان‌ها هستیم. در واقع، با ورود شرکت‌های دانش‌بنیان به این حوزه می‌توانیم نسبت به آینده ایمنی و آتش‌نشانی، امیدوار باشیم. درحال‌حاضر سازمان آتش‌نشانی نگاه مثبتی به تولیدات دانش‌بنیانی دارد و در آن روی این شرکت‌ها و فناوران باز است.
ملکی گفت: خوشبختانه راهی که پیش می‌رویم، راهی است که برندهای خارجی پیموده‌اند، بنابراین می‌توانیم نسبت به دستاوردهای دانش‌بنیان‌ها در توسعه تجهیزات ایمنی و آتش‌نشانی امیدوار باشیم. در برخی از اقلام می‌توانیم به فناوران و تولیدات‌شان اعتماد کنیم، اما هنوز در برخی از اقلام هم نمی‌توانیم توقع داشته باشیم که ظرف مدت زمان ۵ تا ۶ ساله، دانش‌بنیان‌ها ما را بی‌نیاز کنند. گفتنی است، در این اقلام هم کارهایی اتفاق افتاده، اما هنوز موفقیت‌آمیز نبوده است. اما همگان می‌دانیم که این شکست‌ها، مقدمه پیروزی و موفقیت هستند و امیدواریم، زمانی برسد که مانند توان عملیاتی آتش‌نشانان‌مان، توان فناورانه‌مان هم زبانزد و جهانی شود.
به‌گفته سخنگوی سازمان آتش‌نشانی، امروز زمان آن است که تجهیزات آتش‌نشانی براساس هوش‌مصنوعی و مبتنی بر اینترنت اشیا تولید شوند، البته در برخی از لوازم نظیر نردبان‌ها و سخت‌افزار ورود کرده‌اند و در حال بروزرسانی آنها هستند، اما هنوز نیاز ما را تامین نمی‌کنند. از شبیه‌سازهای ساخت دانش‌بنیان استفاده می‌کنیم و قراردادهایی بسته شده است. به‌اعتقاد من، تا چند سال آینده کاملا قانع می‌شویم که از دستاوردهای دانش‌بنیان استفاده کنیم. در واقع، آتش‌نشانی میدان عمل دانش‌بنیان‌ها است و می‌توانیم نسبت به توسعه تجهیزات فناورانه در هر بعدی روی دانش‌بنیان‌ها حساب باز کنیم.
وی گفت: سیستم‌های اعلام حریق تنها زمانی موثر هستند که بتوانند هشدارهای آتش‌سوزی را کاملا قابل‌اعتماد، در عین حال سریع همراه با مشخص کردن محل دقیق ایجاد کنند. بین میزان خسارت ناشی از آتش‌سوزی و زمان هشدار در سیستم‌های اعلام حریق مختلف ارتباط مستقیم وجود دارد. با کاهش زمان هشدار، میزان خسارت نیز کاهش می‌یابد. از این‌رو مهم‌ترین عامل در سیستم اعلام حریق، زمان واکنش یا پاسخ سیستم اعلام حریق، یعنی زمان بین تشخیص و اطفای حریق است.
به‌دنبال نقطه آتش نگردید
سیستم اعلام حریق هوشمند یکی از ضروری‌ترین ابزارهایی بود که در ارتقای ایمنی ساختمان‌ها نقش موثری دارد. این سیستم، مجموعه‌ای متشکل از تجهیزات مختلف نظیر پنل مرکزی، هشداردهنده‌ها، سنسورها، دتکتورها و... است که از سیگنال‌های سمعی و بصری به‌منظور هشدار سریع بروز آتش، دود یا وجود مونوکسیدکربن در مکان موردنظر استفاده می‌کند. یک شرکت دانش‌بنیان ایرانی توانسته با طراحی این سیستم، عملکرد مهمی در سرعت امدادرسانی ایفا کند.
وحید فضلی، مدیرعامل این شرکت دانش‌بنیان در زمینه تولید سیستم هوشمند اعلام حریق در گفت‌وگو با صمت گفت: معمولا سیستم‌های اعلام حریق شامل ۲ دسته هستند؛ سیستم کانونشنال یا متعارف که ماهیت آنالوگ دارند و از جریان‌های الکتریکی برای برقراری ارتباط با کنترل پنل استفاده می‌کنند. در واقع هنگام وقوع حادثه در شرایط بروز دود یا گرما در محیط‌هایی که سنسور نصب شده است، شدت جریان برق در مدار دستگاه افزایش می‌یابد و هشدار اعلام می‌شود.
حفظ زمان طلایی
وی افزود: اما سیستم‌های هوشمند آدرس‌پذیر از امکانات بهتری نسبت به کانونشنال‌ها برخوردارند. در این سیستم‌ها مکان دقیق حادثه در پنل مرکزی نمایش داده می‌شود و این امکان سرعت امدادرسانی آتش‌نشان‌ها را چندبرابر می‌کند. سیستم‌های کانونشنال تنها با روشن شدن یک چراغ آژیر در پنل مرکزی هشدار حریق اعلام می‌شود و امدادگران باید در محل موردنظر به‌دنبال نقطه آتش بگردند و این موجب صرف زمان و از دست رفتن دقیقه طلایی در فرآیند امدادرسانی می‌شود، زیرا در فعالیت‌های آتش‌نشانی ثانیه‌ها تعیین‌کننده هستند و در هر حادثه آتش‌نشانان باید کمتر از ۵ دقیقه به محل حادثه برسند و در کمتر از ۴۰ ثانیه ایستگاه را ترک کنند. در این سیستم به‌محض وقوع حادثه مدت زمانی که در سیستم پردازش شود تا هشدار داده شود یک ثانیه است و به‌گونه‌ای پردازش اطلاعات انجام می‌گیرد که در کوتاه‌ترین زمان ممکن انجام شود.
به گفته فضلی، در سیستم هوشمند اعلام حریق آدرس‌پذیر نه‌تنها آتش‌نشانان می‌توانند سریع‌تر به محل حریق برسند، بلکه می‌دانند مرکز اصلی حریق کجاست. برای مثال، اگر در یک طبقه ۴واحدی آتش‌سوزی رخ داده باشد، در سیستم کانونشنال، طبقه وقوع حریق به پنل ارسال می‌شود، اما در سیستم آدرس‌پذیر، هسته اصلی آتش نمایش داده می‌شود.
وی گفت: یکی دیگر از ویژگی‌های این سیستم حساسیت دقیق آن نسبت به تغییر شرایط محیط است. به‌همین‌دلیل به‌شدت برای آتش‌نشانان قابل‌اطمینان است و آنها به‌محض شنیدن صدای آژیر می‌دانند که حادثه‌ای رخ داده و کنترل دقیق المان‌های محیطی، احتمال خطای سیستمی را به‌شدت کاهش داده است. در واقع، قدرت پردازش پنل از تغییرات محیطی هوشمندانه است و اگر حریقی رخ نداده باشد، هشداری هم داده نمی‌شود.
محیط هر ۱۰ ثانیه پایش می‌شود
این فعال دانش‌بنیان گفت: این سیستم مجهز به سنسورهای حرارتی افزایشی هستند. هر ۱۰ ثانیه محیط را پایش می‌کنند که اگر در طول این زمان اختلاف دمایی از سوی حسگرها دریافت شد، به پنل ارسال می‌شود. در واقع، طبق استانداردهای ایمنی اگر دمای محیطی به ۵۷ یا ۵۸ درجه سانتیگراد رسید؛ سیستم هشدار عمل می‌کند. هوشمندی این سیستم این‌گونه است که مطابق اقلیم در هر منطقه‌ای عمل می‌کند. به‌عبارت‌روشن‌تر، اگر دمای محیط تحت‌تاثیر دمای کلی هوا در یک منطقه گرمسیر باشد، هشداری اعلام نمی‌شود، چراکه در ابتدای نصب سیستم قادر است به‌صورت هوشمندانه، میانگین دمای محیط را ثبت کند و براساس آن، تشخیص افزایش دمای محسوس و خطرناک را به پنل اعلام کند.
به‌گفته فضلی، این سیستم فارسی‌زبان است و همین امر، فرآیند استفاده را برای امدادگران راحت‌تر می‌کند. وی در این‌باره گفت: از آنجایی که این محصول ساخت ایران است، راهنمای آن باید به زبان فارسی باشد. در واقع، در فرآیند برنامه‌نویسی سیستم به‌گونه‌ای تنظیم شده که زبان فارسی روی ال‌ای دی پنل مرکزی نمایش داده می‌شود و این، کار را برای اپراتورها راحت‌تر کرده است.
وی استفاده از باتری‌های لیتیومی را از دیگر مزایای این سیستم دانست و گفت: خوشبختانه توانستیم برای نخستین‌بار در سیستم هوشمند اعلام حریق از باتری‌های لیتیومی استفاده کنیم، به‌همین‌دلیل، طول عمر و قابلیت اطمینان بالاتری دارد. در سیستم‌های معمولی هشدار، به‌طورمیانگین باتری‌ها بعد از یک سال تعویض می‌شوند؛ اما در این سیستم تا ۵ سال نیاز به هیچ تعویض باتری نیست و این ویژگی در سیستم اعلام حریق بسیار موثر است.
فضلی گفت: ظاهر این سیستم شبیه تلسکوپی است که با بالا و پایین رفتن به پایش محیط می‌پردازد. باتوجه به دیوایس‌های زیادی که دارد، این سیستم برای هر محیطی در هر کاربری از جمله اداری، آموزشی، درمانی و... کاربرد دارد. گفتنی است، سازمان‌های آتش‌نشانی در کشور هم تاکید ویژه‌ای بر استفاده از این نوع سیستم‌ها دارند. برای مثال، سازمان آتش‌نشانی تهران مقرر کرده است که ساختمان‌هایی با بیش از ۲۳طبقه به‌گونه‌ای که هر طبقه بیش از ۲ واحد داشته باشد، ملزم به استفاده از سیستم هوشمند آدرس‌پذیر هستند.
به‌گفته وی، خوشبختانه این محصول موردحمایت سازمان آتش‌نشانی استان تهران قرار گرفت. فضلی گفت: قابلیت‌های این محصول در استان‌های مختلف موردتوجه قرار گرفته و در آینده نزدیک قرار است با سازمان‌های آتش‌نشانی در جزیره کیش و استان‌های اصفهان، قم، خراسان‌شمالی و خراسان‌رضوی همکاری کنیم. همچنین، این سیستم موردتوجه سازندگان بسیاری هم قرار گرفته است، با اینکه در برخی موارد و در برخی پروژه‌ها استفاده از این سیستم الزامی نیست، اما بسیاری از سازندگان خواهان نصب آن هستند، چراکه اغلب آنها معتقدند ایمنی خود یک سرمایه‌گذاری است. این سیستم دارای جعبه سیاه است؛ چنانچه تمام خطاهای انسانی و غیرانسانی در عملکرد دستگاه ثبت می‌شود.
سخن پایانی
تامین نیازهای فناورانه و تجهیزات موردنیاز و استفاده از روش‌های خلاقانه ارزان‌سازی عملیات برای آتش‌نشان‌ها به‌واسطه شرکت‌های دانش‌بنیان از مواردی است که در قانون جهش تولید دانش‌بنیان به آن اشاره شده است. مجموعه‌های دانش‌بنیان با تکیه بر دانش بومی تاکنون توانسته‌اند در عرصه‌های مختلف، محصولات ایران‌ساخت با کیفیت بالا تولید کنند. به‌همین منظور، در یکی از آیین‌نامه‌های این قانون آمده است که سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور موظف هستند، با هدف توسعه و ارتقای کمی و کیفی سامانه‌های آتش‌نشانی، نسبت به تامین خودروهای آتش‌نشانی و سایر تجهیزات اطفای حریق از شرکت‌های داخلی که محصولات دانش‌بنیان در زنجیره تامین خود مورداستفاده قرار می‌دهند، اقدام کنند. این سازمان‌ها همچنین موظف هستند بر فناوری‌ها، محصولات و روش‌های خلاقانه ارزان‌سازی عملیات آتش‌نشانی و عملیات در مناطق صعب‌العبور نظیر پهپاد آتش‌نشان و فناوری‌های جدید این حوزه مطابق با پیشرفت‌های روز جهان تمرکز کنند.
