فناوری علوفه به بار نمی‌آورد
یکی از ارکان مهم تامین امنیت غذایی کشور، صنعت دام و طیور است که تامین خوراک و تغذیه مناسب مهم‌ترین چالش این صنعت به‌حساب می‌آید.
یکی از ارکان مهم تامین امنیت غذایی کشور، صنعت دام و طیور است که تامین خوراک و تغذیه مناسب مهم ترین چالش این صنعت به حساب می آید. در واقع، معضل اصلی این صنعت تامین به موقع نهاده های دامی است که بی شک هر نوع سیاست گذاری ناشی از تغییر در بازار ارز یا شیوه های تجاری می تواند خطرات زیادی را در برابر تامین این نهاده ها قرار دهد. در حال حاضر حدود ۹ میلیون تن خوراک در کارخانه ها تولید می شود، این در حالی است که ظرفیت اسمی تولید بیش از ۲۰ میلیون تن است و ایران تنها سهم یک درصدی در تولید خوراک دام دارد. این در شرایطی است که وابستگی ۸۰ درصدی کشور به واردات این اقلام، شرایط را حساس تر کرده است. به گفته کارشناسان، پیش بینی می شود که تا افق ۱۴۱۰ این سهم ۱۵ درصد ارتقا یابد، به طوری که تولید سالانه به ۲۶ میلیون تن برسد. تغذیه علمی و تامین غذاهای مغذی موردنیاز حیوان یک اصل اساسی در تغذیه دام محسوب می شود که تا حدی می توان از دانش بنیان ها انتظار رفع چنین نیازی را داشت، اما برخی فعالان اکوسیستم دانش بنیانی معتقدند کاربرد فناوری تاثیری در تهیه اقلام اساسی نظیر تهیه علوفه ندارند و فعالیت دانش بنیان ها در زمینه تولید ریز اقلام که به عنوان مکمل های غذایی شناخته می شوند، بیشتر است.صمت در این گزارش، به ارزیابی توان دانش بنیان ها در کاهش میزان واردات نهاده های دامی پرداخته است.
فناوران بهترین گزینه هستند
«آسیب پذیری بالای دام و محصولات دامی در برابر شرایط آب و هوایی نامساعد»، «از دست رفتن حجم زیادی از محصولات دامی و کاهش بهره وری به علت اطلاع نداشتن از وضعیت و نیازهای هر محصول»، «نبود نیروی کار مناسب در فعالیت های مربوط به پرورش و دستیابی به محصولات دام، طیور، آبزیان و زنبور»، «محدودیت منابع و زمین برای تامین نیاز غذایی جمعیت رو به رشد و اثرات مخرب زیست محیطی فعالیت های گسترده دامداری» و «افزایش حساسیت افراد جامعه روی کیفیت و تازگی مواد غذایی و تمایل آنها به مصرف مواد غذایی ارگانیک و تازه» از جمله چالش های صنعت دام و طیور است. راهکارهای فناورانه و خلاقی که به توسعه صنعت دام، طیور و آبزیان بسیاری از کشورها کمک کرده و به این صنایع رونق بخشیده است. در ایران نیز شرکت های دانش بنیان و فناور بهترین گزینه هستند که می توانند با بکارگیری این فناوری ها و راهکارها و بومی سازی آنها، در بهبود عملکرد این صنعت و خوداتکایی آن نقش آفرینی کنند.
زراعت علوفه دامی در کشور بهینه نیست
عبدالرحمن امینی، استاد دانشگاه و دکتری خوراک دام در گفت وگو با صمت گفت: ایران در تامین نهاده های دامی، وابستگی ۸۰ درصدی به واردات دارد، بی شک کاربرد دانش و فناوری در بخش تولیدات این نهاده ها، تاثیر بسزایی در کاهش وابستگی صنعت دام و طیور و نهاده های وارداتی خواهد داشت. گفتنی است، کاربرد فناوری راندمان تولید را افزایش می دهد و منجر به استفاده از جیره های مناسب تری می شود. بنابراین توجه بیشتر به دانش بنیان ها در این بخش باعث کاهش استفاده از نهاده های وارداتی در صنعت دام و طیور می شود.
وی افزود: واقعیت این است که زراعت علوفه دامی در کشور بهینه و کارآمد نیست، به همین دلیل فعالیت دانش بنیان ها در بخش زراعت علوفه دامی یک ضرورت به حساب می آید. برای مثال، باوجود اینکه ایران جزو اولین کشورهای در زمره کاشت یونجه بوده است، امروز یونجه های مرغوبی کاشت نمی شود و میزان پروتئین موجود در یونجه ایرانی ۱۵ تا ۱۶ درصد است که در نهایت میزان پروتئینی که می توان از یونجه بگیریم، به ۱۴ درصد می رسد. دلیل این نامرغوبی نسبت به کشورهای اروپایی و امریکا، زراعت اشتباه و فروش غیراصولی آن است.
به گفته این کارشناس، اگر یونجه از پروتئین خام بیشتری برخوردار بود، نیاز کمتری به مصرف کنجاله برای گاوهای شیری داشتیم. برای مثال، اگر این میزان پروتئین خام در یونجه کشورمان به ۲۰ درصد برسد، در نهایت مجبور به ۷ درصد استفاده از کنجاله خام خواهیم بود. وی گفت: بیشترین میزان واردات نهاده های دامی مربوط به کنجاله سویا، ذرت و جو است و هر ساله نزدیک ۲۰ میلیون تن از این نهاده ها وارد می کنیم. حال اگر نهاده هایی را که در داخل کشور تولید می شود، به روش های بهینه سازی تولید کنیم، بی شک نیاز ما را به واردات کم می کند و ورود دانش در بخش زراعت تاثیر زیادی بر تولید خواهد داشت.
پسماند میوه و سبزیجات، خوراکی برای دام
امینی بااشاره به استفاده از پسماندهای کشاورزی نظیر تفاله های میوه که از کارخانه های آبمیوه سازی خارج می شوند، گفت: تفاله و پوست میوه ها و پسماندهای سبزیجات را می توان با روش های علمی و فناورانه وارد چرخه نهاده های دامی کرد. از آنجایی که محصولات کشاورزی متنوعی در کشور تولید می شود، می توان از پسماندهای آن که خروجی کارخانجات هستند، در تامین نهاده های دامی استفاده کرد. برای مثال، می توانیم با روش های فناورانه از پسماند کارخانجات قند و آبمیوه گیری که کمک زیادی به تامین غذای دام و طیور می کنند، نهایت استفاده را ببریم. در واقع خشک کردن و فرآوری و نگهداری آن، علم و فناوری می طلبد تا به خوراک دام و طیور تبدیل شود.
وی درباره توان فناوری کشور به منظور افزایش نهاده های دامی گفت: بی شک علم و توان فناوری کافی برای افزایش نهاده های داخلی داریم، اما به این معنی نیست که نیاز کشور به واردات را کم می کند. کشور از نظر متخصصان غنی است و مهارت کافی در تامین خوراک دام و طیور داریم. گفتنی است، امکانات علمی و فنی کافی در افزایش کمیت خوراک دام وجود دارد و تنها نیازمند توجه بیشتری هستیم. اگر رانت برخی شرکت هایی که نهاده های دامی وارد می کنند، حذف شود، می توانیم در مسیر خودکفایی خوراک دام و طیور قرار بگیریم. در واقع، برخی شرکت ها از واردات این نهاده ها سود زیادی می برند و اگر جلو رانت آنها گرفته شود، درصد زیادی از وابستگی کشور کم می شود.
وی گفت: در بحث کیفیت مشکلی نداریم و معضل اصلی در صنعت دام و طیور وابستگی به خارج در تامین نهاده ها است و مشکل اصلی دیگر نبود کنترل در بازار است؛ اگر هر فرد روستایی یا عشایری که در سیستم تامین خوراک دام فعالیت می کند، بتواند بازار خود را پیدا کند و دست مافیا کوتاه شود؛ شاهد تولید بیشتری خواهیم بود. بنابراین مشکل اصلی نبود کنترل بازار است که چالش برانگیز شده است.
امینی درباره کیفیت کنستانتره های تولیدشده در کارخانجات داخلی گفت: بخش زیادی از کنستانتره موردنیاز صنعت دام و طیور در کارخانجات خورام دام و طیور تولید می شوند که تحت نظارت جدی سازمان دام پزشکی هستند. تولید خوراک مضر به ندرت در کشور اتفاق می افتد، همچنین گوشت قرمز تولید بخش روستایی و عشایری در کشور از مرغوبیت بالایی برخوردار است و معضل جدی در باب تولید خوراک ناسالم وجود ندارد. شاید کمتر از نیم درصد خوراک دام و طیور در کشور حاوی مواد غذایی باشد که درصدی از آلودگی ها را در بر داشته باشد.
به گفته امینی، تناقضی که با اتحادیه اروپا داریم، این است که استفاده از آنتی بیوتیک ها از سال ۲۰۰۶ برای دام و طیور ممنوع شده ، اما هنوز در کشور ما استفاده می شود که در ۱۰ سال اخیر این میزان کمتر نیز شده است.
جایگزینی برای علوفه وجود ندارد
در ادامه، احمد ملک زادگان، از فعالان دانش بنیان در زمینه تولید خوراک جانبی دام گفت: خوراک دام 2 بخش است؛ علوفه و کنستانتره که حداقل باید ۴۰ درصد خوراک دام علوفه باشد تا حیات دام ها به خطر نیفتد. نکته مهم این است که هیچ گاه این دو جایگزین یکدیگر نمی شوند و کشور ناچار به وارد کردن کمبودهای خود است.
وی افزود: مکانیسم بدن دام به گونه ای است که باید علف بخورد تا محصول بدهد و چرخه زیستی اش تکمیل شود. حال علم تغذیه با مکمل ها و کنستانتره، میزان محصولات دامی را بیشتر می کند و کیفیت آنها را افزایش می دهد، اما اگر تغییری در اصل آن چیزی که دام تغذیه می کند، ایجاد کنیم حیات دام را با خطر روبه رو کرده ایم.
وی نقش اصلی دانش بنیان ها را در تولید ریز اقلام دانست و گفت: دانش بنیان ها به طورقطع می توانند تاثیرگذار باشند، اما نه آنقدر که کشور را به خودکفایی برسانند. برخی اقلام خوراک دام و طیور وجود دارد که هیچ گونه جایگزینی در دنیا برای آنها نیست و باید کشت شوند و به مصرف برسند؛ گفتنی است، با پیشرفته ترین فناوری ها هم نمی توان جایگزینی برای آنها یافت. در نهایت، با فرآوری دیگر محصولات تنها می توان بخش اندکی از نیاز غذایی دام را تامین کرد. برای مثال، غوره فرآوری شده تنها ۵ درصد جایگزین کنجاله سویا می شود، اما نقش دانش بنیان ها در کمیت اقلام عمده و درشت جیره غذایی دام حداقلی است؛ بیشتر تاثیرگذاری در تولید اقلام ریزمغذی است.
وی افزود: صنعت دام و طیور کشور یک صنعت مونتاژ است. برای مثال، کنجاله سویا، جو و ... وارد می شود و به همراه مکمل های ویتامینه، معدنی و اسیدآمینه ها ترکیب می شود و بعد مورد استفاده قرار می گیرد. همان گونه که پیش تر هم گفته شد، دانش بنیان ها در تولید ریزمغذی ها نظیر ویتامین ها توانمندند؛ اما معمولا در کشت محصولات و اقلام اصلی به دلیل محدود بودن ظرفیت زراعی کشور نمی توانند نقش چندانی داشته باشند.
حتی نمی توانیم غذای یک ماه دام کشور را تامین کنیم
به گفته این فعال دانش بنیان، حتی غذای یک ماه دام و طیور با ظرفیت داخلی تامین نمی شود. بدون واردات نمی توانیم دام های موجود در کشور را سیر کنیم و این صنعت همواره در بحران است و همیشه به خارج وابسته هستیم و همواره نیاز به واردات وجود دارد. سالانه دست کم نیاز به ۲۰ میلیون تن ذرت و جو داریم و محال است که کشور بتواند ۲ میلیون تن آن را داشته باشد؛ در حال حاضر هم بیش از ظرفیت محیط زیست کشور کشت می شود.بسیاری از کارشناسان معتقدند استفاده از پسماندها در صورتی که فناوری و تبدیل به خوراک دام شود، می تواند غذای خوبی برای تولید باکیفیت محصولات دامی باشد. این در حالی است که ملک زادگان معتقد است: سبزیجات غذای مغذی برای گاو نیستند. وی بااشاره به استفاده پسماندهای سبزیجات و میوه ها به عنوان تغذیه دام ها گفت: به تازگی گیاه خارشتر را با فرآوری هایی می توان به خوراک دام رساند و اتفاق خوبی است، چرا که آب کمتری هم برای رشد می طلبد. می توان برخی دیگر از محصولات کشاورزی نظیر پوست پسته و بادام را هم استفاده کرد، اما چیز باکیفیتی از آنها بیرون نمی آید.
سخن پایانی
به گفته برخی دیگر از کارشناسان، کافی نبودن دانش و اطلاعات دامداران و نبود امکانات عمل آوری و فرآوری خوارک دام در کنار محدود بودن اراضی کشاورزی و منابع آبی و واقع شدن بخش اصلی سرزمین ایران در منطقه خشک از جمله مشکلات صنعت دام در کشور محسوب می شود. برای مثال، تولید سویا و ذرت با شرایط اقلیمی و کم آب ایران سازگاری ندارد و محدود است. بررسی ها در گزارش مرکز پژوهش های مجلس نشان می دهد به منظور اصلاح روند تامین و توزیع نهاده ها در کوتاه مدت لازم است ضمن تنوع بخشی به سبد خوراک دام، رانت های موجود و عوامل نبود شفافیت در این زنجیره حذف شود. در مبحث واردات نیز باید اقدام های لازم به منظور جلوگیری از رانت و انحصار انجام شود؛ به نحوی که انحصار ورود خوراک دام از دست چند فرد و شرکت خاص خارج شود و تنوع بخشی به واردکنندگان باید در دستور کار قرار گیرد. البته در تنوعبخشی به واردکنندگان، صلاحیت و سابقه افراد نیز باید ارزیابی شود و افراد، هم از نظر دانش تجارت، دارای سابقه و تجربه کافی باشند و هم شناخت خوبی از نهاده ها، ارقام مختلف آنها، شرایط نگهداری و انبارداری و کیفیت و مسائل مربوط به آن داشته باشند. نظارت جدی در گمرک و بازار بر کیفیت نهاده ها نیز باید اعمال و با موارد تخلف جدی برخورد شود.
