قاچاق دارو، پشت پرده گرانیهای اخیر
قاچاق تنها به اختلاف قیمتها محدود نمیشود؛ ضعف در نظارت، ناکارآمدی شبکه توزیع، جعل نسخهها، نبود سامانههای دیجیتال کارآمد و فساد ساختاری از عوامل اصلی آن هستند. تا زمانی که این مشکلات برطرف نشوند، حتی افزایش قیمت نیز مانع ادامه قاچاق نخواهد شد.
در سالهای اخیر، هر بار که دولت تصمیم به افزایش قیمت یکی از کالاهای اساسی گرفته، از الگویی مشابه در سیاستهای اقتصادی استفاده کرده است: برچسب «قاچاق» بهعنوان توجیه. از سوخت و شیرخشک گرفته تا دارو، نهادههای دامی و برخی مواد خوراکی، سیاستگذاران با طرح این ادعا که اختلاف قیمت میان ایران و کشورهای همسایه زمینه خروج غیرقانونی کالا را فراهم میکند، افکار عمومی را برای پذیرش افزایش قیمت آماده کردهاند.
در همین راستا، خبر اخیر درباره سخنان معاون توسعه و مدیریت منابع سازمان غذا و دارو بار دیگر این الگو را برجسته کرد. نقی شهابیمجد در گزارشی رسمی اعلام کرد: «اختلاف چشمگیر قیمت دارو میان ایران و کشورهای همسایه، عامل اصلی قاچاق معکوس است.» او توضیح داد که دارو در کشور بر پایه ارز ۲۸ هزار و ۵۰۰ تومانی تأمین میشود و همین تفاوت قیمت موجب شده برخی اقلام دارویی از مسیرهای غیررسمی از کشور خارج شوند.
این سخنان برای جامعهای که از سالها قبل با کمبودهای دورهای دارو، افزایش قیمت داروهای خارجی، حذف بیمه از برخی اقلام دارویی و بالا رفتن فرانشیزها روبهرو بوده، به معنای نزدیک شدن به مرحله تازهای از موج گرانیهاست.
افزایش قیمت، سادهترین و پرضررترین راه مبارزه با قاچاق است / دلیل قاچاق فقط اختلاف قیمت نیست، ضعف نظارتی، شبکه توزیع ناکارآمد، جعل نسخه، نبود کنترل دیجیتال کافی و فساد ساختاری عوامل مهمتر هستند
فریبرز دین پرور، اقتصاددان در اینباره به تجارتنیوز میگوید: قاچاق همیشه وجود دارد؛ در همه دنیا. اما اینکه قاچاق را تبدیل به مهمترین و اصلیترین دلیل برای افزایش قیمت کنیم، یک تحلیل ناقص است. دولتها معمولاً وقتی ابزارهای نظارتیشان ناکارآمد است و نمیتوانند جلوی خروج کالا را بگیرند، به جای اصلاح سازوکار، قیمت را افزایش میدهند تا فاصله قیمت داخلی و خارجی کم شود. این سادهترین راه است، اما سادهترین راه لزوماً بهترین راه نیست.
او میافزاید: در مورد دارو، مساله بسیار پیچیدهتر است. ما با بازاری روبهرو هستیم که به شدت تحتتأثیر ارز، یارانه و بیمه است. اگر دولت قیمت دارو را افزایش دهد تا قاچاق کمتر شود، بار اصلی آن بر دوش مصرفکننده نهایی خواهد بود؛ یعنی بیمار. در حوزه سوخت ممکن است بگوییم مصرفکننده میتواند مصرفش را مدیریت کند، اما در حوزه دارو چنین چیزی ممکن نیست.
این اقتصاددان تأکید میکند: دلیل قاچاق فقط اختلاف قیمت نیست. ضعف نظارتی، شبکه توزیع ناکارآمد، جعل نسخه، نبود کنترل دیجیتال کافی و فساد ساختاری عوامل مهمتر هستند. اگر این عوامل رفع نشوند، حتی با افزایش قیمت هم قاچاق ادامه مییابد.
تبدیل کردن قاچاق به چماقی برای افزایش قیمت، سیاستی است که تبعات اجتماعی بسیار سنگینی دارد
دینپرور در پایان میگوید: قاچاق را نمیتوان انکار کرد، اما تبدیل کردن آن به چماقی برای افزایش قیمت، سیاستی است که تبعات اجتماعی بسیار سنگینی دارد. دولت باید مراقب باشد که بهجای درمان ریشهای، بیمار را قربانی نکند.
افزایش قیمت دارو یعنی تشدید فقر درمانی / افزایش قیمتهای تازه عملاً بسیاری از افراد را از درمان محروم میکند
ملیحه امامی، کارشناس حوزه سلامت نیز با اشاره به اینکه افزایش قیمت دارو منجر به تشدید فقر درمانی میشود به تجارتنیوز میگوید: الگوی تکراری در سیاستگذاری دارویی این است: کمبود ایجاد میشود؛ علت کمبود به قاچاق، مصرف غیرمنطقی یا ضعف بودجه نسبت داده میشود؛ بعد قیمتها افزایش پیدا میکند؛ سپس بازار موقتاً آرام میشود و چند ماه بعد، همان چرخه تکرار میشود.
او میافزاید: افزایش قیمت دارو به هر بهانهای منجر به افزایش فقر درمانی میشود. اکنون بسیاری از مردم حتی توان خرید داروهای معمولی را ندارند. بیماران خاص با وجود بیمه تکمیلی هم تحت فشارند. افزایش قیمتهای تازه عملاً بسیاری از افراد را از درمان محروم میکند.
این کارشناس حوزه سلامت همچنین به رها شدگی درمان اشاره کرده و اظهار میدارد: آمارهای غیررسمی نشان میدهد که میزان ترک درمان در بیماران دیابتی، مبتلایان به فشار خون و حتی بیماران قلبی افزایش یافته است. هر تغییری در قیمت دارو، این آسیب را تشدید میکند.
افزایش قیمت موجب افزایش انگیزه قاچاق میشود / اگر دولت بخواهد با «قیمتدرمانی» مشکلات دارویی را حل کند، نتیجه آن «مرگ خاموش بیماران کمدرآمد» خواهد بود
امامی در ادامه به افزایش فشار بر نظام سلامت اشاره کرده و میگوید: وقتی دارو گران شود، مردم دیرتر به پزشک مراجعه میکنند، بیماری پیشرفتهتر میشود و در نهایت هزینههای درمان برای سیستم بسیار بیشتر خواهد شد.
او ادامه میدهد: گمان نکنیم افزایش قیمت باعث حذف قاچاق میشود. در بسیاری موارد، افزایش قیمت موجب افزایش انگیزه قاچاق میشود، مگر اینکه نظارت و توزیع اصلاح شود.
این کارشناس حوزه سلامت تاکید میکند: در مورد شیرخشک نیز همین الگو را دیدیم. کمبود ایجاد شد، قاچاق مقصر معرفی شد، دولت قیمت را آزادتر کرد و بعد از مدتی باز هم مشکل تکرار شد. دلیلش این است که مشکل ساختاری است، نه قیمتی. در نهایت اگر دولت بخواهد با «قیمتدرمانی» مشکلات دارویی را حل کند، «نتیجهاش مرگ خاموش بیماران کمدرآمد» خواهد بود.
قاچاق واقعی است، اما «بهانه» هم وجود دارد!
به گفته بسیاری از کارشناسان واقعیت این است که قاچاق معکوس وجود دارد؛ همانطور که قاچاق سوخت و شیرخشک وجود دارد. اما تبدیل آن به محور اصلی سیاستگذاری و توجیه همیشگی برای افزایش قیمتها، مسیری است که طی سالهای اخیر بارها پیموده شده و نتیجهاش فقط افزایش فشار بر مردم بوده است. افزایش قیمت دارو اگرچه شاید در کوتاهمدت اختلاف قیمت را کاهش دهد، اما در بلندمدت هزینههای درمانی را چنان افزایش میدهد که جامعه با موجی از فقر درمانی، ترک درمان و افزایش مرگومیر قابل پیشگیری روبهرو خواهد شد.
به نظر میرسد دولت برای مقابله با قاچاق باید راهحلهای پایدارتر و اصولیتری مانند اصلاح شبکه توزیع، تقویت تیتک، مبارزه با فساد، شفافسازی یارانهها، رفع رانتها و همکاری دستگاهها را در پیش گیرد، نه آنکه راه ساده اما پرهزینه را انتخاب کرده و آسیب آن را بر مردم تحمیل کند.
