تا دیر نشده، اکتشاف را توسعه دهید
توسعه صنایع معدنی و همچنین صادرات غیرنفتی، نیازمند افزایش استخراج و بهره‌برداری از ذخایر معدنی و شناسایی ذخایر جدید است؛ موضوعی که عمده مسئولیت آن در گام نخست، برعهده دولت است.
ایران با در اختیار داشتن ذخایر بسیاری از مواد معدنی، توانسته در میان ۱۵ کشور معدنی دنیا قرار بگیرد، اما امروز صنایع پایین دستی به ویژه فولادی ها نسبت به تامین مواد اولیه خود با چالش و نگرانی مواجهند، در حالی که سال های اخیر، تمامی وزرای صنعت، معدن و تجارت بر عقب ماندگی در اکتشافات تاکید کرده اند، با این حال، امروز به نوعی هشدارها به مرحله جدی رسیده و حتی سناریو واردات مواد معدنی هم جدی تر از گذشته مطرح می شود.
توسعه صنایع معدنی و همچنین صادرات غیرنفتی، نیازمند افزایش استخراج و بهره برداری از ذخایر معدنی و شناسایی ذخایر جدید است؛ موضوعی که عمده مسئولیت آن در گام نخست، برعهده دولت است. اما آن طور که شرایط فعلی نشان می دهد، اکتشافات آن گونه که باید، در سال های گذشته توسعه پیدا نکرده و امروز این موضوع گریبانگیر صنایع پایین دستی شده است. به گزارش صمت، امروز صنعتی همچون فولاد برای تامین مواد اولیه خود با چالش های بسیاری مواجه است که می تواند تولید و تحقق برنامه های پیش رو را تحت تاثیر قرار دهد. شاید همین موضوع باعث شد تا فولادی ها خود به سراغ معدنکاری بروند و نیاز خود را در این زمینه تامین کنند. البته باید به این نکته نیز اشاره کرد که صدور مجوزهای فولادسازی در شرایط فعلی می تواند عمق این چالش را افزایش دهد. در واقع، به موازات توسعه اکتشافات باید وزارت صنعت، معدن و تجارت در بحث صدور مجوزها نگاهی کارشناسی و بلندمدت داشته باشد.
صمتاز سویی دیگر، باید اطلاعات اکتشافی به صورت کامل در اختیار معدنکاران قرار بگیرد. در این باره، مهرداد اکبریان، رئیس انجمن سنگ آهن ایران، اظهار کرد: با تمرکز بر بخش سنگ آهن و لحاظ وجود ذخایر هماتیت و سنگ آهن کم عیار، ذخایر اکتشاف نشده و در نظر گرفته نشده و همچنین ذخایر موجود فعلی، حدود 5 میلیارد تن، ذخیره سنگ آهن تخمین زده می شود، هرچند هنوز اسکن کامل از ذخایر کشور انجام نشده و همچنین معادن کوچک و متوسط زیادی در کشور وجود دارند که هیچ دستگاهی هنوز به ذخیره سنجی آنها نپرداخته است.
وی افزود: عمق مطالعات ما به طور متوسط، ۶۰ تا ۷۰ متر است و به طورقطع با نفوذ به اعماق چند صد متری به ذخایر خوبی دست خواهیم یافت؛ به علاوه اینکه، ذخایر کلان سنگ آهن های عیار پایین در کشور موجود است و زمانی که استفاده از آنها توجیه اقتصادی داشته باشد، استخراج خواهند شد. این موضوع نشان می دهد، در حوزه اکتشافات کار بسیار است و هنوز به آن نقطه ای که باید به عنوان یک کشور معدنی در آن قرار بگیریم، نرسیده ایم.
شرایط مساعد جهانی
امروز حوزه های مختلفی از جمله فولاد و مس در بازار جهانی از شرایط خوبی برخوردار هستند که ما برای بهره برداری از این شرایط، در گام نخست، باید میزان برداشت مواد معدنی را افزایش دهیم، اما این در حالی است که رضا فاطمی امین، وزیر صمت همچون دیگر وزرای این وزراتخانه، بر عقب ماندگی در حوزه اکتشاف تاکید کرده است؛ عقب ماندگی که در سال های گذشته تنها در خبرها و سخنرانی ها بر آن تاکید شد، اما حالا دولت سیزدهم با کمک بازوهای اجرایی خود همچون سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی و سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران (ایمیدرو) تلاش می کند، آن را جبران کند، اما در یک نمونه و برای دستیابی به یک میلیون تن کاتد مس در ۵ سال آینده به گفته وزیر صمت، باید ۱۵ میلیارد دلار سرمایه گذاری انجام بگیرد. بدون شک در حوزه های دیگر همچون سنگ آهن، زغال سنگ، طلا و.. نیز برای جبران این عقب ماندگی، نیازمند سرمایه گذاری جدی هستیم تا صنایع معدنی در پایین دست بتوانند به حیات خود ادامه دهند.
نیاز به تکنولوژی و تجهیزات
از سویی دیگر، توسعه اکتشافات، نیازمند در اختیار داشتن تکنولوژی و تجهیزات روز دنیا است که تشدید تحریم ها کمی کار را سخت کرده است، اما در این بین، شرکت های دانش بنیان تلاش می کنند تا نیاز موجود در بازار داخل را تامین کنند، با این حال نمی توان از تاثیر همکاری های بین المللی بر سرعت این توسعه چشم پوشی کرد. به عنوان مثال، همکاری با بلاروس در بحث تامین ماشین آلات می تواند بخشی از نیاز به ماشین آلات معدنی را تامین کند، در کنار آن نیز، این همکاری می تواند توان رقابتی شرکت های داخلی را هم افزایش و آنها را به سمت توسعه سبد محصولات تولیدی سوق دهد. در کنار موارد یادشده، ورود بخش خصوصی می تواند حجم بار مانده بر دوش دولت را کاهش دهد. در سال های اخیر، بخش خصوصی دارای اهلیت، بارها نشان داده است که در صورت ایجاد بستر مناسب از سوی دولت، می تواند توسعه در بخش معدن را محقق کند.
بهره برداری از معدن مهدی آباد، آن هم پس از سال ها، یکی از مثال های بارز از توانمندی بخش خصوصی در بخش معدن است، اما امروز مجموعه بزرگ بخش خصوصی نیز با ورود به حوزه اکتشافی، تلاش می کنند تا بهره برداری از ذخایر معدنی را افزایش دهند. حضور شرکت های معدنی و ایجاد کنسرسیوم برای بهره برداری از ذخایر معدن مس جانجا از دیگر نمونه های موفقی است که نشان می دهد بخش خصوصی آمادگی ورود به حوزه اکتشاف را دارد و تنها دولت باید این بستر را فراهم کند و با ثبات در قوانین، به سراغ جذب حداکثری بخش خصوصی برود.
افزایش تعاملات بین المللی
در واقع دولت برای توسعه بخش معدن، باید سطح تعاملات خود را افزایش دهد. در حوزه اکتشافات، باید اطلاعات در اختیار بخش خصوصی قرار گیرد و آنها نیز به سراغ بهره برداری از آن بروند تا چالش تامین مواد اولیه رفع شود. اما موضوع دیگری که در سال های اخیر بارها بیان شده و می تواند در بحث تامین مواد اولیه به کمک صنایع پایین دست بیاید تا دولت بتواند گره کور اکتشافات را باز کند، ورود به معادن فراسرزمینی است که از سوی برخی مجموعه های معدنی کلید خورده است. سرمایه گذاری در معادن کشورهای دیگر، می تواند راهکاری برای تامین مواد اولیه باشد، حتی می توان با احداث واحدهای فرآوری یا صنایع معدنی تولید در کشور دیگر را ایجاد و دسترسی به بازارهای صادراتی را آسان کرد. به عنوان مثال، افغانستان یکی از مقاصدی است که می تواند در بحث معادن فراسرزمینی در تامین سنگ آهن موثر باشد. نزدیکی به این منابع می تواند هزینه های حمل ونقل را هم کاهش دهد، اما تغییر شرایط سیاسی در این کشور کمی شرایط را متفاوت کرده است. البته چندی پیش، معاون معادن و فرآوری مواد وزارت صنعت، معدن و تجارت در سفری به افغانستان برای همکاری های معدنی اعلام آمادگی کرد. از سویی دیگر، توسعه واحدهای فرآوری در منطقه سنگان می تواند سنگ آهن وارداتی از افغانستان را به کنسانتره و گندله تبدیل کند و در اختیار واحدهای تولیدکننده فولاد قرار دهد، اما بدون شک توسعه فعالیت ها در بخش معادن فراسرزمینی، نیازمند تقویت روابط دیپلماتیک بیشتری است و در این بین، وظایف رایزن های اقتصادی بیشتر خواهد شد.
ایراد معادن فراسرزمینی
صمتالبته در این باره، سعید عسگرزاده، دبیر انجمن سنگ آهن ایران نیز اظهار کرده است: بزرگ ترین ایراد در بحث معادن فراسرزمینی، پرریسک بودن کشورهایی مانند عراق و افغانستان است. وی ادامه داد: برای معدنکاری فراسرزمینی، فارغ از این کشورها که پیش از این موردتوجه قرار گرفته اند، باید بتوان از ظرفیت دیگر کشورها نیز استفاده کرد. به گفته دبیر انجمن سنگ آهن ایران، ما تجربه کمی در بحث آمایش معدنی سرزمین داریم؛ بنابراین اگر کشورهای مختلف در بخش آمایش معدنی سرزمین وارد شوند، مهم ترین اتفاقی که می افتد، این است که به ما در کسب تجربه کمک می کنند. وی افزود: البته در حال حاضر هم، کارهای بسیار خوبی انجام شده است، اما با آنچه در کشورهای پیشرفته انجام می شود، فاصله دارد. در اکتشاف، چندین لایه گوناگون زمین شناسی وجود دارد که هر یک از آنها می تواند اطلاعات مختلفی در اختیار ما قرار دهد و از انطباق آنها با یکدیگر، آنچه آنومالی یا نقاط امیدبخش نام دارد، استخراج و مشخص شود. هر قدر این کار جدی تر و دقیق تر انجام شود، اطلاعات بیشتری خواهیم داشت. اگر از یک سو معدنکاری فراسرزمینی را، به ویژه در کشورهای همسایه جدی بگیریم و از سوی دیگر، با ترغیب سرمایه گذاران کشورهای دیگر، آمایش سرزمین را به سرانجام مطلوب برسانیم، با داده های حاصل، می توانیم شانس موفقیت تصمیم گیری و تصمیم سازی بعدی را بسیار بالا ببریم. آنچه باید در آمایش سرزمین اتفاق بیفتد، یافتن اطلاعات دقیق و مزیت های نسبی موجود در همه نقاط کشور پهناورمان است که این کار تاکنون انجام نشده و به نظر می رسد، اگر با روش های جدید شرکت های پیشرو این فرآیند را تکمیل کنیم، به ایجاد ارتباطی عمیق و تنگاتنگ بین ایران و سایر کشورها می انجامد.
سخن پایانی
در واقع ورود به معادن فراسرزمینی هم، چندان کار آسانی نیست و باید بیش از هر زمان دیگری بر بهره برداری از ذخایر در اختیار متمرکز شد. تمرکز بر توسعه اکتشافات و بهره برداری از ذخایر موجود و رفتن به سمت فرآوری ذخایر کم عیار، امروز یک ضرورت برای بخش معدن است، در غیر این صورت، زنگ خطر برای حیات صنایع معدنی به صدا
در می آید. این صنایع امروز با بحران های بسیاری مواجهند که بی توجهی به رفع آنها، می تواند در آینده، چالشی جدی برای سرمایه گذاری های انجام گرفته به حساب بیاید.
