در سال ‌ های اخیر، رشد مصرف فولاد در کشورهای مختلف به ‌ شدت در رشد اقتصادی آنها موثر بوده است. تا جایی که گفته می ‌ شود هر یک درصد رشد مصرف فولاد در یک کشور، معادل رشد اقتصادی ۸۵ درصدی آن کشور است.

افزایش آمار صادرات فولاد در 2 ماه گذشته نشان می ‌ دهد، تولیدکنندگان فولاد باوجود محدودیت ‌ ها و نگرانی ‌ های بسیار در زمینه تامین مواد اولیه، برق، گاز و... تلاش می ‌ کنند تا حضوری ادامه ‌ دار در بازارهای خارجی داشته و سهم قابل ‌ توجهی از صادرات غیرنفتی را به خود اختصاص دهند، اما ادامه ‌ دار بودن این رشد، نیازمند برخی اقدامات از سوی دولت است.

به ‌ گزارش صمت، صنعت فولاد در سال ‌ های اخیر تلاش کرده تا میزان صادرات خود را افزایش دهد. این موضوع باعث شد تا سهم این صنعت در ارزآوری کشور افزایش پیدا کند، با این همه مشکلات و نگرانی ‌ های تامین سوخت همچنان پابرجا است.

صنعت فولاد ایران و جهان

در سال ‌ های گذشته میزان تولید و مصرف فولاد خام در جهان به ‌ صورت چشمگیری افزایش یافته است. در سال ۲۰۱۹ ، تولید فولاد خام در سرتاسر دنیا حدود ۱۸۷۰ میلیون تن بوده که نسبت به سال ۲۰۰۹ (10 سال پیش) حدود ۵۰ درصد افزایش یافته است.

کشور چین با تولید ۹۹۶ میلیون تن فولاد خام در سال ۲۰۱۹ ، بزرگ ‌ ترین تولیدکننده فولاد در جهان بوده است. این کشور علاوه بر رتبه یک تولید فولاد در جهان، رتبه اول در مصرف فولاد را نیز در اختیار دارد. پس از چین و با اختلاف زیاد، هند (۱۱۱ میلیون تن) و ژاپن (۹۹ میلیون تن) بزرگ ‌ ترین تولیدکنندگان فولاد در جهان هستند.

جالب است، بدانید که بیشتر از ۹۵ درصد تولید فلزات اساسی در جهان، مربوط به فولاد و آلیاژهای فولادی بوده و مصرف فلزات دیگری مثل آلومینیوم، سرب، روی و … کمتر از ۵ درصد است. پیش ‌ بینی می ‌ شود که در سال ‌ های آتی نیز روند رو به رشد تولید و مصرف فولاد به ‌ ویژه در اقتصادهای در حال توسعه ادامه ‌ دار باشد.

ایران نیز با تولید حدود ۳۲ میلیون تن فولاد در سال ۲۰۱۹ و با جهش ۴ رتبه ‌ ای نسبت به سال ۲۰۱۶ ، در رتبه دهم دنیا قرار گرفته است.

تولید فولاد ایران در سال ‌ های گذشته همواره روند افزایشی داشته و نسبت به 10 سال گذشته نیز حدود ۳ برابر شده است، همچنین صنعت فولاد در ایران توانسته علاوه بر تامین مصرف داخلی، در بین 10 کشور صادرکننده فولاد خام نیز قرار گیرد. بخش فروش داخلی فولاد خام و سایر محصولات فولادی تولیدشده در شرکت ‌ های داخلی بیشتر در بورس کالا انجام می ‌ شود.

علاوه بر تامین نیاز داخلی، افزایش تولید و فروش صادراتی در راستای تامین ارز موردنیاز کشور از محل صادرات غیرنفتی بسیار مورداهمیت است، بنابراین پیش ‌ بینی می ‌ شود که حمایت ‌ های ویژه دولتی از این صنعت در آینده نیز ادامه ‌ دار باشد.

به ‌ طورکلی آینده بازار جهانی فولاد را می ‌ توان مثبت ارزیابی کرد. تولیدکنندگان ایرانی فولاد در صورت اتخاذ استراتژی ‌ های مناسب می ‌ توانند از ظرفیت ‌ های موجود در بازارهای داخلی و خارجی و حمایت ‌ های دولتی استفاده کنند و علاوه بر سودآوری مناسب برای سهامداران، سهم ویژه ‌ ای در رشد و رونق اقتصادی کشور داشته باشند. پیش ‌ بینی می ‌ شود که طی سال ‌ های آینده روند تولید فولاد ایران همچنان رو به افزایش است و تا سال ۲۰۲۵ به بیش از ۵۰ میلیون تن در سال برسد.

اشتهای بالای چین

افزایش تقاضا در بازارهای جهانی و اشتهای بالای چین در سال ‌ های اخیر روند رو به رشدی را برای صنعت فولاد در پیش داشت و همین موضوع رقابت در بازارهای جهانی را افزایش داد. در این بین، صنعت فولاد در حالی که به ‌ دنبال تامین نیاز داخلی بود، تلاش کرد تا سهم خود در بازارهای جهانی را افزایش دهد.

آمارها نشان می ‌ دهد در سال ۱۴۰۰، ۱۱ میلیون و ۸۴ هزار تن صادرات از سوی صنعت فولاد انجام شده که رشدی ۲۳ درصدی نسبت به مدت مشابه سال ۱۳۹۹ داشت.

این در حالی است که اگر محدودیت ‌ های برق و گاز وجود نداشت، بدون شک این عدد بیش از ۱۱ میلیون بود.

در سال ۱۴۰۰، کشورهای چین، عراق، اندونزی، تایلند و امارات 5 بازار کلیدی صادرات زنجیره فولاد ایران بودند که بیش از ۷۶ درصد کل صادرات کشور را شامل شدند.

بازارهای صادراتی ایران

چین ۲۷.۳ درصد از بازار صادرات زنجیره فولاد ایران را به خود اختصاص داده است. طی این مدت بیش از 3 میلیون و ۵۴۰ هزار تن محصول به ارزش 2 میلیون و ۲۱ هزار دلار به چین صادر شده که معادل ۳۰ درصد از حجم کل صادرات زنجیره فولاد ایران در مدت یادشده است.

همچنین عراق و اندونزی نیز به ‌ ترتیب با واردات یک میلیون و ۹۰۰ هزار تن (معادل یک میلیون و ۲۶۱ هزار دلار) و یک میلیون و ۶۹۷ هزار تن (معادل یک میلیون و ۹۳ هزار دلار) سهم ارزشی ۱۷ و ۱۴.۸ درصدی از مجموع صادرات زنجیره فولاد ایران را دارا بودند.

طی مدت یادشده، تایلند نیز سهم ارزشی ۱۰.۱ درصدی (یک میلیون و ۱۶۸ هزارتن) و امارات سهم ۷.۳ درصدی (۷۲۴ هزار و ۱۷۰ تن) را از مجموع صادرات زنجیره فولاد ایران به خود اختصاص دادند.

تغییرات در روند صادراتی

روند صادراتی ایران در سال ۱۴۰۱ با تغییراتی همراه شد. این در حالی بود که واحدهای فولادسازی در پی هدف ‌ گذاری ‌ های انجام ‌ گرفته به ‌ دنبال افزایش تولید بودند و برنامه ‌ های خود را در این راستا تدوین کرده ‌ اند، اما عوامل بیرونی باعث شد تا آمارهای صادراتی در ۶ ماهه اول ۱۴۰۱ چندان خوشایند نباشد.

نخستین اتفاق و شاید مهم ‌ ترین دلیلی که توانست آمار صادراتی ایران در ۶ ماهه اول را کاهشی کند، تصمیم ناگهانی وزارت صنعت، معدن و تجارت مبنی بر وضع عوارض صادراتی بود. این اتفاق در حالی رخ داد که در پی حمله روسیه به اوکراین بازار کامودیتی ‌ ها با رشد نرخ همراه شد و فرصت طلایی برای صادرات شکل گرفت، البته این تصمیم چندان پایدار نبود و با افزایش اعتراض فعالان معدنی و صنایع معدنی لغو شد، اما همین مدت کوتاه توانست آمارهای صادراتی را تحت ‌ تاثیر قرار دهد.

از سویی دیگر، چین به ‌ عنوان نخستین مقصد صادراتی فولاد ایران در سال ۱۴۰۰، جایگاه خود را به عراق داد که بخشی از این موضوع به رکود اقتصادی در چین باز می ‌ گردد.

البته شرایط در بازار عراق هم چندان برای صادرکنندگان خوب نبود، زیرا تحرکات ترکیه رقابت در این بازار را سخت کرده و باعث شده بود تا ایران دومین واردکننده فولاد پس از ترکیه به عراق باشد.

انتشار آمار ۷ ماهه

با انتشار آمار ۷ماهه، کاهش ‌ ها کمتر از آمار ۶ ماهه بود و این موضوع نشان می ‌ داد در ماه سپتامبر، اتفاقات خوبی در حوزه صادرات فولاد رخ داده است و کاهش ‌ ها به حدود ۷ درصد نسبت به مدت مشابه سال قبل رسیده بود.

اما حالا صنعت فولاد در ۲ ماه اخیر روند رو به رشدی را در صادرات ثبت کرده است که می ‌ تواند نور امیدی برای ماه ‌ های باقیمانده از سال باشد تا کاهش در ۲ فصل ابتدایی سال را جبران کند. براساس آمار منتشرشده از سوی گمرک، برای دومین ماه متوالی شاهد صادرات بالای یک میلیون تن فولاد در ماه هستیم.

عملکرد آبان ۱۴۰۱ ، نشان از صادرات ۱.۱۴۴ میلیون تن انواع محصولات فولاد به ارزش ۵۶۸ میلیون دلار دارد که بالاترین سطح تاریخ ماه آبان است.

در مجموع ۸ ماه نخست امسال، ایران ۶.۷۴ میلیون تن فولاد و محصولات پایین ‌ دست به ارزش ۳.۷ میلیارد دلار صادر کرده که از نظر وزنی، حدود ۸ درصد کمتر از سال قبل بوده، اما باتوجه به شتاب رشد صادرات و فروش ‌ های فولادسازان بزرگ در ماه جاری، انتظار رشد صادرات در مجموع امسال، محتمل است.

یک پالس مثبت به مسئولان

اما افزایش صادرات فولاد می ‌ تواند یک پالس مثبت به مسئولان دولتی باشد، زیرا در شرایطی که کشور در تامین ارز با محدودیت مواجه است، افزایش صادرات غیرنفتی از جمله فولاد می ‌ تواند راهگشای این مشکل باشد. از سویی دیگر، تولیدکنندگان فولاد برای افزایش سهم صادراتی خود باید میزان تولید را افزایش دهند تا علاوه بر تامین نیاز داخل، درآمدهای صادراتی ‌ شان افزونی یابد.

از طرف دیگر، رشد روزافزون نرخ ارز نیز می ‌ تواند، طرفداران بازار سرمایه به خرید نمادهای فولادی را افزایش داده و جایگاه این شرکت ‌ ها را در بورس ارتقا دهد، اما تحقق چنین موضوعی نیازمند تولید باکیفیت و حضور مستمر در بازارهای هدف و همچنین نیازمند برنامه ‌ ریزی برای ورود به بازارهای جدید است.

در 2بخش کیفیت و برنامه ‌ ریزی برای ورود به بازارهای جدید، فولادسازان کشور برنامه ‌ های مهم و کارشناسی را در دستور کار دارند و امروز محصولات برخی شرکت ‌ های فولادی در بازارهای صادراتی یکه ‌ تازی می ‌ کنند. این موضوع نتیجه سرمایه ‌ گذاری در بخش تحقیق و توسعه و افزایش همکاری با شرکت ‌ های دانش ‌ بنیان در راستای تامین نیاز به تکنولوژی و قطعات است، اما در بخش حضور مستمر امروز، صنعت فولاد با چالش ‌ هایی همراه است که می ‌ تواند این فاکتور مهم را تحت ‌ تاثیر قرار و توان رقابتی را کاهش دهد.

مشتریان حاضر در بازارهای جهانی به ‌ دنبال خرید مداوم هستند تا بتوانند برنامه ‌ ریزی در تولید و فروش محصولات خود داشته باشند. در این بین، اما وضع برخی قوانین و مقررات بدون در نظر گرفتن اهمیت این موضوع، حضور فولادی ‌ ها را دستخوش تغییر می ‌ کند.

مشکلات تامین مواد اولیه

از سویی دیگر، مشکلاتی در بحث تامین مواد اولیه و همچنین انرژی (گاز ـ برق) از موضوعاتی است که با تغییر برنامه ‌ های تولید می ‌ تواند صادرات را هم نشانه گرفته و ارزآوری شرکت ‌ های فولاد را کاهش دهد.

هرچند امروز صنعت فولاد در ماه مهر و آبان، رشد مثبتی در صادرات را ثبت کرد، اما با شروع محدودیت ‌ های گازی نگرانی ‌ های زیادی در زمینه تامین نیاز داخلی و به ‌ دنبال آن حضور در بازارهای صادراتی وجود دارد. توجه وزارت نفت در بحث تخصیص گاز به بخش خانگی، صنعت را دچار مشکل می ‌ کند و این در حالی است که تکنولوژی صنعتی همچون فولاد برپایه گاز طراحی شده است.

محدودیت ‌ های گازی در فصل زمستان می ‌ تواند آماری را که حالا با تلاش فولادی ‌ ها مثبت شده، در پایان سال نسبت به سال قبل کاهشی کند.

اما در کنار این موضوع، مصوبه جدید دولت برای صنایعی ‌ همچون فولاد، پتروشیمی، آلومینیوم، مس، روی و سرب برای عرضه ۱۰۰ درصدی ارز حاصل از صادرات در سامانه نیما هم می ‌ تواند شرایط را برای فولادها دشوار کند، زیرا هزینه ‌ های تولید با ارز آزاد محاسبه می ‌ شود و اختلاف ارز نیمایی و آزاد هم به حدود ۱۰ هزار تومان رسیده است. این تصمیم می ‌ تواند آمار صادرات در برخی واحدها را تغییر دهد.

سخن پایانی

رشد صادرات فولاد در 2 ماه اخیر، حاکی از آن است که فولادسازان براساس برنامه ‌ ریزی دقیق و کارشناسی اقدامات را پیش می ‌ برند و می ‌ توانند سهم صادرات غیرنفتی را افزایش دهند، اما تحقق این موضوع مستلزم حمایت دولت در بحث تامین زیرساخت و رفع موانع موجود در تولید است تا علاوه بر رشد صادراتی، به رشد تولید و اشتغالزایی نیز کمک کند. در غیر این صورت، واحدهای تولیدی نمی ‌ توانند با قدرت بالایی در بازارهای جهانی حضور داشته باشند و به ‌ نوعی بازار را به رقبا می ‌ سپارند.