کمبود دارو؛ همان کابوس همیشگی که هر روز بیشتر از قبل جان بیماران را می‌آزارد. این در حالی است که هر بار صحبت از کمبود دارو می‌شود، مسئولان مربوطه ادعای تامین ۹۷ درصدی نیاز دارویی کشور با تولیدات داخلی را دارند و حتی برای صادرات برنامه‌ریزی می‌کنند. ظاهرا آقایان نه سری به داروخانه‌ها می‌زنند و نه گذرشان به «ناصرخسرو» می‌خورد! این‌ بار بحث‌مان درباره داروهای درمان سرطان است. سرطان که امروزه بیماری قرن لقب گرفته، می‌تواند در همه افراد و در تمامی گروه‌های سنی، جنسیتی، قومی و طبقات اقتصادی اعم از غنی و فقیر بروز کند. سرطان دومین علت مرگ‌ومیر در جهان به‌شمار می‌رود و میزان ابتلا به آن همواره در سراسر دنیا رو به افزایش است. مطابق با آمارهای ارائه‌شده توسط سازمان بهداشت جهانی در سال ۲۰۱۸ حدود ۹ میلیون نفر در جهان جان خود را در اثر ابتلا به سرطان از دست داده‌اند. باوجود این اعداد و ارقام وحشتناک در ایران کمبود دارو بلایی بر سر ما آورده که رنج روند درمان بیشتر از بیماری کمر خانواده بیماران را می‌شکند. بعد از نگارش چندین و چند گزارش از کمبود دارو دیگر نمی‌توانیم زهر قلم‌مان را کمتر کنیم. آقایان مسئولان گوش‌های شما گرفته که دیگر صدای فریاد بیماران به گوش‌تان نمی‌رسد؟

غم رفتن یار دیرین و نبود دارو

حوالی ظهر؛ گوشه‌ای از تحریریه فریادی بلند می‌شود: «وای»... دیگر صدایی نمی‌آید و بیش از پیش در خودش فرو می‌رود. گویی اگر قرار به شیون باشد باید کل ساختمان روزنامه را زیر اشک‌هایش غرق کند. همه به هم نگاه می‌کنیم، انگار می‌دانیم چه شده اما قدرت به زبان آوردنش را نداریم. حیاط روزنامه محیط امن‌تری برای شکستن بغض فروخورده بود. کنج حیاط نشست و سرش را محکم بین دو دستش گرفت. یک جمله را مدام تکرار می‌کرد: «گفته بود این دفعه که برم حس می‌کنم نمیام». اشک‌هایش مجال نمی‌داد؛ انگار در دنیایی دیگر بود، شاید سیری در خاطراتش می‌کرد.

کمی به عقب برمی‌گردم؛ نزدیک ظهر؛ «بچه‌ها من میرم تا یه ساعت دیگه میام». صورتش می‌خندید، گویی با یاری دیرین قرار دارد.

کمی عقب‌تر؛ شنبه حوالی ۱۱ ظهر، وارد تحریریه شد. موهایش را از ته زده بود. وقتی دلیلش را پرسیدیم با بی‌حوصلگی ‌گفت: «نمی‌دونم، انگار یهو دلم خواست اینجوری کنم موهامو». حالا دیگر همه می‌دانستیم که هر روز که ساکت‌تر است، یعنی حال یار قدیمی‌اش خوب نیست. دوستی‌شان دقیقا ده‌ساله شده بود.

همه این روزها تمام شد؛ آن‌هم با خبری که در همه رسانه‌ها دست‌به دست می‌شد: «اکرم امینی، روزنامه‌نگار درگذشت»، اما همچنان داغ رفتن اکرم در دلش زنده است و با هر چیزی کوچکی از او یاد می‌کند. آنچه که شرح داده شده صرفا احوالات دوستی‌ده‌ساله بود. بی‌شک اکرم جوان خانواده‌ای داشت که داغدار او شده‌اند و حسرت دیدارشان همیشگی شد، همسری داشت که هنوز سفرشان به میانه هم نرسید همسفر ساز جدایی زد، فرزندی داشت که حالا مادر ندارد... و از همه مهم‌تر اکرم سرمایه‌ای بود که از دست رفت.

روزی را به خاطر دارم که حوالی ساعت ۵ عصر، همکاری که وصف حالش رفت، هر ۵ دقیقه یک بار با یک شخص تماس می‌گرفت تا بتواند راهی برای ورود یک آمپول به کشور پیدا کند؛ آمپولی که گویا به‌دلیل تاخیر ناشی از قوانین گمرکی در رسیدن آن، اکرم از دست رفت. به همان فراوانی پوشش خبر رفتن اکرم امینی در رسانه‌ها یا حتی بیشتر، گزارش درباره معضل نبود دارو و چالش‌های ناشی از آن در رسانه‌ها منتشر شد، اما باز هم انگار مسئولان به خود نمی‌آیند؟در هر حال این تنها یک مورد بود که در مقابل چشمان ما رخ داد و قطعا نمونه‌هایی از این دست در سرزمین پهناور ایران کم نیست! این کشور اکرم‌های بسیاری دارد که هنوز برای زندگی امیدی در دل‌شان زنده است.

بیماران سرطانی از عهده هزینه‌های درمان برنمی‌آید

محمد عبده‌زاده، رئیس سندیکای صاحبان صنایع داروهای انسانی ایران درباره کمبود داروهای درمان سرطان به صمت گفت: داروهای ضدسرطان شیمیایی هستند و به دو بخش تزریقی و خوراکی تقسیم و عموما در کشور تولید می‌شوند. خوشبختانه در زمینه داروهای تولید داخل کمبود جدی نداریم و تنها ممکن است در مواردی به‌دلیل عدم تخصیص ارز کمی روند تولید تغییر کند، اما در زمینه آنتی‌کنسرهای وارداتی گاهی دچار کمبود می‌شویم. در مجموع خوشبختانه کمبود جدی در آنتی‌کنسرها وجود ندارد.

وی با بیان اینکه داروهای آنتی‌کنسر داخلی بیشتر از وارداتی‌ها تجویز می‌شوند، افزود: در سال‌های اخیر بسیاری از شرکت‌های دانش‌بنیان تمرکز خود را بر تولید داروهای ضدسرطان گذاشته و در این زمینه موفق بوده‌اند. در سال‌های اخیر اغلب داروهای آنتی‌کنسر داخلی در روند درمان تجویز می‌شود و بیشتر داروهای موجود در بازار داخلی هستند. برای مثال از ۱۰۰ قلم داروی ضدسرطان شاید کمتر از ۱۰ قلم آنها وارداتی باشند.

عبده‌زاده درباره عوارض داروهای ضدسرطان نیز اظهار کرد: شرکت‌های دارویی برای دریافت مجوز ورود به بازار باید استانداردهای وزارت بهداشت را دریافت کنند و نمی‌توان به کیفیت محصولات آنها شک کرد. اما کیفیت هر دارو شرکت محور است و برخی از شرکت‌ها کنترل کیفی بالاتری دارند. همچنین مواد اولیه‌ای که وارد می‌شود ممکن است در برخی از موارد تفاوت کیفیت داشته باشد که در نهایت شاهد تغییر کیفیت برخی از داروها هستیم. در نتیجه نمی‌توان این حکم کلی را صادر کرد که داروهای تولید داخل عوارض دارند و داروهای وارداتی ندارند.

سهم بیمه اندک است

رئیس سندیکای صاحبان صنایع داروهای انسانی ایران با انتقاد از عملکرد شرکت‌های بیمه‌ای گفت: متاسفانه نقش بیمه در تامین نیازهای دارویی هر روز کمرنگ‌تر می‌شود.

داروهای داخلی با قیمتی بسیار کمتر از داروی خارجی در بازار یافت می‌شود و این حداکثر کاری است که یک تولیدکننده دارو در چرخه درمان سرطان می‌تواند انجام دهد، اما درباره کم و کیف سهم سازمان بیمه‌گر از پوشش هزینه‌های درمان باید متولیان آن پاسخگو باشند. متاسفانه باوجود اینکه داروهای تولید داخل ضدسرطان در بازار موجود است، باز هم به‌دلیل هزینه‌های سرسام‌آور، بسیاری از بیماران سرطانی از عهده هزینه‌های درمان برنمی‌آیند، زیرا در بسیاری از موارد، سهم بیمه در داروهای تحت پوشش بیمه آنقدر اندک است که باز هم بیمار قادر به پرداخت سهم خود نیست. از سوی دیگر اغلب داروهای جدید و داروهای تک‌نسخه و خاص داخلی و وارداتی تحت پوشش بیمه نیستند و قیمت‌های بالاتری دارند. در حال ‌حاضر بخش اعظم هزینه شیمی‌درمانی بر دوش شرکت‌های دارویی و خیریه‌ها است.

نگران نباشید

عبده‌زاده درباره داروهای قاچاق موجود در بازار نیز بیان کرد: هنگامی که دارویی در کشور تولید نشود یا در دسترس نباشد قاچاق ضرورت پیدا می‌کند.

حال که همه داروهای ضدسرطان در کشور یافت می‌شود و کمبودی در بازار دارو وجود ندارد، نباید نگران توزیع دارو قاچاق در بازار بود.

بسیاری از بیماران قادر به تهیه داروهای جدید نیستند

منوچهر احمدی، متخصص پرتودرمانی در یکی از مراکز دولتی سنندج درباره کمبود داروهای درمان سرطان به صمت گفت: اغلب داروهای مورداستفاده در شهرستان‌ها، داروهای قدیمی هستند و کمبود دارو کمتر احساس می‌شود، زیرا تهیه داروهای جدید چنان هزینه سنگینی را به بیمار تحمیل می‌کند که قطعا هر کسی قادر به پرداخت آن نیست. البته داروهای قدیمی مورداستفاده در مراکز دولتی از رده خارج نیستند و هنوز در خط اول بسیاری از درمان‌ها توصیه می‌شوند.

وی با اشاره به روش‌های درمانی سرطان بیان کرد: سرطان از ۳ روش درمان می‌شود که شامل جراحی، شیمی‌درمانی و رادیوتراپی است و در برخی از تومورها از هر ۳ نوع درمان استفاده می‌شود. در 70 درصد موارد از ۲ تا ۳ روش درمان استفاده می‌شود. تومورهای جامد در واقع تومورهایی قابل‌لمس هستند، اما تومورهای خونی این‌گونه نیستند. البته ۹۰ درصد تومورها جامد هستند که با آزمایش و کارهای تشخیصی قابل‌شناسایی هستند. در روند درمان سرطان، آنکولوژیست، جراح، پاتولوژیست و رادیولوژیست درگیر هستند و خدمات اجرایی درمان را ارائه می‌دهند.

هزینه‌های سرسام‌آور درمان

این متخصص پرتودرمانی با بیان مشکلات بیماران سرطانی اظهار کرد: متاسفانه هزینه‌های سرسام‌آور درمان بیماری و کمبود مقطعی برخی داروها از جمله معضلاتی است که بیماران با آن مواجهند. بی‌شک پزشکان سالانه شاهد قطع دوره درمانی تعداد بسیاری از بیماران به‌دلیل هزینه‌های سرسام‌آور درمانی هستند. همین دلاری که هر لحظه نرخ آن تغییر می‌کند، در همه زمینه‌ها تاثیرگذار است که درمان نیز از این قاعده مستثنا نیست.

وی با اشاره به علائم بروز سرطان در برخی از افراد گفت: از علائم بیماری سرطان می‌توان به مواردی چون زردی، درد شکمی، خونریزی، خستگی و ضعف و کاهش وزن اشاره کرد. گاهی نیز ممکن است بیمار با تورم در قسمتی از بدن به پزشک مراجعه کند که این علامت ممکن است در هر نقطه از بدن نمایان شود و بیمار با درد مواجه شود. البته همه افرادی که علائم یادشده را دارند، الزاما به بیماری سرطان مبتلا نیستند.

احمدی با اشاره به کیفیت داروهای خارجی اظهار کرد: حقیقت این است که کیفیت برخی داروهای تولید داخل با داروهای خارجی یکسان نیست و صرف اینکه فرمولاسیون آنها یکسان است، نمی‌تواند تضمین‌کننده کیفیت آن باشد. در مجموع داروهای خارجی برای مصرف عامه مردم نیست و تنها افراد کمی قادر به پرداخت هزینه‌های آن هستند. البته حالا دیگر صحبت از داروهای خارجی نیست، بلکه حتی امکان تهیه داروهای جدید تولید داخل نیز نیست.

تاثیر بیشتر و عوارض کمتر

این متخصص پرتودرمانی با اشاره به تحت پوشش بیمه بودن برخی از داروهای داخلی مورداستفاده در درمان سرطان بیان کرد: روزانه داروهای جدیدی برای درمان سرطان به بازار می‌آید، اما امکان خرید آنها برای همه نیست و متاسفانه تنها اسم آنها را می‌شنویم. البته خوشبختانه برخی از داروهای جدید تحت پوشش بیمه هستند، اما برای تهیه همین داروهای تحت پوشش بیمه نیز باید میلیون‌ها تومان هزینه کرد.

وی با تاکید بر اینکه داروهای جدید اثرگذاری بیشتری دارند، افزود: بی‌شک داروهای جدید تاثیر بیشتر و عوارض کمتری خواهند داشت، اما متاسفانه در دسترس نیستند. بیماران به‌دلیل اینکه قادر به تامین هزینه‌های درمان با داروهای جدید نیستند با درمان به‌وسیله داروهای قدیمی موجود در مراکز دولتی مشکلی ندارند.

احمدی با اشاره به اینکه داروهای خارجی درجه یک اصلا به ایران نمی‌آید، بیان کرد: در گذشته برندهای اصلی دارو نیز به ایران می‌رسید، اما اکنون داروهای درجه ۲ یا ۳ در دسترس ما قرار می‌گیرد. متاسفانه کشورهای اروپایی دیگر دارویی به ایران نمی‌دهند و داروهای چینی، ترکیه‌ای یا هندی که کیفیت به‌مراتب پایین‌تری دارند، وارد کشور می‌شود.

از ناصرخسرو نخرید

این متخصص پرتودرمانی درباره نفوذ داروهای قاچاق در کشور نیز گفت: اگر بیماری دارو را از ناصرخسرو تهیه کرده باشد، به‌هیچ‌عنوان آن را تزریق نخواهیم کرد و حتی به همه بیماران قبل از خرید هشدارهای لازم را خواهیم داد. البته بسیاری از بیماران شهرستانی به‌دلیل نرخ بسیار بالای داروهای ناصرخسرو قادر به خرید آن نیستند.

تهیه دارو از بیمارستان

احمدی با تاکید بر اینکه تهیه دارو از بیمارستان هزینه کمتری دارد، افزود: پیشنهاد ما به بیماران سرطانی این است که حتما دارو را از بیمارستان تهیه کنند، زیرا خرید دارو از بیمارستان برای بیمار به‌صرفه‌تر است، زیرا سازمان تامین اجتماعی از سال ۹۳ برای کمک به تامین هزینه‌های پزشکی بیماران مبتلا به سرطان، تا ۹۰ درصد هزینه‌های شیمی‌درمانی را بدون فرانشیز پرداخت می‌کند.

سخن پایانی

باتوجه به نظرات کارشناسی فعالان حوزه دارو و درمان سرطان، هیچ‌ کمبود جدی در زمینه داروهای ضدسرطان در کشور وجود ندارد و مشکل اصلی هزینه‌های درمان است؛ هرچند شرایط بازار چیز دیگری را نشان می‌دهد.

در کل کاش مسئولان به‌جای حضور در بیمارستان‌های مختلف، آن‌هم با آن دوربین‌های همراه‌شان برای درمان بیماران فکری کنند؛ چه صحبت از کمبود باشد چه هزینه!