در سفرهای آبی، دریای بیکران و مخاطرات پیش‌بینی‌نشده بسیاری وجود دارد. این موضوع برای کشتی‌های باربری بزرگ که محموله‌های زیادی را حمل می‌کنند، میزان ریسک را دوچندان می‌کند. به همین منظور بیمه حمل‌و‌نقل دریایی ایجاد شده تا در صورت بروز هرگونه اتفاق غیرقابل‌پیش‌بینی یا حادثه، خسارات واردشده به صاحبان بار را جبران کند. از سوی دیگر برای صادرات و واردات موفق استحکام شرایط حمل‌ونقل دریایی کالاها و تضمین سلامت و ایمنی محموله‌های واردشده یا صادراتی یک ضرورت مهم به‌شمار می‌رود. به کمک بیمه حمل دریایی می‌توان خسارات واردشده به محموله‌های مختلف را هنگام جابه‌جایی به‌شکل قانونی پیگیری و جبران کرد. بیمه بدنه شناور یا بیمه دریایی یکی از انواع پوشش‌های بیمه‌ای بسیار پرکاربرد است که خطرهای مرتبط با کشتی‌ها، انواع شناور و حمل‌و‌نقل دریایی را پوشش می‌دهد. خطرات تحت پوشش بیمه کشتی در بیشتر موارد شامل بدنه شناور، محموله آن، بیمه مسئولیت و ناحیه درون دریا است. به‌عقیده کارشناسان پیش از تحریم‌ها بیمه‌های ایرانی درصدی کمی از مسئولیت خسارات احتمالی را می‌پذیرفتند و مابقی مسئولیت یا خسارت احتمالی حوادث دریایی ایران برعهده reinsurance ها بود، اما حالا باید بیمه‌های ایرانی تمام خسارت را پرداخت کنند. به‌عبارت شفاف‌تر اگر اتفاقی برای شناورها، کشتی‌های نفتکش، باری، فله‌بر و... رخ دهد، شرکت ایرانی که کشتی را بیمه کرده، موظف است تمام خسارت و صددرصد زیان شرکت کشتیرانی را بپردازد که این بیمه‌های ایرانی را به مرحله ورشکستگی خواهد کشاند.

نگاهی به بیمه حمل‌ونقل دریایی

بیمه حمل‌ونقل دریایی مربوط به حمل‌ونقل کالاها و مسافران با کشتی‌ها و سایر وسایل دریایی است. این بیمه شامل بیمه کالا، بیمه نقل‌العفش، بیمه مسافران و بیمه شخص ثالث می‌شود. بیمه حمل‌ونقل دریایی به‌عنوان یکی از ابزارهای مدیریت ریسک در تجارت جهانی بسیار اهمیت دارد و به کاهش خطرات مرتبط با حمل‌و‌نقل کالاها کمک می‌کند. بیمه دریایی شامل تعویض خسارت‌های ناشی از آسیب دیدن کالاها، سرقت، تصادف، آتش‌سوزی و... است. همچنین، برخی بیمه‌گران این بیمه را با بیمه حوادث دریایی ترکیب می‌کنند تا پوشش کاملی برای صادرات و واردات فراهم کنند.بیمه حمل‌و‌نقل دریایی برای بسیاری از بازرگانان و شرکت‌های تجاری مسئله‌ای مهم و ضروری است، به همین دلیل شرکت بیمه دریایی باید ضامن سلامت بار در حمل دریایی از مبدا تا رسیدن به مقصد نهایی باشد.

انواع بیمه کشتی

بیمه بدنه و ماشین‌آلات: این نوع بیمه شامل بیمه بدنه کشتی و همچنین جراثقیل، تجهیزات و وسایل ناوبری است. بعلاوه سهم مالکان کشتی در خسارت همگانی، هزینه نجات و بخشی از خسارت وارده به کشتی مقابل در تصادم را پوشش می‌دهد.

بیمه حمایت و غرامت ( P&I ): معمولا این نوع بیمه‌نامه خسارت و فقدان محموله، فوت یا آسیب‌دیدگی خدمه کشتی، خسارت به اسکله و اجسام شناور، آلودگی آب دریا، خسارت به کشتی مقابل در تصادم، مسافر قاچاق، بیرون آوردن لاشه کشتی و صدمه و فوت شخص ثالث را شامل می‌شود. همچنین این بیمه به‌صورت باشگاه (صندوق) اداره می‌شود و بیمه‌گذاران P&I با پرداخت حق بیمه عضو باشگاه خواهند شد.

بیمه کرایه حمل، دموراژ و دفاع از شکایت ( FD&D ): این نوع پوشش در زمینه حمایت از بیمه‌شده در دادگاه، منصوب کردن وکیل، ارائه مشاوره و پرداخت هزینه‌های حقوقی نظیر هزینه وکیل و انتخاب داور در موارد اختلاف در پرداخت کرایه حمل، دموراژ و چارتر پارتی است.

بیمه اعتصاب: هزینه‌های ناشی از اعتصاب توسط کارگران بندر یا پرسنل کشتی که منجر به اختلال در کار کشتی می‌شود را پوشش می‌دهد.

بیمه جنگی ( War Risk ): بیمه‌ها به‌طور معمول در عملیات تروریستی مسئولیت و هزینه‌ای را متقبل نمی‌شوند، اما این بیمه با اعلام تبصره‌ها و شروط ویژه، می‌تواند این‌گونه خطرات احتمالی را پوشش دهد.

ضرورت حمایت از شرکت‌های بیمه‌ای و بندری

مسعود پل‌مه، دبیرکل انجمن کشتیرانی و خدمات وابسته ایران درباره وضعیت بیمه‌های کشتیرانی پس از تحریم به صمت گفت: پس از تحریم‌ها همه بیمه‌های P&I پوشش بیمه‌ای خود را تا آب‌های سرزمینی ما دارند و بعد از ورود به آب‌های ما بیمه قطع می‌شود. در نتیجه با کشورهایی توافق شد که کشتی‌های ما که با بیمه‌های P&I کیش و قشم تردد می‌کنند را پذیرش کنند و کشتی‌هایی که وارد آب‌های سرزمینی ما شدند نیز توسط بیمه‌های کیش و قشم، بیمه شوند. در مجموع بیمه یکی از بخش‌هایی بود که بعد از تحریم‌ها توانمندی‌ و استقلال اقتصادی را برای ایران به ارمغان آورد. بخشی از بیمه‌های مرتبط با دریا تحت پوشش P&I کلاب‌ها یا بیمه مسئولیت مالکان کشتی است که به آن بیمه در برابر اشخاص ثالث نیز گفته می‌شود. با استفاده از بیمه مسئولیت مالکان کشتی هنگام بروز تصادف و سایر خطرات دریانوردی، هزینه‌های جبران خسارت وارد شده به کارکنان برعهده بیمه خواهد بود.

وی با اشاره به تحریم دوم در سال ۹۷ اظهار کرد: با تشدید تحریم در سال ۹۷تمامی مجموعه‌های بیمه‌ای بین‌المللی از ارائه پوشش‌های بیمه‌ای به شناورهای تحت پرچم جمهوری اسلامی یا تحت مالکیت ایرانی خودداری کردند.

به عبارت شفاف‌تر در یک مقطع زمانی یا همان اوایل تحریم دوم که در سال ۹۷ و زمان ریاست‌جمهوری ترامپ رخ داد، بیمه‌ها از ترس و نگرانی در تحریم قرار گرفتن، از ارائه خدمات بیمه‌ای به ایران اجتناب کردند. در واقع شرکت‌های لاینری فعال که به بنادر ما می‌آمدند پس از تحریم‌ها بنادر ما را ترک کردند. همچنین لیست سیاه امریکا درباره اشخاص حقیقی و حقوقی ما احیا شد و به هر حال تحریم‌ها در بخش‌هایی موثر واقع شد.

البته لازم است یادآوری کنم که ارائه خدمات بیمه‌ای تحریم نیست، اما معاملات مالی بین‌المللی که معمولا برپایه دلار صورت می‌گیرد با ایران و ایرانی ممنوع است و همین عامل موجب خودداری شرکت‌های بیمه‌ای تحت عنوان P&I کلاب‌های معتبر جهانی از ارائه خدمات بیمه‌ای به ایران می‌شود. البته در استمرار این موضوع شرکت‌هایی به‌عنوان زیرمجموعه‌های مستقل خدمات بیمه‌ای را برای شناورهای خارجی که به مقصد ایران می‌آیند ارائه می‌کنند.پل‌مه با گلایه‌ای از دولت اظهار کرد: متاسفانه با امضای برجام و کاهش تحریم‌ها، دولت چشم خود را به روی بیمه‌های داخلی بست و بیمه‌های P&I کیش و قشم تعطیل شدند، اما امروز و در تحریم‌ها دوباره فعال شدند؛ بنابراین از دولت می‌خواهیم تا از این تجربه تلخ درس بگیرد و از شرکت‌های بیمه‌ای و بندری حمایت کند.

بیمه‌های P&I حاصل تحریم‌ها

دبیرکل انجمن کشتیرانی و خدمات وابسته ایران با اشاره به بروزرسانی پوشش‌های بیمه‌ای بیمه‌های P&I کیش و قشم اظهار کرد: دو شرکت یادشده فعالیت در عرصه بین‌المللی برای شناورها را به‌روز کرده و خوشبختانه امروز با ارائه سرویس‌های کامل تمام نیازهای دریایی ما را در آب‌های سرزمینی و مسیرهای بین‌المللی دیگر کشورها بدون هیچ‌گونه نقصی پوشش می‌دهند. اکنون کلاب‌های P&I کیش و قشم به‌دلیل ارتباط با بنادر دنیا به دانش روز تجهیز هستند.

وی با اشاره به رفع مشکلات این حوزه پس از تحریم گفت: در دور اول تحریم‌ها در یک مقطع، سرویس‌های P&I کلاب‌‌ به‌طور کامل ارائه نمی‌شد و شرکت‌های بیمه‌ای ایرانی پوشش‌های کلوز ۳۴۴، ۲۸۰ را ارائه می‌کردند که این پوشش‌ها کمتر از نیازی بود که برای فعالیت‌های متداول بین‌المللی موردنیاز بود. اما خوشبختانه اکنون تمام پوشش‌های لازم در اختیار صاحبان کالا، مالکان شناورها و ذی‌نفعان فعالیت‌های دریایی وجود دارد و براساس معاهدات بین‌المللی این پوشش‌ها موردپذیرش تمامی طرف‌های تجارت‌های دریایی ایران قرار گرفته است.

میزان خسارات سالانه مشخص نیست

پل‌مه درباره میزان خساراتی که سالانه در حوزه فعالیت‌های دریایی ایجاد می‌شود، گفت: به‌دلیل گستره بسیار زیاد فعالیت‌های دریایی به‌ویژه فراسوی مرزهای جمهوری اسلامی ایران، خسارت‌ها به‌راحتی قابل‌احصاء نیست و یکسری آمار و ارقام بیمه‌ها محرمانه است و اطلاعات آنها تنها در اختیار ذی‌نفعان آن خسارات یا مجموعه‌هایی که نیازمند آمارهای دقیق‌تری هستند، گذاشته می‌شود.

صنعت کشتیرانی، سرمایه‌محور است

کاپیتان حمزه کشاورز، مدیرعامل اسبق شرکت حمل کانتینری کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران درباره وضعیت بیمه‌های کشتیرانی پس از تحریم به صمت گفت: صنعت کشتیرانی، سرمایه‌محور است و بدون بیمه، گواهینامه‌ها از اعتبار می‌افتد. البته مالک نیز چنین ریسکی را نمی‌پذیرد که بدون بیمه بدنه و مسئولیت کشتی را به اقیانوس بسپارد. قبل از شروع تحریم‌ها بیمه‌های بین‌المللی بدنه، P&I کلاب و... داشتیم که با شروع تحریم‌ها ناگهان از این امکانات محروم شدیم. پوشش بیمه‌ای در حوزه فعالیت‌های دریایی بسیار حائزاهمیت است و اگر این نیاز مهم را تامین نمی‌کردیم، نمی‌توانستیم به بنادر بزرگ دنیا رفت‌وآمد کنیم. همچنین اگر اتفاقی رخ می‌داد، آثار منفی و خسارات آن متوجه کشتیرانی بود و خسارت غیر‌قابل‌جبرانی وارد می‌شد. وی با اشاره به شکل‌گیری بیمه P&I کلاب کیش و قشم اظهار کرد: فعالیت‌های بین ‎ المللی دریایی ناگزیر از استفاده از شبکه جهانی بیمه، سیستم‌های بانکی بین‌المللی و دیگر ابزار موردنیاز کشتیرانی بین‌المللی هستند؛ به این ترتیب صنعت بیمه نیز برای ارتقای فنی و توزیع مناسب ریسک نیاز به ارتباط با شبکه بیمه بین‌المللی و اتکایی دارد. با این حال باوجود تحریم‌ها بیمه P&I کلاب کیش و قشم راه‌اندازی شد و طی توافق با برخی از کشورها، کشتی‌های ما با بیمه‌های P&I کیش و قشم تردد می‌کنند و کشتی‌هایی که وارد آب‌های سرزمینی ما شدند توسط بیمه‌های کیش و قشم، بیمه می‌شوند. این کلاب‌ها از جمله دستاوردهای باارزش دوره تحریم هستند که نه‌تنها باید حفظ شوند، بلکه باید با یک برنامه استراتژیک صحیح و مناسب در جهت ارتقای توانمندی فنی، تخصصی و اعتباری آنها قدم برداشت.

بیمه P&I

کشاورز با اشاره به تفاوت انواع بیمه کشتیرانی بیان کرد: بیمه P&I صندوقی است که بیمه‌گذاران با پرداخت حق‌بیمه عضو آن خواهند شد و خسارت و فقدان محموله، فوت یا آسیب‌دیدگی خدمه کشتی، خسارت به اسکله و اجسام شناور، آلودگی آب دریا، خسارت به کشتی مقابل در تصادم، مسافر قاچاق، بیرون آوردن لاشه کشتی و صدمه و فوت شخص ثالث را شامل می‌شود.

خودبیمه‌ای

مدیرعامل اسبق شرکت حمل کانتینری کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران با اشاره به دوران جنگ ایران و عراق گفت: زمان جنگ ایران و عراق به‌دلیل هزینه سنگین بیمه‌های جنگی، کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران صندوق خودبیمه‌ای را راه انداخت، زیرا حق‌بیمه پرداختی نسبت به احتمال صدمه به کشتی بسیار زیاد بود. در نتیجه صندوقی را کنار گذاشت و خودبیمه‌ای کرد که این موضوع در آن زمان مزیت‌های بسیاری به‌دنبالداشت.

سخن پایانی

کشتی‌هایی که در حمل‌ونقل دریایی مورداستفاده قرار می‌گیرند، باید تحت پوشش بیمه معتبری باشند تا بتوانند در بنادر دنیا رفت‌وآمد کنند، اما تحریم‌های ظالمانه‌ای که هر بار علیه کشور اعمال می‌شود و محدودیت شرکت‌های کشتیرانی در استفاده از امکانات بین‌المللی منجر به محدود شدن اقتصاد خواهد شد. در نتیجه اهمیت حضور بیمه در صنعت حمل‌ونقل آشکارتر می‌شود و با تقویت توان بیمه کشتیرانی در پرداخت خسارت، ظرفیت ترانزیت دریایی ایران افزایش خواهد یافت.بسیاری از کارشناسان معتقدند با روی کار آمدن بیمه P&I در ایران تا حدودی نقشه تحریم در این حوزه با شکست مواجه شد؛ با این همه برای استفاده بیشتر از این ظرفیت باید سایر بیمه‌ها نیز در این حوزه فعال شوند.لازم به ذکر است که جدیدترین آمار منتشرشده ازسوی سازمان اطلاعات مرکزی امریکا (سیا) درباره وضعیت ناوگان تجاری کشورهای جهان نشان می‌دهد ایران با ۹۴۲ فروند کشتی تجاری بالاتر از امریکا، آلمان و فرانسه، در جایگاه ۲۵ جهان قرار دارد.