سیاست‌گذاران به‌دنبال این هستند که در صنایعی که کشور در آن به پیشرفت قابل‌توجهی دست یافته و صنایع اشباع‌شده در کشور، صادرات و تولید داشته باشند؛ از همین رو چند وقتی است که فرصت برای حضور سرمایه‌گذاران در کشورهای دوست و همسایه تسهیل شده، این در حالی است که به‌عقیده کارشناسان سرمایه‌گذاری در کشورهای مختلف، به‌ویژه امریکای لاتین که متشکل از ۲۳ کشور با جمعیت حدود ۷۰۰ میلیون نفر است، بسیار حائزاهمیت است.

به‌تازگی نیز همایش فرصت‌های تجاری ایران و برزیل برای بررسی و رفع چالش‌های موجود برگزار شد. در مجموع تجارت با کشورهای امریکای‌ لاتین به‌علت بعد مسافت، لجستیک، نبود خط کشتیرانی، دسترسی مستقیم و مسائل مالی دشوار است و همین سبب‌ شده بازرگانان کمتر به سمت این کشورها بروند؛ با این حال سیاست سازمان توسعه‌ تجارت افزایش گروه‌های کالایی صادراتی و همچنین بازار است. صمت در این گزارش به بررسی چالش‌های موجود در مسیر تجارت ایران و برزیل پرداخته است.

نگاهی به تجارت ایران و برزیل

برزیل، بزرگ‌ترین کشور امریکای جنوبی ‌است. براساس گزارش صندوق بین‌المللی پول و بانک جهانی، برزیل نهمین اقتصاد بزرگ جهان از نظر برابری قدرت خرید و یازدهمین قدرت اقتصادی جهان از نظر نرخ داد‌وستد بازار است. مهم‌ترین کالاهای صادراتی برزیل را هواپیمای دارای بال ثابت، قهوه، وسایل نقلیه، سویا، سنگ آهن، آب پرتقال، فولاد، منسوجات، کفش، گوشت و تجهیزات برقی تشکیل می‌دهند. روابط ایران و برزیل قدمتی بیش از یک قرن دارد و نخستین تماس دیپلماتیک میان دو کشور در سال ۱۲۸۲ شمسی انجام شد. هرچند سفارت ایران در برزیل در سال ۱۳۳۲ افتتاح شد؛ با این حال روابط اقتصادی دو کشور تنها با آغاز قرن ۲۱ اهمیت یافت. بین سال‌های ۲۰۱۲-۲۰۰۲ حجم تجارت دوجانبه ایران و برزیل از ۵۰۰ میلیون دلار به بیش از ۲.۲ میلیارد دلار رسید. از جمله نکات جالب‌توجه در این مقطع تراز به‌شدت منفی ایران در تجارت با برزیل است؛ به‌گونه‌ای که در سال ۲۰۱۲ ایران در برابر واردات ۲۲۰۷ میلیون دلاری تنها ۲۴ میلیون دلار به کشور برزیل صادرات داشته است.

مجموع ارزش تجارت برزیل در سال ۲۰۲۲ برابر با ۱.۳ تریلیون دلار بوده و مهم‌ترین شرکای تجاری برزیل در سال ۲۰۲۲ عبارت بودند از چین، ایالات متحده، آرژانتین، هلند، آلمان، کره جنوبی، ایتالیا، اسپانیا و مکزیک. حدود ۶۰ درصد کل تجارت برزیل در سال ۲۰۲۲ با این کشورها بوده است. عمده کالای صادراتی برزیل در سال ۲۰۲۲ عبارت بود از سویا، سنگ‌آهن، نفت خام، کنجاله سویا، گوشت، مرغ، قند، اتومبیل، هواپیما و تجهیزات الکتریکی. در همین سال، واردات اصلی برزیل نیز شامل تجهیزات الکتریکی، تجهیزات حمل‌ونقل، محصولات شیمیایی، سوخت‌ها، دارو، آهن و فولاد، منسوجات کفش و کاغذ بود. از مجموع ۵۳.۱۶ میلیارد دلار صادرات ایران در سال ۱۴۰۱، برزیل تنها ۰.۱۳ درصد را به خود اختصاص داده و در جایگاه چهل‌ویکم در میان شرکای تجاری ایران قرار گرفته است. در حوزه واردات نیز این کشور از مجموع ۵۹.۶۵ میلیارد دلار واردات ایران با اختصاص ۰.۶۶ درصد به خود، در جایگاه شانزدهم قرار گرفته است.

بنا به آمار ارائه‌شده از وضعیت تجارت خارجی ایران در سال گذشته که توسط مرکز پژوهش‌‌های اتاق تهران منتشر شده، میزان صادرات ایران ۵۳.۲ میلیارد دلار و میزان واردات، ۵۹.۷ میلیارد دلار بوده و با این حساب، هنوز کفه ترازو به میزان ۶.۵ میلیارد دلار به سمت واردات سنگین است.

گفتنی است تراز تجاری جریان صادرات و واردات را در یک دوره زمانی معین اندازه‌گیری می‌کند. اگر ارزش صادرات کشوری نسبت به واردات آن بیشتر باشد، آن کشور دارای مازاد تجاری یا تراز تجاری مثبت است و در مقابل اگر کشوری بیش از ارزش صادرات خود واردات کند، دارای کسری تجاری یا تراز تجاری منفی است.

امسال کاهش صادرات خواهیم داشت

فخرالدین عامریان، رئیس اتاق مشترک و مدیر مرکز تجاری ایران در برزیل در تشریح آخرین وضعیت مراودات تجاری ایران و برزیل به صمت گفت: برزیل جزو معدود کشورهایی است که بیشترین کالاهای اساسی کشور را از آن وارد می‌کنیم. ارزش واردات ایران از برزیل حدود ۶ تا ۸ میلیارد دلار است. همچنین میزان صادرات ایران به این کشور در سال ۱۴۰۱ بدون احتساب مواد پتروشیمی حدود ۲۰۰ میلیون دلار و با احتساب مواد پتروشیمی یک میلیارد و ۳۰۰ میلیون دلار است. در واقع اکنون تراز تجاری دو کشور به نفع برزیل بسیار مثبت است؛ این در حالی است که باتوجه به بررسی‌های انجام‌شده امسال صادرات ما به برزیل کاهش خواهد یافت.

وی در ادامه اظهار کرد: در شرایطی که تراز تجاری دو کشور به‌شدت به نفع برزیل است، باید این کشور برای صادرات کالاهای ایرانی به کشور خود حقوق ورودی کمتری دریافت کند، اما تحقق این امر نیازمند رایزنی‌هایی از طرف مقامات دولتی است که تا امروز در این زمینه کم‌کاری‌هایی صورت گرفته است.

آمار مشخصی نداریم

عامریان ضمن تاکید بر نامشخص بودن آمار صادرات به برزیل افزود: صادرات محصولات ایرانی به برزیل با احتساب محصولات پتروشیمی قابل‌توجه است، اما از آنجایی‌که معمولا صادرات از کشورهای ثالث صورت می‌گیرد، اعداد دقیق رقم تجاری به این کشور را نمی‌توان اعلام کرد. البته در مجموع میزان صادرات به این کشور خوب است و امیدواریم غیر از اوره، سایر محصولات پتروشیمی نیز به این کشور عرضه و حجم تجارت را افزایش دهیم.‌

تجار تنبلی می‌کنند

رئیس اتاق مشترک و مدیر مرکز تجاری ایران در برزیل با اشاره به مشکلات موجود در تجارت ایران و برزیل بیان کرد: تجار و بازرگانان ایران تنبلی می‌کنند و به‌دلیل بعد مسافتی که با برزیل وجود دارد، چندان رغبتی برای عرضه محصولات خود در این بازار از خود نشان نمی‌دهند و از اتاق بازرگانی مشترک انتظار دارند به آنها مشتری معرفی کند؛ یعنی به خودشان این زحمت را نمی‌دهند که به این کشور سفر و بازاریابی کنند.

روش تهاتر را در پیش گرفتیم

عامریان درباره روش‌های نقل‌وانتقال پول بین ایران و برزیل اظهار کرد: براساس مذاکرات صورت گرفته با دو بانک این کشور، ضمانت‌های لازم برای تبادل پول میان بازرگانان دو کشور صادر می‌شود و برای واردات نیز ضمانت‌هایی برای فروشنده برزیلی صادر می‌شود. رقم کارمزدی که برای انتقال پول پرداخت می‌شود در مواردی ۴ تا ۵ درصد است که امیدواریم با کمک سازمان توسعه تجارت و دیگر مسئولان دولتی بتوانیم آن را حذف کنیم و هزینه‌های اضافی پرداخت نکنیم. باتوجه به شرایط تحریمی برخی از صادرکنندگان و وارد‌کنندگان بدون هماهنگی با سفارت و اتاق بازرگانی به این کشور کالا صادر کرده‌اند، اما پول خود را دریافت نکردند یا در ازای پول پرداختی، کالا دریافت نکردند؛ به‌طوری که در مواردی پرداخت ۵ میلیون دلاری و ۱۰ میلیون دلاری را شاهدیم که در ازای آن کالا دریافت نشده است. برای تسهیل تجارت میان دو کشور، با رایزنی‌های سفارت ایران در برزیل از روش تهاتر نیز استفاده و در ازای صادرات موادی مانند پتروشیمی، گوشت وارد می‌شود.

چالش‌های اساسی و بزرگ سد راه تجارت

جمشید نفر، کارشناس حوزه تجارت با اشاره به چالش‌‌های موجود در مسیر تجارت به صمت گفت: در مسیر تجارت چالش‌های اساسی و بزرگی قرار دارد که تا وقتی این چالش‌ها برطرف نشود، نمی‌توان به آمار تجارت مطلوب ‌دست یافت. هنگامی که برای مبادلات تجاری با کشورهای همسایه چالش‌های بزرگی وجود دارد، در تجارت با سایر کشورها مشکلات بیشتر خواهد بود.

وی با اشاره به همایش فرصت‌های تجاری ایران و برزیل که اخیرا برگزار شده، افزود: وقتی مسائل قدیمی و زیرساختی حل نشده، برگزاری چنین همایش‌هایی راه به جایی نخواهد برد. بر این اساس ابتدا باید به فکر مسائل زیرساختی باشیم. نه‌تنها برزیل بلکه کل دنیا بازار خوبی برای ایران است، اما باید ابتدا مشکلات تجارت با کشورها را رفع کرد.

به ظرفیت‌های ایران توجه کنید

نفر با اشاره به ظرفیت‌های بالای تجاری ایران بیان کرد: سرمایه‌گذاری در تولید، واردات و صادرات که همه این موارد به ارتقای آمار تجارت ایران می‌انجامد، نیاز به برنامه‌ریزی جامعی دارد، اما باید ابتدا به‌صورت ریشه‌ای مسائل را حل کنیم تا بتوانیم به نتیجه درست و مثبتی برسیم.

زیرساخت‌ها را مهیا کنید

این کارشناس حوزه تجارت درباره تجارت با کشورهای همسایه گفت: ایران به‌راحتی می‌تواند به تهاتر با کشورهای همسایه بپردازد، اما متاسفانه چالش‌های اساسی که نخستین و بزرگ‌ترین آن تحریم‌ها و پس از آن ساختار لجستیک و سردخانه‌های موردنیاز است، اجازه استفاده از تمام ظرفیت‌های تجاری ایران را نمی‌دهد.

بسیاری از کالاهای اساسی از برزیل تهیه می‌شود

فرهاد آگاهی، رئیس پیشین اتاق بازرگانی ایران و برزیل درباره وضعیت مبادلات ایران با برزیل به صمت گفت: بسیاری از کالاهای اساسی مانند ذرت، گوشت، سویا و... ما از برزیل تامین می‌شود و جز این نیز راهی نیست. در نتیجه روابط خوبی با این کشور داریم.

وی با اشاره به برگزاری همایش فرصت‌های تجاری ایران و برزیل اظهار کرد: وقتی صادرات نفت، مواد پتروشیمی، کود اوره و... ما تحریم است و این کالاها به‌صورت غیرمستقیم صادر می‌شوند، واقعا قرار است چه کالایی به برزیل صادر شود.

لزومی به پیگیری رسانه‌ها نیست

رئیس پیشین اتاق بازرگانی ایران و برزیل با اشاره به مشکلات موجود در مسیر تجارت ایران و برزیل بیان کرد: یکی از مشکلات موجود این است که مبادلات بانکی مستقیمی بین ایران و برزیل وجود ندارد؛ در نتیجه باید همیشه از کانال‌های غیررسمی اقدام کنیم. دولت و بخش خصوصی نیز تلاش‌های بسیاری در زمینه رفع چالش‌های تجارت کرده‌اند، اما در کل به‌نظر بنده روابط تجاری ما با برزیل آنقدر برای حفظ امنیت غذایی کشور اهمیت دارد که اصلا لزومی ندارد رسانه‌ها به بررسی وضعیت تجارت ایران و برزیل بپردازند.

سخن پایانی

صادرات و توسعه اقتصادی مبتنی بر صادرات در هر کشوری به مجموعه رویکردها، قوانین، برنامه‌ریزی توسعه صادرات یک کشور و چگونگی اجرای این قوانین وابسته است. بی‌شک حضور کالاهای ساخت یک کشور در بازار و فضای اقتصاد جهانی از مهم‌ترین عوامل توسعه است. هرچند یکی از دلایل عمده نرسیدن به نقطه دلخواه در صادرات می‌تواند تحریم‌های ظالمانه باشد، اما هنگامی که این تحریم‌ها خیال رفع شدن ندارد، چرا به رفع تحریم‌های داخلی که گره آن به‌دست خودمان باز می‌شود، نمی‌اندیشیم؟ جان کلام اینکه برگزاری همایش‌ و جلسات پی‌درپی هیچ بخشی از مشکلات تجاری را کم نمی‌کند، بلکه باید مشکلات زیرساختی را بررسی و برطرف کرد.