اردیبهشت و بهار را به دلیل فرش شدن دشت‌های ایران با انواع گل‌های رنگارنگ بهترین فصل سفر به سرزمین ایران می‌دانند، شیراز بوی بهار نارنج می‌گیرد، در محلات و خمین گلخانه‌ها پر از گیاهان سبز و گل‌های رنگارنگ می‌شوند، دشت‌های غربی و مرکزی کشور را شقایق و لاله به‌خصوص لاله‌های واژگون می‌پوشانند و عطر گل محمدی و گلاب شهرهای مختلفی همچون کاشان، قمصر و میمند را فرامی‌گیرد. اما این گل‌های زیبا و رنگارنگ در کنار زیبایی‌های بسیار ارزش اقتصادی فراوانی دارند که در سال‌های گذشته ایران بهره چندانی از آن نبرده است. در شرایطی که ایران در بین ۱۰ تولید‌کننده عمده گل و گیاهان تزئینی جهان جایگاه هفتم را دارد اما در بین صادر‌کنندگان جهانی جایگاه ۱۰۷ را دارد؛ جایگاهی که بسیاری از صادر‌کنندگان باتوجه به ظرفیت ایران و چهار فصل بودن کشور آن را بسیار کم می‌دانند. کارشناسان معتقدند ایران با سرمایه‌گذاری و بستر‌سازی می‌تواند در بین ۱۰ کشور مهم صادر‌کننده گل در جهان باشد.

۲۵ خرداد روز ملی گل و گیاه نام دارد و صمت نیز به همین مناسبت به مزیت‌های تجاری این کالای ارزآور پرداخته است.

سهم اندک ایران از یک بازار پرظرفیت

ایران ظرفیت بسیار بالایی دارد و شاید الان تنها از ۱۰ درصد این ظرفیت برای تولید و صادرات گل‌های زینتی استفاده می‌شود اما با حمایت و سرمایه‌گذاری می‌شود سود بسیار زیادی از صادرات گل‌های تزئینی و زینتی به‌دست آورد. براساس آمارهای گمرک بزرگ‌ترین مشتری‌های ایران در سال گذشته برای خرید شاخه‌های گل از کشور عراق، آذربایجان، اوکراین، مولداوی، بلاروس، گرجستان، ارمنستان، تاجیکستان، قرقیزستان، ازبکستان، ترکمنستان، قزاقستان و روسیه بوده‌اند. مشتریانی که تعدادی از آنها مانند گرجستان، روسیه و بلاروس در واقع محل ترانزیت گل‌های صادراتی ایران به کشورهای دیگر هستند و گل‌های ایران بعد از ورود به این کشورها دوباره در بسته‌بندی‌های جدید و به نام‌های جدید از سوی این کشورها صادر می‌شوند. بیشترین گل‌هایی که از ایران صادر می‌شود شامل گلایول، رز، میخک، داوودی، مریم، آنتوریوم، لاله، نرگس، سوسن، مارگریت، پرنده بهشتی، ژربرا و آلسترومریا است.

ارزآوری نیازمند تولید پیوسته در پایانه

افزایش صادرات و ارزآوری نیاز به تولید پیوسته در پایانه‌‌‌های دائمی گل و گیاه زینتی دارد و این موضوع مستلزم زیرساخت‌‌‌های تولید وسیع در کشور است. عضو پژوهشکده گل و گیاهان زینتی با بیان این مطلب گفت: طبق آمار سال ۱۴۰۰ دفتر گل و گیاهان زینتی معاونت باغبانی جهاد کشاورزی سطح زیر کشت گل و گیاهان زینتی در کل کشور ۸‌هزار و ۲۵۱ هکتار برآورد شده است که از این میزان ۳‌هزار و ۵۳۱ هکتار به صورت گلخانه‌‌‌ای و ۴‌هزار و ۷۱۷ هکتار در فضای باز است. حسین بیات افزود: در سال ۱۴۰۰ در چهار حوزه متفاوت گل و گیاهان زینتی، ۲میلیارد و ۷۸۲ میلیون شاخه گل بریده، ۶۳۶ میلیون گل گلدانی، ۱۷۹ میلیون بوته زینتی و حدود ۵۰۰ میلیون درخت و درختچه در سطح کشور تولید شده است.استان‌‌‌های تهران، مرکزی و مازندران بیشترین سطح زیر کشت گل و گیاهان زینتی را دارند. رئیس پژوهشکده گل و گیاهان زینتی گفت: همچنین استان‌‌‌هایی همچون گیلان، اصفهان و خراسان رضوی نیز سطح زیر کشت گل و گیاهان زینتی قابل‌توجهی دارند.

آسیب کرونا به حوزه صادرات گل

بیات ادامه داد: در کشور ۱۱‌هزار و ۸۶ نفر بهره‌‌‌بردار در گلخانه و ۷‌هزار و ۶۵۷ نفر در فضای باز در حوزه گل و گیاه زینتی فعالیت می‌کنند. طبق آمار رسمی در سال ۱۴۰۰، ۱۷.۵ میلیون دلار و در سال ۹۹، ۲۷ میلیون دلار، سال ۹۶، ۲۵میلیون دلار، سال ۹۳، ۳۵ میلیون دلار و سال ۹۲، ۴۷ میلیون دلار صادرات از گمرک رسمی کشور انجام شده است. وی با بیان اینکه در چند سال اخیر روند نزولی را در صادرات گل و گیاه زینتی داشته‌‌‌ایم، ادامه داد: آمار صادرات سال ۱۴۰۰ در مقایسه با سال ۱۴۰۱ تفاوت اندکی دارد. یکی از دلایل اصلی آن شیوع کرونا در سال ۹۸ تا ۱۴۰۰بوده است و بسیاری از گلخانه‌‌‌داران از چرخه تولید خارج و تغییر فاز دادند، به همین دلیل اثرات زمان کرونا در سال‌های آینده تاثیر گذاشت و صادرات رسمی را ۱۰ میلیون دلار کاهش داد. رئیس پژوهشکده گل و گیاهان زینتی با بیان اینکه در سال ۱۴۰۲ با افزایش صادرات روبه‌‌‌رو خواهیم بود، اضافه کرد: همچنین یک بخش صادرات غیر‌رسمی نیز در حوزه گل و گیاهان زینتی انجام می‌شود که نیاز به توجه ویژه دارد. حجم بسیار زیادی از صادرات به صورت غیر‌رسمی به کشورهای عربی است. بیات عنوان کرد: آسیبی که کرونا به بازار گل و گیاهان زینتی وارد کرد، به‌مرور بهبود پیدا کرد و تغییر وضعیتی در واحدهای بسیار بزرگ از نظر نوع محصول تولیدی اتفاق افتاد.

احتمال افزایش صادرات گل

به احتمال زیاد در سال ۱۴۰۲ عدد صادراتی نسبت به سال ۱۴۰۰ افزایش خواهد یافت. وی در خصوص برنامه‌‌‌های توسعه صادرات گل و گیاهان زینتی با اشاره به حضور سرپرست وزارت جهاد کشاورزی در شهر محلات گفت: یکی از مهم‌ترین موضوعات در خصوص افزایش پایانه‌‌‌های تولید و صادرات است. این برنامه حدود ۷ سال پیش تدوین شد و یک پایانه صادراتی بزرگ شامل غرفه و نمایشگاه در شهر محلات احداث شد، منتها به‌مرور زمان توسعه پروژه با سرعت کم روبه‌رو شده است. رئیس پژوهشکده گل و گیاهان زینتی تاکید کرد: حدود ۴۰‌درصد این پروژه اجرایی شده اما برای تکمیل آن نیاز به اعتبارات لازم است. در این صورت توسعه صادرات از استان مرکزی محقق می‌شود و تولید داخلی نیز بهبود پیدا می‌کند، همچنین جذب گردشگر داخلی و خارجی بسیاری دارد. این پروژه توسط بخش خصوصی اجرایی می‌شود اما برای اتمام نیاز به حمایت‌‌‌های دولتی دارد. بیات ادامه داد: در صورت تکمیل پروژه میزان تولید، عرضه و ارتباط تولیدکنندگان و صادر‌کنندگان افزایش پیدا می‌کند البته نکته‌‌‌ای که در خصوص صادرات اهمیت دارد، تولید پیوسته است. وی اضافه کرد: بیشتر خریداران از کشورهای همسایه هستند، بنابراین انتقال و جابه‌‌‌جایی محصول هزینه بسیار زیادی ندارد در نتیجه در خصوص افزایش صادرات نیاز است تولید ما در سطح استان و کشور پیوسته و مداوم باشد. این موضوع نیز مستلزم زیرساخت‌‌‌های تولید وسیع در کشور است.

ارزآوری غیرنفتی با طعم نشاط

مدیر یکی از شهرک‌های گل و گیاه در جنوب شرق استان تهران با بیان اینکه درحال‌حاضر نهضت توسعه کشت گلخانه‌ای در کشور ایجاد شده است، به مهر گفت: با توجه به استانداردهایی مانند آب مناسب و سازه‌ها و تجهیزات با کیفیت، درحال‌حاضر صادرات به کشورهای خارجی داریم و امکان صادرات وجود دارد.

محسن تقی گذری، کشورهای حوزه خلیج‌فارس و هلند را مقصد صادرات گل کشور دانست و گفت: با توجه به کمبود آب در کشور، تولید گل و محصولات کشاورزی در گلخانه یک ضرورت محسوب می‌شود و در این صورت مصرف آب به ۱۰ درصد تقلیل می‌یابد و کیفیت محصول تولید شده در گلخانه ۱.۵ برابر محصولات تولید شده در کشت باز است.

این فعال گل و گیاه کشور پرداخت تسهیلات به تولیدکنندگان را از مهم‌ترین انتظارات کشاورزان دانست و افزود: درحال‌حاضر و با توجه به افزایش قیمت‌ها هزینه احداث گلخانه در کشور نزدیک به ۲ برابر شده است، لذا می‌بایست میزان تسهیلات پرداختی با توجه به تورم و افزایش قیمت‌ها افزایش یابد، چرا که اگر در یک گلخانه ۸۰ درصد کار انجام شده، اما این کار به اتمام نرسیده باشد، در عمل ۸۰ درصد پیشرفت نیز کاربردی ندارد.وی گفت: مشکل دیگر محاسبه تعرفه برق صنعتی برای موتورهای چاه آب است، که این تعرفه باید کشاورزی محاسبه شود.

تقی گذری با بیان اینکه خوشبختانه کل سازه گلخانه در داخل کشور تولید می‌شود، اضافه کرد: البته در برخی از قلمه‌ها که نسل اول هستند، ممکن است، نیاز به واردات باشد، که در این خصوص نیز تلاش‌هایی برای خودکفایی آغاز شده است.

وی با بیان اینکه برنامه‌هایی برای استفاده از شاخ و برگ اضافی محصولات تولید شده داریم، افزود: از این محصولات اضافی می‌توان برای تولید خاک برگ بهره برد و یا از آب مورد نیاز گلخانه‌ها برای پرورش ماهی می‌توان بهره گرفت، که همه این موارد نیاز به حمایت‌های مسئولان به‌ویژه در پرداخت تسهیلات دارد.

این فعال گل و گیاه با اشاره به مشکل تامین نقدینگی کشاورزان و گل‌کاران برای تامین تجهیزات و امکانات گلخانه‌ای گفت: راه‌اندازی صنعت بسته‌بندی و برندسازی نیز سبب بومی‌سازی تولیدات گل می‌شود.

موانع بر سر راه صادرات

به گفته بسیاری از فعالان بازار گل و گیاه، یکی از دلایل کمی صادرات این محصولات شاید این است که تولید گل با وجود سودهی، اشتغالزایی و امکان صادرات بالا هنوز یک مسئله استراتژیک تلقی نمی‌شود. اکنون علاوه بر صادرات پایین، سرانه مصرف گل در کشور هم بسیار پایین است که علت عمده آن بالا بودن نرخ گل به دلیل وجود دلالان و واسطه‌ها است که بیشتر سود این بازار به جیب آنها می‌رود.

برخی دیگر از فعالان این بازار تاکید دارند، باوجود ظرفیت‌های بالای ارزآوری این صنعت، ریشه عدم موفقیت بالای کشور در صادرات گل و گیاه زینتی را باید در نبود امکانات و تجهیزات مکانیکی برای پرورش، نبود گلخانه‌های مناسب، شرایط نگهداری و البته شرایط صادرات و بسته‌بندی‌های صادراتی دید. به نظر کارشناسان تا زمانی که گلخانه‌های کشور بیشتر با بخاری‌های نفتی و گازوئیلی کار می‌کنند، سیستم چیدن گل‌ها دستی و سنتی است، بسته‌بندی‌های مناسب برای ماندگاری بالای گل در زمان صادرات وجود ندارد، بازارهای تجاری گل و گیاه در کشور ساخته نشده و هواپیماهای مخصوص برای صادرات گل‌های زینتی در روز وجود ندارد، ایران نمی‌تواند در جایگاه بین‌المللی از نظر صادرات گل و گیاه جایگاه بهتری را پیدا کند و از طرفی باید منتظر باشد تا از سوی کشورهای رقیب بازارهای هدف مانند عراق و کشورهای همسایه را از دست بدهد.تجارت گل و گیاه در جهان تجارتی بسیار پرسود است و هم‌اکنون بیش از ۸۰ درصد آن د ر اختیار کشورهای هلند، آلمان، فرانسه، انگلستان، ژاپن، ایتالیا و سوئیس است. کشور هلند سالانه بیش از ۷ میلیارد دلار از محل صادرات گل و گیاه و بذر و پیاز گل درآمد به‌دست می‌آورد. براساس آمارهای جهانی سرانه مصرف گل در کشورهای اروپایی سالانه ۲۰۰ شاخه و براساس آمارهای اتحادیه گل و گیاه سرانه داخل ۵ تا ۱۰ شاخه است. به دلیل نبود شرایط مناسب و امکانات برای صادرات سالانه تعداد زیادی شاخه گل در کشور از بین می‌رود.بسیاری از فعالان این حوزه معتقدند در صورت برنامه‌ریزی مناسب قادر به صدور ۱۰ میلیارد دلار گل و گیاه زینتی در سال به خارج کشور است. براساس برخی آمارهای منتشر شده نیز ۱۵۰ هزار نفر در تولید گل و گیاه و گلخانه کشور اشتغال دارند و ۲۵ هزار میلیارد تومان در این حوزه سرمایه‌گذاری شده و ایران در رتبه ۱۷ تولید گل و رتبه ۱۱۵ صادرات گل قرار دارد. اما برخلاف کیفیت مطلوب تولیدات گل و گیاه در کشور، تولیدکنندگان نمی‌توانند در بازارهای جهانی حضور داشته باشند و این ضعف باید هرچه زودتر جبران شود.

سخن پایانی

دشواری‌های صادرات در این بخش را می‌توان به بحث‌هایی مانند گرانی نرخ کرایه حمل هوایی، مشکلات حمل زمینی از محل کشت، پایانه، مشکلات مربوط به تنظیم زمان‌بندی تولید و حمل و در نتیجه عدم تحقیق به‌موقع محصول متناسب با نیاز مشتری و همچنین ورود انفرادی صادر‌کنندگان ایرانی به بازارهای جهانی و عدم پیروی از یک استراتژی مشترک می‌توان اشاره کرد. البته طبیعی است که ورود کشورهای جدید و نوپا در عرصه صادرات گل و گیاه و فشرده شدن رقابت در بازار جهانی هم در این امر بی‌تاثیر نبوده است.

از سوی دیگر افزایش فروش گل به نرخ پایین به واحدهای فرآوری در خارج از کشور به دلیل نبود امکانات فرآوری در ایران و همچنین بروز ضایعات فراوان و تبدیل به زباله گل به دلیل نبود سیستم‌های نگهداری و فرآوری که منجر به افزایش تناژ و کاهش عرضه این محصول می‌شوند از دیگر موانعی به‌شمار می‌رود که بر سر صادرات این محصول وجود دارد.