به زدن حرف‌های قشنگ عادت نکنید!
امروز یا فردا؟ اصلا چون شما هستید، پس فردا. این واژه‌ها باید در میان برخی مسئولان رد‌وبدل شده باشد، چراکه اعتبار برنامه ششم توسعه در پایان سال ۱۴۰۰ به اتمام می‌رسید؛ بنابراین دولت در لایحه بودجه ۱۴۰۱ پیشنهاد تمدید آن برای سال ۱۴۰۱ را داد که در نهایت در بند «ن» تبصره یک قانون بودجه ۱۴۰۱ این پیشنهاد دولت به تصویب نمایندگان و تایید شورای نگهبان رسید.
امروز یا فردا؟ اصلا چون شما هستید، پس فردا. این واژه ها باید در میان برخی مسئولان رد وبدل شده باشد، چراکه اعتبار برنامه ششم توسعه در پایان سال ۱۴۰۰ به اتمام می رسید؛ بنابراین دولت در لایحه بودجه ۱۴۰۱ پیشنهاد تمدید آن برای سال ۱۴۰۱ را داد که در نهایت در بند «ن» تبصره یک قانون بودجه ۱۴۰۱ این پیشنهاد دولت به تصویب نمایندگان و تایید شورای نگهبان رسید. اکنون که از این موضوع صحبت می کنیم به گفته معاون پارلمانی رئیس جمهوری مراحل نهایی بررسی لایحه برنامه هفتم توسعه در دولت طی شده و ارسال آن به مجلس تا پایان اردیبهشت انجام خواهد شد. برنامه ای که قرار بود تا رسیدن آن به مجلس حرفی از بودجه به میان نیاید، حال در مسیر بهارستان در ترافیکی طولانی مانده است. برخی بر این عقیده اند که تصویب بودجه ۱۴۰۲ بدون برنامه یعنی تحقق برنامه توسعه برای برخی از بالادستی ها نیز کمی دور از تصور است. شاید باز هم دیر رسیدن بهتر از هرگز نرسیدن باشد. صمت در این گزارش به بررسی تاثیر برنامه توسعه هفتم بر حوزه تجارت پرداخته است.
برنامه هفتم راه نجات است؟
تورم افسارگسیخته و نامناسب بودن وضعیت تولید دو مشکل اساسی کشور است که ظاهرا حل شدن آنها چیزی جز یک خیال خام نیست. همه کارشناسان بر این باورند که مهار تورم و رشد تولید بر یکدیگر اثر متقابل دارند؛ به این معنا که وقتی تولید افزایش پیدا می کند، تورم کاهش می یابد و از سوی دیگر، بالا بودن تورم هم یک فاکتور منفی برای تولید کشور محسوب می شود. اما رشد تولید با چه؟ یا برای چه؟ این را گفتم که اگر به خاطر ندارید، یادی کنید از در بسته کشور به روی هر آنچه که باید بیاید؛ از مواد اولیه تا اجناس وارداتی! نمی دانیم کشور از این سیاست گروه خونی « O » به کجا رسیده که قرار است رشد تولید دهد تا به کشورهای دیگر کالا صادر کند اما از آنها کالا نگیرد. شاید هم قرار است رشد تولید برای داخل داشته باشد. اگر داخل این است که ما می بینیم پیدا کردن شهروندی با قدرت خرید بالا مانند پیداکردن سوزن در انبار کاه است. حال که اوضاع تجاری ما چنگی به دل نمی زند، فرض کنید بی برنامگی نیز به شرایط افزوده شود. سری به آمار تحقق اهداف برنامه های قبلی می زنیم. برنامه اول توسعه با هدف بازسازی اقتصادی و خصوصی سازی پی ریزی شد، اما در عمل دولت ابعاد بسیار بزرگ تری نسبت به قبل پیدا کرد. در برنامه دوم رشد متوسط ۵ . ۱ درصدی مدنظر بود که در عمل ۳ . ۲ درصد محقق شد. در برنامه سوم رشد اقتصادی ۵ . ۴ درصد محقق شد که ۰ . ۴ درصد از میزان موردانتظار کمتر بود. در ادامه روند تنظیم برنامه برای مدیریت بهتر کشور، حضرت آیت الله خامنه ای در اجرای بند یک اصل ۱۱۰ قانون اساسی، سیاست های کلی برنامه هفتم را که پس از مشورت با مجمع تشخیص مصلحت نظام و با اولویت پیشرفت اقتصادی توام با عدالت تعیین شده، به سران سه قوه، رئیس مجمع تشخیص مصلحت و رئیس ستاد کل نیروهای مسلح ابلاغ کردند. برنامه ششم توسعه با شکستی ۷۰ درصدی جای خود را به برنامه ای می دهد که نمی توان امیدی به تحقق آن داشت.
اصلی ترین دلیل شکست برنامه های توسعه
امیر عابدی، رئیس کمیسیون توسعه صادرات غیرنفتی اتاق ایران با اشاره به میزان تحقق اهداف برنامه های توسعه قبلی به صمت گفت: با یک جست وجوی ساده متوجه خواهید شد که زیر ۵۰ درصد اهداف همه برنامه های توسعه پیشین محقق شده که یکی از دلایل اصلی این شکست تفاوت در سیاست گذاری دولت های مختلف بوده است. در واقع همیشه اهداف موردنظر برنامه های پنج ساله توسعه با برنامه های سالانه دولت ها در دوره تصدی مغایرت داشته، به همین دلیل برنامه ها از اهداف جا ماندند.
وی با اشاره به دلایل دیگر شکست برنامه های توسعه ای قبلی اظهار کرد: یکی دیگر از دلایل محقق نشدن اهداف برنامه های توسعه این است که هیچ گاه نتوانستیم واقع بینانه برنامه ریزی کنیم. در واقع همیشه شاهد شکافی عمیق بین اجرای برنامه و سیاست های دولت مستقر بوده ایم. متاسفانه در بخش کارشناسی برنامه توسعه افرادی حاضر هستند که برخی از آنها با واقعیت های جامعه بیگانه اند و بیشتر با آرزوها تصمیم گیری می کنند تا واقعیت. نمی توان انتظار داشت در یک دریای پرتلاطم یک کشتی به راحتی و بدون آسیب به مقصد برسد.
نظرات به کار گرفته نمی شود
رئیس کمیسیون توسعه صادرات غیرنفتی اتاق بازرگانی ایران با اشاره به اهمیت نظرخواهی از کارشناسان در تنظیم برنامه ها بیان کرد: متاسفانه نظر بخش خصوصی در برنامه ها اعمال نمی شود. سیاست های بخش اقتصادی باید روشن باشد، اما متاسفانه ما با برخی مغایرت ها روبه رو هستیم که نمی توانیم به اهداف تعیین شده در برنامه ها برسیم. نکته جالب توجه این است که در برخی از موارد دولت و مجلس نظرات کارشناسی را از بخش خصوصی می پذیرند، اما نمی دانیم چرا در نهایت این نظرات به کار گرفته نمی شود؟
راه نجات کشور چیست؟
عابدی با اشاره به نقش موثر تولید در اقتصاد یک کشور گفت: تنها راه نجات اقتصاد یک کشور، رونق تولید است؛ به عبارت دیگر با رونق تولید است که در کنار افزایش قدرت خرید می توان به توسعه اقتصاد رسید، این در حالی است که علاوه بر سیاست گذاری های نادرست و مشکلات مدیریتی، محدودیت های ناشی از تحریم نیز تحقق برنامه توسعه های توسعه ای به ویژه برنامه ششم را با مشکل مواجه کرد. از سوی دیگر علاوه بر حفظ بازار داخلی، ایجاد و حفظ بازارهای خارجی نیز دارای اهمیت است. یکی از مشکلات امروز تولید، مهیا نبودن شرایط برای صادرات است؛ به عبارت دیگر رشد صادرات، ابزاری برای تولید است و در تحقق این گزینه نیز تولید صادرات محور به اندازه تعریف بازار هدف اهمیت دارد. وی با اشاره به تاثیر نوسان نرخ ارز بر تجارت گفت: یکی از مهم ترین موانع در برابر صادرات، مسائل ارزی است. بی ثباتی نرخ ارز یکی از دغدغه های اصلی تجار است. باید ثبات اقتصادی برقرار باشد تا فضای سرمایه گذاری ایجاد شود، این در حالی است که متاسفانه امروزه شاهد مهاجرت بسیاری از سرمایه های مالی و انسانی هستیم. در واقع ثبات اقتصادی و چشم اندازهای مثبت است که می تواند به تحقق اهداف برنامه های توسعه ای کمک کند.
بازار با محدودیت و ممنوعیت مدیریت نمی شود
عابدی ضمن تاکید بر وظیفه تنظیم گری و نظارت دولت افزود: تصمیم گیران کشور باید برای نگاه همزمان به بازار داخل و صادرات از ابزارهای منطقی و اقتصادی استفاده کنند تا از این طریق روند تولید، توزیع و صادرات در کنار هم توازن و تداوم داشته باشد. اگر در مقاطعی تامین نیاز داخل با مشکل مواجه شود با صدور اجازه برای واردات، می توان بازار را تنظیم کرد، اما با ایجاد ممنوعیت صادراتی مشکل حل نمی شود. تجارت خارجی کشور باید براساس زنجیره های تامین شکل بگیرد و دو طرف در زمینه امکان تامین داخل و صادرات مطمئن باشند. بازار با محدودیت و ممنوعیت مدیریت نمی شود.
دست و پای بسته صادرات!
رئیس کمیسیون توسعه صادرات غیرنفتی اتاق بازرگانی ایران ضمن تاکید بر نقش مهم صادرات در تحقق اهداف تجاری برنامه های توسعه ای اظهار کرد: صادرات می تواند در توسعه اقتصادی نقش موثری داشته باشد اما این کار نیازمند الزاماتی است. صادراتی که دست وپای آن را با سیاست های غیرقابل پیش بینی بسته اند، چگونه رشد کند؟
عادت به حرف های قشنگ
مرتضی افقه، کارشناس اقتصاد درباره برنامه توسعه هفتم به صمت گفت: برخی از مسئولان ما به بیان حرف های قشنگ عادت کرده اند. متاسفانه هدف های خیالی تعیین می شود، بدون آنکه به ابزارهای رسیدن به آن توجه شود. وقتی اهدافی تعیین می شود، باید بلافاصله ابزار و شیوه های دستیابی به آن پیدا و به کار گرفته شود. مسئولان ما زیباترین کلمات و عبارات را روی کاغذ می آورند؛ یعنی اگر به اهداف برنامه چشم انداز و توسعه ای کشور و سندهای آن نگاهی بیندازید متوجه می شوید کلمات و جملات ایده آلی نبوده که در این سند گنجانده نشده باشد.
وی با اشاره به تغییرات دولت ها و تاثیر این مسئله در میزان تحقق برنامه های توسعه ای بیان کرد: در حال حاضر به دلیل اینکه در کشور تغییر مکرر مدیران، قوانین و سیاست ها وجود دارد، فاقد ثبات اقتصادی هستیم؛ یعنی وقتی مدیران و سیاست ها مرتب عوض می شوند، سرمایه گذاران نمی توانند برای آینده برنامه ریزی کنند.
ما به اعداد تعیین شده دست پیدا نمی کنیم
این کارشناس اقتصاد ضمن تاکید بر اینکه تجربه همه چیز را ثابت می کند، افزود: اینکه در برنامه هفتم توسعه گفته شود باید در شاخص رشد اقتصادی به عددی برسیم، در سال های گذشته ثابت شده که ما به این اعداد دست پیدا نمی کنیم؛ مگر اینکه برنامه مشخصی برای اصلاح ساختارها داشته باشیم. رسیدن به اهداف مندرج در این برنامه ها تغییرات ساختاری می خواهد که متاسفانه هیچ اعتقادی به آن وجود ندارد.
هیچ مسئله ای حل نمی شود
افقه با اشاره به اینکه تاثیر رفع تحریم ها کوتاه مدت است و اصل مشکلات داخلی است، گفت: ثبات ارزی در گرو روابط خوب ما با کشورهای دیگر است و بر همین اساس باید باید روابط خوبی با کشورهای غربی داشته باشیم. حتی اینکه تا 4 سال آینده ۳۰ درصد این اهداف محقق شود باز هم محل شک و تردید است.
مسئله مهم این است که تا در نوع نگرش خود تحول جدی ایجاد نکنیم و خانه تکانی اساسی در زمینه مملکت داری انجام ندهیم و مسیر گذشته را طی کنیم؛ مسیری که هدف آن روشن نیست، هیچ مسئله ای حل نمی شود. حتی در صورت رفع تحریم ها تنها دستاورد که مثبت هم نیست، وارد کردن نفت به اقتصاد کشور است؛ یعنی این روند تا تمام شدن نفت ادامه می یابد تا کشورها انرژی های دیگری را جایگزین نفت کنند؛ آن زمان باید بنشینیم و ببینیم در دنیای جدید چقدر عقب هستیم و چه کاری باید انجام دهیم!
سخن پایانی
هر کشوری برای رسیدن به ایده آل خود نیاز به برنامه ای مشخص دارد. در واقع باید نقشه ای به دست داشت تا از مسیر منحرف نشد. بماند که در این مسیر گربه شکل باوجود نقشه راه نیز همه چیز گم می شود. اصلا گاهی از خاطر می برند که این مسیر چه بوده و برای چه بوده؟ شاید هم ایراد اصلی آن جایی باشد که نقشه کشان کشوری خیالی را تصور و برای آن مسیر تعیین می کنند. کاش کمی حقیقت چاشنی این برنامه جذاب باشد تا بتوانیم به اهداف آن دست یابیم.
