تحقق شعار، آرزوی محال نشود
سال ۱۴۰۱ گذشت؛ سالی با سختی‌های بسیار که افراد زیادی را از پای در آورد؛ سالی که نکویی آن از بهارش که ارز ترجیحی در آن حذف شد، پیدا بود.
تقریبا یک ماه پس از حذف ارز ترجیحی، گزارش مرکز آمار از اثرات ویران کننده تورمی این اقدام خبر داد، زیرا براساس این گزارش، نرخ تورم نقطه ای خرداد ۱۴۰۱ در مقایسه با اردیبهشت ۱۳ . ۲ درصد افزایش یافت و به عدد ۵۲ . ۵ درصد رسید که در تاریخ ایران بی سابقه بود. پس از اجرای طرح حذف ارز ترجیحی روزگار بسیاری از افراد سخت و سفره های زیادی بی نان شد، این در حالی است که کمی پیش از اجرای این طرح مخالفت های بسیاری با آن شد اما باز هم اتاق های دربسته تصمیم گیری، راه ورودی برای شنیدن نقدها نداشت. تورم افسارگسیخته تا جایی پیش رفت که بازار هر روز بازی جدیدی را رو می کرد. در نهایت سال ۱۴۰۱ تمام شد و شعار مهار تورم و رشد تولید باتوجه به شرایط جامعه با حکمت رهبر معظم انقلاب برای امسال تعیین شد. صمت در این گزارش به بررسی راه های تحقق شعار «مهار تورم و رشد تولید» پرداخته است.
تورم از جان مردم چه می خواهد؟
تورم، دیوار کوتاهی است که همه تقصیرها بر گردن آن است. گرانی، فقر، رکود بازار و بی رونقی آن زیر سر همین تورم است. کلمه ای چندحرفی که مدت هاست چیزی در جیب شهروندان باقی نگذاشته و به واسطه آن دستیابی به همه چیز آرزو شده است؛ از خانه و ماشین تا گوشت در سفره!در سال ۱۴۰۰ نرخ تورم گروه عمده «خوراکی ها، آشامیدنی ها و دخانیات» برای کل کشور ۵۱ . ۵ درصد، مناطق شهری ۵۲ . ۱ درصد و مناطق روستایی ۴۹ . ۴ درصد بوده است. نرخ این شاخص در سال گذشته نیز برای کل کشور، مناطق شهری و مناطق روستایی به ترتیب ۱۲ . ۵ ، ۱۳ . ۴ و ۹ . ۵ درصد افزایش یافته است. همچنین براساس اعلام بانک مرکزی تورم نقطه به نقطه در اسفند سال ۱۴۰۱ رکوردی جدید را ثبت کرد و به ۶۳ . ۹ درصد رسید. یکی از راه های مهار تورم، افزایش تولید است. حال سوال مطرح این است که در جامعه ای که قدرت خرید مردم هر روز کمتر از روز گذشته می شود، چگونه ممکن است رشد تولید، تورم را مهار کند؟ اصلا تولیدکننده با چه هدفی تولید خود را افزایش دهد؛ وقتی بازار رمقی برای عرضه کالا ندارد. اینجا صحبت از چند درصد آدم های جامعه نیست، صحبت از قشر بزرگی است که مدت هاست توان خرید بسیاری از اجناس را ندارد. کاهش قدرت خرید دیگر فقط مربوط به خودرو و خانه نیست؛ حالا خرید چند کیسه برنج هم تبدیل به چالشی بزرگ برای خانواده ها شده است. تورمی که بازار را حسابی تکان داد، حال قرار است در یک سال مهار شود؛ آیا تدابیری برای آن وجود دارد؟ سوال مهم تر این است که با ارزی که هر روز نرخ آن تغییر می کند هزینه های تولید چگونه می شود که افزایش تولید صورت گیرد؟ از سوی دیگر آمار تلخ تورم سالانه و نقطه به نقطه تحقق این شعار را دور از واقعیت می کند. در حالی که چرخ روزگار به سختی می چرخد و تامین معیشت کاری دشوار شده، مهار تورم آرزویی محال به نظر می رسد. با این حال باید منتظر تصمیم گیری های جدید برای تحقق شعار سال ماند.
تحقق شعار سال امری بعید است!
مرتضی افقه، کارشناس اقتصاد درباره شعار سال مبنی بر «مهار تورم و رشد تولید» به صمت گفت: امسال بیست ویکمین سالی است که اهداف اقتصادی در شعارهای سالانه محور قرار می گیرد که همین موضوع نشان دهنده وجود مشکلات اقتصادی است. همچنین از زمان انقلاب تاکنون ۶ برنامه توسعه در کشور تدوین و اجرا شده و در تمامی برنامه ها از مهم ترین اهداف، کاهش تورم و افزایش تولید بوده است. وی در ادامه ضمن تاکید بر اهمیت تحقق شعار سال اظهار کرد: مهار تورم و رشد تولید، یکی از اصلی ترین اهداف در همه کشورها برای حرکت های توسعه ای به شمار می آید. در کشور ما نیز در تمامی برنامه ها چه پیش از انقلاب و چه پس از انقلاب یکی از اهداف مهم مهار تورم و رشد تولید و توزیع درآمدهای ناشی از رشد اقتصادی بوده است. نام هایی که برای سال ها تعیین می شود را نباید در حد شعار دانست و کل هدف گذاری مهم در نام گذاری ها را به نوشتن شعار سال روی بیلبوردهای شهر یا سربرگ های نهادهای دولتی اختصاص داد.
دام همیشگی رشد نقدینگی برای تورم
افقه با اشاره به اینکه اهداف اقتصادی نیاز به پیش نویس هایی دارد، افزود: بسیاری از متخصصان ریشه مشکلات را به نادرستی تشخیص دادند، به همین دلیل نسخه های اشتباه تجویز کردند که در نتیجه آن فرصت ها و منابع کشور از دست رفت. این کارشناس اقتصاد درباره میزان تحقق شعار سال گفت: مشکل تورم دارای راه حل های مشخص است. به دلیل اینکه تورم در ایران دلایل متعددی دارد و معمولا نسبت به آن توجه لازم صورت نمی پذیرد و تمرکز بر بالابودن نقدینگی است، تاکنون نتوانسته اند مشکل تورم را برطرف سازند. اگر همچنان به جنبه های مختلف تورم توجه نشود، بعید به نظر می رسد شعار امسال نیز تحقق پیدا کند.
رد پای تحریم در رشد تورم
افقه با اشاره به تاثیر مستقیم رشد نقدینگی بر تورم اظهار کرد: به عقیده بسیاری از اقتصاددانان سرعت رشد نقدینگی از رشد تولید پیشی گرفته که این امر منجر به شکل گیری تورم شده است. در نهایت توصیه همیشگی اقتصاددانان کاهش نقدینگی به منظور مهار تورم بوده است. هرچند نقدینگی می تواند عامل مهم تورم باشد، اما به دلیل اینکه ریشه افزایش نقدینگی یا پیشی گرفتن رشد نقدینگی از رشد تولید موردتوجه قرار نمی گیرد و به آن اشاره ای نمی شود، تاکنون نتوانسته اند نقدینگی را کاهش دهند. در واقع افزایش نقدینگی معلول کسری بودجه دولتی و کسری بودجه نیز معلول فزونی یا زیاد بودن ردیف های هزینه ای بودجه است، اما به تولید ملی و رفاه اقتصادی جامعه هیچ کمکی نمی کند و مادامی که درآمدهای نفتی وجود داشت، این ردیف های اضافه، زائدبودن خود را نشان نمی دادند. وی ضمن تاکید بر آسیب زا بودن تحریم ها بیان کرد: از زمان تشدید تحریم ها، بخش قابل توجهی از کسری بودجه که حاصل فزونی ردیف های هزینه زائد هستند، خود را نشان داده و تا زمانی که هزینه های اضافی بودجه دولت حذف نشود، نمی توان به کاهش نقدینگی و مهار تورم امیدوار بود؛ البته اگر هم باشد موقتی خواهد بود.
راهکار چیست؟
این کارشناس اقتصاد در بیان راهکارهایی برای مهار تورم اظهار کرد: باید هزینه های زائد بودجه ازسوی دولت حذف یا مشکل تحریم برطرف شود، چراکه در پی رفع مشکل تحریم ، دوباره درآمدهای نفتی به کشور سرازیر و مانع از نمایان شدن هزینه های زائد به عنوان ردیف های زائد مشکل زا می شوند. پس حتی با جاری شدن درآمدهای نفتی همچنان بودجه، ناکارآمدی خواهد داشت و کسری بودجه مزمن به محض تحریم دوباره و کاهش نرخ نفت، خود را نمایان می کند.
وی در تشریح راهکارهای حل مشکلات تولید گفت: برای حل مشکل تولید، باید موانع اداری و اجرایی که در اختیار حاکمیت است، برطرف و در کنار آن زمینه های سرمایه گذاری داخلی و خارجی فراهم شود تا سرمایه گذاران برای سرمایه گذاری تمایل پیدا کنند. از سوی دیگر، لازم است تنش ها و بی ثباتی های داخلی، بی ثباتی در مدیریت، قوانین و مقررات و ناکارآمدی های اداری از میان برداشته شود.
کمبود عرضه، دلیل اصلی تورم
افقه دلیل اصلی تورم را عرضه دانست و افزود: بخش قابل توجهی از ریشه تورم به عرضه بازمی گردد، زیرا به دلیل تحریم ها و ناکارآمدی ساختارهای داخلی، تولید ملی رشدی متناسب با نیازهای جامعه نداشته و تولید کمتر از میزان تقاضای موجود در جامعه است. از سوی دیگر از آنجایی که پیش تر درآمدهای نفتی وجود داشت، بخشی از تقاضایی که در داخل تولید نمی شد از طریق واردات تامین می شد که به دنبال شدت گرفتن تحریم ها، میزان تولید و واردات کاهش یافت؛ در نتیجه بخش قابل توجهی از نیازها و تقاضاهای محقق نشده ای وجود دارد که بستر تورم را فراهم می کند. این کارشناس اقتصاد با پیش بینی میزان تورم در سال ۱۴۰۲ اظهار کرد: اگر مشکل تحریم برطرف نشود، سال ۱۴۰۲ با مشکلات جدی روبه رو می شویم و تورم به ۶۰ تا ۷۰ درصد نیز خواهد رسید، اما اگر این مشکل حل شود بسیار بعید است که تورم به بیش از ۵۰ درصد برسد.
راهکار اصلی، افزایش تولید ملی
محمدصادق مشایخ، رئیس کمیسیون توسعه بازرگانی بنیاد امید ایرانیان با اشاره به راهکارهایی برای تحقق شعار سال به صمت گفت: مهار تورم در ابتدا با افزایش عرضه کالا امکان پذیر است که با هزینه های کنونی تولید ممکن نیست. همچنین به هر اندازه که تقاضا برای دلار افزایش یابد با افزایش تورم روبه رو خواهیم شد. راهکار اصلی افزایش تولید ملی است. همچنین بهتر است در این موضوع از بخش خصوصی کمک گرفته شود تا شاهد اتفاقات بهتری باشیم.
وی در ادامه ضمن تاکید بر ضرورت خودکفایی در تولیدات ملی افزود: کشور ما در بسیاری از محصولات هنوز خودکفا نشده است؛ در نتیجه بهتر است با افزایش تولید به خودکفایی برسیم و بعد به فکر صادرات باشیم. تا زمانی که تولید ما با مشکل روبه رو باشد نمی توان وعده رشد صادراتی داد و تنها با درایت و تصمیم گیری های درست می توان مشکلات اقتصادی را حل کرد.
وضعیت اقتصاد درست نمی شود؟
این کارشناس اقتصاد ضمن تاکید بر اینکه اقتصاد کشور مرده است، افزود: تا زمانی که تولید نداشته باشیم، اوضاع اقتصادی هر روز بدتر از دیروز می شود، این در حالی است که ما اصلا منابع تولید نداریم و بسیاری از کارخانه های ما تعطیل هستند. در نتیجه این روند، اوضاع برای قاچاقچیان، عروسی و برای تولیدکننده عزا است. نباید بگذاریم اقتصاد بمیرد که سپس برای آن مجلس عزا بگیریم. تا زمانی که رانت و فساد موجود در ساختار اقتصادی کشوری از بین نرود وضعیت اقتصادی درست نخواهد شد؛ تا زمانی که اختلاس و رشوه برقرار است و در مقابله با آن اقدام قاطع و عملیاتی صورت نگیرد همین روند ادامه خواهد داشت.
افزایش تورم در سال ۱۴۰۲
مشایخ با پیش بینی تورم در سال ۱۴۰۲ گفت: اگر شرایط به همین منوال باشد، قطعا میزان تورم افزایش می یابد. مردم مدت هاست که با مشکلات فراوانی دست وپنجه نرم می کنند، اما تنها وعده می شنوند. متاسفانه مشکلات سطحی جای خود را به مشکلات ریشه ای کشور داده است.
سخن پایانی
مدت هاست جیب شهروندان خالی است و دیگر قدرت خرید بسیاری از کالاها وجود ندارد. جای تعجب است که در سالی که شعار اصلی رفع فقر بود، سفره های بسیاری کوچک و برنج و گوشت آرزو شد. جان کلام اینکه تنها شعار دادن راه به جایی نمی برد و باید با اصلاح شرایط راهکارهای عملیاتی را اجرا کرد. به گفته برخی از کارشناسان عوامل بسیاری در مهار تورم دخیل است که قطعا در یک سال محقق نخواهد شد؛ بنابراین باید مهار تورم در دستور کار برنامه هفتم توسعه نیز قرار گیرد.
