بیم و امید در تجارت با چین!
چین در طول تمام سال‌های گذشته، اصلی‌ترین شریک تجاری ایران بوده و هرچند اخیراً جایگاه اصلی‌ترین صادرکننده کالا به ایران را به امارات متحده عربی واگذار کرده، اما همچنان مقصد اصلی کالاهای صادراتی ایران به شمار می‌رود.
اقتصاد چین در دهه های گذشته، با تداوم رشد اقتصادی مثبت و توسعه تجارت جهانی، توانسته به دومین غول اقتصادی دنیا تبدیل شود و درعین حال بزرگترین صادرکننده کالا و البته یکی از بزرگ ترین واردکنندگان کالا در سراسر جهان به شمار می رود. نیاز چین به مواد اولیه و انرژی باعث شده که این کشور در سال های کنار رفتن تحریم ها، یکی از اصلی ترین واردکنندگان انرژی ایران باشد و در سال های تحریم نیز همچنان تبادلات دو کشور در این حوزه ادامه دارد. صمت در این گزارش به بررسی وضعیت مبادلات تجاری ایران و چین پرداخت.
شریکی که شرایط تجارت با ایران را پذیرفت
واعظ آشتیانی، تحلیلگر و فعال سیاسی با بیان اینکه، چینی ها بزرگ ترین شریکی بودند که شرایط تجارت با ایران را پذیرفتند گفت: توافقات اخیر و بیست گانه با چین می تواند آغازی برای اجرای سند راهبردی ۲۵ ساله دو کشور باشد. ایران از دو بُعد اقتصادی و سیاسی وارد کارزار مذاکره و انعقاد برخی از قراردادها با چینی ها شده است. چند سال پیش نماینده مقام معظم رهبری به دستور ایشان مأمور به فراهم ساختن مقدمات همکاری های بلندمدت با چینی ها شد اما نقطه اوج این روند سفر بهمن ماه گذشته رئیس جمهوری به پکن بود که با هیات اقتصادی همراه صورت گرفت. در این شرایط آمریکایی ها و اروپایی ها به شدت وحشت کردند و ناخرسند شدند چون این سفر به معنای خراب شدن بخش مهمی از برنامه هایشان برای ایران بود.
پیامدهای توسعه روابط ایران و چین
این تحلیلگر سیاسی با اشاره به وجود جریان چین هراسی در کشور اظهارکرد: گویا عده ای یاد گرفته اند در مورد هر موضوعی بهانه ای بتراشند و در موضوع انتقاد از توسعه روابط با چین دیگر از انتقاد عبور کرده اند. یک وقتی است که درباره موضوعی انتقاد می کنیم که سابقه آن اقدام و آن موضوع، پیام ها و علامت های خوبی را نشان نمی دهد و تجربه خوبی درباره آن وجود ندارد اما در این مورد انتقادات غیرکارشناسی است.
به گفته واعظ این دسته از افراد گمان می کنند، اگر دولتی آمد و زمینه را برای مشارکت اقتصادی یا فرهنگی به نفع کشور رقم زد و موفق شد، باعث خواهد شد در انتخابات بعدی رقیبش بازنده آن انتخابات باشد و متاسفانه نزد این افراد این نگاه وجود ندارد که باید دولت ها با هر جریان فکری سیاسی که روی کار می آید موفقیت کشور در اولویت قرار دهد. بنابراین برخی از منتقدان که اصولاً سیاسیون اقتصادی هستند، به این عادت کرده اند که برای هر موضوعی بهانه ای ایجاد کنند اما عده ای از این جریان نگاه غرب گرایی دارند و گمان می کنند نگاه به غرب و امریکا می تواند ایران را به یک سرانجامی برساند درحالی که ما به تجربه ها نگاه می کنیم. به گزارش ایرنا، این کارشناس سیاسی افزود: تجربه نشان می دهد هر بار که ایران با غرب وارد مذاکره و مراودات اقتصادی شد، دیدیم طرف قرارداد حتی بدون هیچ بهانه ای به طور یک طرفه قرارداد را فسخ کرده و از آن خارج شده است و هیچ پایبندی به هیچ اصول بین المللی نشان نداده که نمونه آن رفتار شرکت های پژو و توتال بوده است. با این تجربه ها چه اعتمادی وجود دارد که دوباره مسیر توسعه روابط خارحی را به سمت غرب پیش ببریم.
چین به دنبال روابط استعماری است؟
درباره چین این امکان وجود داشته و دارد که ما به ازای پولی که در این کشور وجود دارد، کالاها و مواد اولیه مورد نیاز را دریافت کنیم. این مشکلی برای تجارت ما ایجاد نمی کند و تراز مالی ایران هم ثبت و ضبط می شود به گفته واعظ آشتیانی، چینی ها از ثروت قابل توجهی در دنیا برخوردارند، دومین اقتصاد بزرگ دنیا محسوب می شوند و در بیشتر نقاط دنیا سرمایه گذاری کرده اند. بر اساس مدل چینی، آنها علاوه بر انتفاع خود، طرف مقابل را منتفع می کنند و معاملات تجاری به این گونه نیست که تنها یک طرف نفع ببرد. بنابراین باور ما باید این باشد که برای حفظ منافع کشورمان با کشوری مراودات اقتصادی و تجاری داشته باشیم که انتفاع دو طرف و در نهایت احترام متقابل محقق شود. وی افزود: چین از دیرباز شریک تجاری ایران بوده از سوی دیگر هزینه های تجاری ما با چین از جمله هزینه های حمل ونقل که مقوله مهم تجاری است به مراتب کمتر و ارزان تر از بسیاری از کشورها است. اما جماعتی چین هراسی را راه انداخته اند برای اینکه به جامعه القا کند چین قصد دارد ایران را مستعمره خودش کند. اگر این ادعا درست باشد پس از آنجایی که چین در تمام دنیا سرمایه گذاری کرده همه باید مستعمره چین باشند. ضمن اینکه سؤال ما از منتقدان این است که اگر با چین وارد همکاری و مراودات اقتصادی نشویم، با کدام کشور اروپایی وارد همکاری هایی اقتصادی شویم؟ آیا باید با انگلیس و امریکای بدعهد که چند بار امتحان خود را پس داده اند، وارد روابط اقتصادی و تجاری شد؟با باور این تحلیلگر مسائل سیاسی، دولت باید هدف گذاری و منطق کارآمد در حوزه اقتصادی نه تنها با چین بلکه با همه کشورهایی داشته باشد که ضمن احترام به تمامیت ارضی و استقلال ایران، درعین حال علاقه مند برقراری روابط تجاری با کشورمان هستند.
محدودیت و فرصت های تجاری
واعظ آشتیانی درباره انتقادات و ادعاها پیرامون مسدود شدن منابع ایران در چین بین داشت: همان طور که می گویم چین دومین قدرت بزرگ اقتصادی دنیا است، چینی ها در حوزه های مختلف از جمله بانکداری، صنعت و... با امریکا و اروپایی ها همکاری و سرمایه گذاری مشترک دارند و با توجه به رقم این سرمایه گذاری ها و واقعیات سیاسی-اقتصادی جهان، محدودیت هایی هم برای چینی ها ایجاد می شود.
وی افرود: البته باید توجه داشت که چینی ها در ارائه مواد اولیه همواره نهایت همکاری را با ایران داشته و دارند. اگر احیاناً برای دریافت بخشی از پول های ایران در چین مشکلی وجود داشته باشد، می توانیم به ازای آن در گرفتن مواد اولیه و کالاها با چینی ها مراودات و تهاترهایی داشته باشیم. این در حالی است که برخی از شرکای سابق ایران از جمله کره جنوبی که پول ایران را بلوکه کردند، در ازای آن به هیچ نرخ حاضر به ارائه خدمات و همکاری با ایران در تهاتر کالاهای مورد نیاز ما نبوده اند. اما درباره چین این امکان وجود داشت که ما به ازای پولی که در این کشور وجود دارد، کالاها و مواد اولیه مورد نیاز را دریافت کنیم و این مشکلی برای تجارت بین دو کشور ایجاد نمی کند و تراز مالی ایران هم ثبت و ضبط می شود.چین عضو FATF است و ایران نیست و در روند برقراری روابط اقتصادی بین دو کشور، این موضوع مشکلی برای چینی ها است و نه ایران.
وی با بیان اینکه در حوزه تأمین مواد اولیه و کالاهای نیمه ساخته می توانیم از چینی ها استفاده کنیم و درعین حال در پروژه های عمرانی از جمله مسکن می توانیم با آنان مشارکت داشته باشیم، گفت: چینی ها شدیداً به زغال سنگ نیاز دارند که درحال حاضر بخش عمده ای از نیاز خود را از استرالیا تأمین می کنند. ایران می تواند در شرایط رقابتی تأمین کننده زغال سنگ چینی ها باشد و سهم خود را در این بازار را افزایش دهد. چینی ها به خوبی می دانند که تخم مرغ های خود را نباید تنها در سبد یک کشور بگذارند از این رو می توانیم سهم خود در بازار انرژی چین را افزایش دهیم. واعظ آشتیانی درباره موضوع عدم پیوستن ایران به FATF و ایجاد مشکل در مراودات با کشورها اظهارکرد: چین عضو FATF است و ایران نیست و در روند برقراری روابط اقتصادی بین دو کشور، این موضوع مشکلی برای چینی ها است و نه ایران. البته چین تمام محاسبات را انجام داده و جوانب را در نظر گرفته که وارد مراودات تجاری و اقتصادی با کشورمان می شود.
وی گفت: دور زدن تحریم ها هم برای همین موضوعات مطرح می شود که برخی از کشورها با وجود این که می دانند ایران عضو FATF نیست اما با کشورمان کار می کنند و در ایران هم ما هم سازوکار خودمان را خواهیم داشت. در عالم تجارت و سیاست تعارفی وجود ندارد و وقتی کشوری با ایران که عضو FATF نیست وارد همکاری های اقتصادی و تجاری می شود یعنی تبعات آن را پذیرفته است.
چین چه سهمی در تجارت ایران دارد؟
مجیدرضا حریری، رئیس اتاق بازرگانی ایران و چین با اشاره به ظرفیت بزرگ بازار چین برای اقتصاد ایران، اظهار کرد: در این تردیدی وجود ندارد که چین یکی از بزرگترین بازارها برای صادرات کالا به شمار می رود و با توجه به ابعاد اقتصادی این کشور، می توان بر روی این بازار حساب ویژه ای باز کرد. از سوی دیگر با توجه به نزدیکی سیاسی دو کشور، بحث ها درباره توسعه روابط اقتصادی همواره مطرح بوده و جریان سفر اخیر رئیس جمهوری ایران به پکن نیز این موضوعات مورد بررسی قرار گرفته است.
رئیس اتاق ایران و چین با بیان اینکه باید ابعاد مختلف بازار چین را بر اساس واقعیت ها بررسی کرد، توضیح داد: در ابتدا باید به این موضوع اذعان کنیم که بخش مهمی از صادرات ما به چین را همچنان کالاهای نفت پایه و پتروشیمی و از سوی دیگر مواد خام یا کالاهای معدنی تشکیل می دهند که بخشی از آن از سوی شرکت های دولتی یا شبه دولتی انجام می شود و از سوی دیگر این کالاها، جز ردیف صادرات با ارزش افزوده بالا قرار نمی گیرند. در دیگر بازارهای چین نیز ما فعالیت هایی داریم اما باید توجه داشت که توسعه این فعالیت ها، باید بر اساس واقعیت ها پیگیری شود.
حریری ادامه داد: در جریان سفر اخیر رئیس جمهوری به چین، بحث صادرات مواد غذایی و کشاورزی و محصولات مصرفی ایران به چین مطرح شد. مسیر برای صادرات در این حوزه ها باز است اما ما باید این سؤال را بپرسیم که آیا در داخل شرایط و مقدمات برای حضور در این بازار را داریم؟ باید در نظر داشت که صادرات مواد غذایی به کشورهایی مانند عراق یا افغانستان، با صادرات به بازار مصرفی کشوری مانند چین متفاوت است.
وی با بیان اینکه محصولات غذایی یا کشاورزی که به مقصد چین صادر می شوند، باید یک زنجیره تولید شناسنامه دار داشته باشند، تشریح کرد: اینکه ما مثلاً یک ماشین را از محصولات کشاورزی پر می کنیم و در مرز با عراق به یک دلال می فروشیم و پول آن را می گیریم تفاوتی بنیادین با صادرات کالای مصرفی به کشوری مانند چین دارد. متاسفانه تحت تأثیر این تجربه ها در منطقه و البته محدودیت هایی که تحریم ها برای ما به وجود آورده، صادرات ما در بسیاری از حوزه ها از یک صادرات حرفه ای به سمت صادرات پیله وری تغییر شکل داده و چنین موضوعی قطعاً برای ورود به بازار چین مناسب نیست. ما باید کالایی تولید که کنیم که از ابتدای فرآیند تولید آن تا لحظه ای که در یک بازار در چین توزیع می شود، شناسنامه دار بوده و از نظر کیفیت تضمین شده باشد. با چنین تغییری است که می توان انتظار داشت که حضور در بازار چین توسعه پیدا کند.
رئیس اتاق ایران و چین با بیان اینکه صادرات نیز مانند تولید یک فرآیند زمان بر و نیازمند به سرمایه گذاری است، بیان کرد: متاسفانه این رویکرد وجود دارد که صادرات را می توان یک شبه نهایی کرد اما همانطور که شما از سرمایه گذاری ابتدایی تا تولید نهایی چند سال زمان و سرمایه صرف می کنید، برای ورود به بازارهای صادراتی مانند چین نیز باید همین زمان را صرف کنید. تبلیغات و بازاریابی حرفه ای، حضور در نمایشگاه های حضوری و مجازی، مذاکره و گفت وگو با شرکت های مختلف بخشی از این کار است که قطعاً هم زمان بر خواهد بود و هم نیاز به سرمایه گذاری دارد.
حریری ادامه داد: ما در اتاق ایران و چین تلاش کرده ایم که شرایط برای فعال کردن دفاتر بازرگانی ایران در نقاط مختلف چین و همچنین برپایی یک نمایشگاه دائمی از کالاهای ایرانی را در چین پیگیری کنیم که امیدواریم در بهار امسال به گام هایی نهایی خود برسد. همین موضوع می تواند گامی مهم برای معرفی کالاهای ایرانی و توسعه صادرات باشد، موضوعی که البته نیاز به حمایت دولت و فراهم کردن شرایط و مقررات لازم نیز خواهد داشت.
وی درباره اینکه شرکت های کوچک و تازه کار چطور می توانند به این عرصه ورود کنند نیز گفت: این شرکت ها نیز می توانند از ظرفیت همین دفاتر بازرگانی و نمایشگاه ها استفاده کنند. از سوی دیگر با تشکیل کنسرسیوم های صادراتی یا دفاتر تضامین صادراتی هم مسئولیت ها و هم هزینه های خود را مدیریت کنند و در نهایت توجه داشته باشند که حضور در بازاری مانند چین نیاز به فراهم کردن مقدماتی مهم و کار حرفه ای اقتصادی دارد و پس از سرمایه گذاری و صرف کردن وقت کافی امکان استفاده از ظرفیت اقتصادی این کشور به وجود خواهد آمد.
سخن پایانی
جدیدترین آمار منتشر شده از سوی گمرک چین نشان می دهد مبادلات تجاری این کشور با ایران در ۲ ماهه نخست امسال میلادی ( ۲۰۲۳ ) به ۲ میلیارد و ۹۸ میلیون دلار رسیده است.در ماه های ژانویه و فوریه سال میلادی گذشته ( ۲۰۲۲ ) ارزش تجارت ایران و چین ۲ میلیارد و ۵۳۶ میلیون دلار اعلام شده بود که بدین ترتیب مبادلات تجاری دو کشور در دو ماهه ۲۰۲۳ با کاهش ۱۷ درصدی مواجه شده است.به گزارش صدا و سیما، صادرات چین به ایران در این دوره افزایش و واردات از ایران کاهش داشته است.چین در ماه های ژانویه و فوریه سال ۲۰۲۳ بالغ بر یک میلیارد و ۴۱۰ میلیون دلار کالا به ایران صادر کرده که این رقم نسبت به مدت مشابه سال قبل رشد ۶ درصدی داشته است. صادرات چین به ایران در مدت مشابه سال قبل یک میلیارد و ۳۳۰ میلیون دلار اعلام شده بود.اما واردات رسمی چین از ایران در دو ماهه نخست امسال ۴۲ درصد کاهش داشته و به ۶۸۸ میلیون دلار رسیده است. چین در مدت مشابه سال قبل یک میلیارد و ۲۰۶ میلیون دلار کالا از ایران وارد کرده بود.
