ترددهای تجاری مرزی با اعمال شاقه
چندی پیش، خبر ایجاد صف‌های طولانی در مسیر مرز آستارا برای عبور کامیون‌ها، تبدیل به بحثی چالش‌برانگیز شد؛ چند روز طول کشید تا نهادهای دولتی به مشکلات پیش‌آمده در این مسیر رسیدگی کنند.
باریک بودن مسیر عبوری کامیون ها، تجهیز نبودن زیرساخت های زمینی برای تردد ماشین های سنگین و در نهایت، مانع تراشی مسئولان مرزی کشور آذربایجان برای پذیرفتن کامیون ها از مرز ایران، به عنوان دلایل اصلی ایجاد صف های طولانی کامیون ها در این پایانه مرزی عنوان شد. مشکلات این چنینی برای تردد کامیون ها تازگی نداشته و نه تنها در پایانه مرزی آستارا، بلکه در سایر پایانه های مرزی نقاط مختلف کشور شاهد چالش های مختلف بوده ایم. به گفته فعالان تجاری در حال حاضر مرز بازرگان به دلیل نقص فنی، بسته شده و شاهد صف طولانی کامیون ها هستیم. برخی از بازرگانان نیز در گفت وگو با صمت این اتفاق را تایید و خرابی ایدولتکس ری را عامل توقف عبور کامیون ها از مرز بازرگان عنوان کرده اند. در حال حاضر، بیش از ۲۰ پایانه مرزی فعال در حوزه صادرات و واردات در ایران وجود دارد که هریک به نوبه خود با مشکلات مختلفی درگیر هستند. فراهم نبودن بسترهای لجستیکی و زیرساخت های فنی و همچنین همکاری نکردن کشور مقابل، برای انجام سریع تردد کامیون ها، همواره جزو چالش های مشترک پایانه های مرزی ایران برای انجام فعالیت های ترانزیتی محسوب می شوند. در این میان، نقش دولت برای رفع این چالش ها پررنگ است و به نظر می رسد مطالبه فعالان اقتصادی و همچنین رانندگان از دولت بحق باشد، چرا که دولت باید ابتدا با تخصیص منابع مالی مناسب، به تجهیز و تکمیل زیرساخت های ترانزیتی و حمل ونقل کشور اهتمام ورزد. صمت در این گزارش، ضمن بررسی شرایط فعلی تردد کامیون ها در پایانه های مرزی ایران، به راهکارهای رفع چالش های موجود در این زمینه پرداخته و با کارشناسان و فعالان تجاری گفت وگو کرده است.
سفر به قصد رفع چالش های دیپلماتیک
باتوجه به قصد وزیر راه وشهرسازی برای سفر به کشور ترکمنستان در راستای برگزاری کمیسیون مشترک اقتصادی و انجام مذاکراتی در حوزه حمل ونقل، جلسه هماهنگی هفدهمین کمیسیون مشترک ایران و ترکمنستان با حضور مهرداد بذرپاش، وزیر راه و شهرسازی؛ شهریار افندی زاده، معاونت حمل ونقل وزارت راه و مهدی صفری، معاون دیپلماسی اقتصادی وزارت امور خارجه و نمایندگانی از گمرک، بانک مرکزی، اتاق مشترک بازرگانی 2 کشور، سازمان مناطق آزاد و... برگزار شد. به گزارش ایلنا، در ابتدای این جلسه، گزارشی از پیشینه روابط ایران و ترکمنستان و یادداشت تفاهم ها و مذاکرات انجام شده میان 2 کشور ارائه شد. در این جلسه، بااشاره به وجود ۴ مرز مهم سرخس، لطف آباد، اینچه برون و باجگیران میان ایران و ترکمنستان، ظرفیت های تجاری و بازرگانی 2 کشور و نیازمندی ها برای تسهیل ترددهای مرزی مطرح شد. براساس گزارش های ارائه شده، میزان صادرات ایران به ترکمنستان ۷۴۱ هزار تن به ارزش ۳۲۱ میلیون دلار و واردات از این کشور ۱۲۲ هزار تن به ارزش ۲۴۳ میلیون دلار بوده که نشان دهنده تراز تجاری مثبت برای ایران است. موضوعاتی نظیر ترانزیت، تعرفه ها، گمرک سبز، حمل ونقل ریلی، جاده ای، دریایی و هوایی میان ایران و ترکمنستان برای ورود به یادداشت تفاهم ها و توافقنامه ها میان 2 کشور ایران و ترکمنستان از جمله مسائلی بود که درباره آنها صحبت شد. به نظر می رسد، مهم ترین قصد وزیر راه وشهرسازی برای سفر به ترکمنستان، رفع مشکلات مربوط به ترانزیت و تردد کامیون های ایرانی از مرزهای مشترک با این کشور باشد، چرا که در چند مدت اخیر، برخی ایرادات و تاخیر در عبور کامیون ها، جزو گلایه فعالان این حوزه بود. باید دید دولت برای برطرف شدن مشکلات تردد کامیون ها از سایر مرزهای ایران در ادامه چه راهکارهایی را در نظر خواهد گرفت؟
ایجاد صف های طولانی به دلیل خرابی تجهیزات
فاطمه قنبرپور، فعال بازرگانی و کارشناس ترانزیت در گفت وگو با صمت، ابتدا به وضعیت فعلی تردد کامیون ها از برخی مبادی ورودی و خروجی کشور اشاره کرد و گفت: هرچند وقت یک بار، اخباری مبنی بر وجود چالش برای فعالیت های ترانزیتی در ایران و ورود و خروج کامیون های باری به گوش می رسد، اما این به آن معنا نیست که چالش های موجود، محدود و مقطعی هستند و پس از مدتی رفع می شوند. مشکلات مربوط به تردد کامیون ها در مرزهای مختلف کشور، هنوز به طورکامل برطرف نشده است و در دوره های زمانی مختلف، شاهد تشدید برخی از این مشکلات هستیم. به عنوان مثال، تا چند وقت پیش، مشکلات مربوط به تردد کامیون ها از مرز آستارا جزو نگرانی های فعالان بازرگانی و ترانزیت بوده و در حال حاضر، تردد از مرز بازرگان، دغدغه تجار و رانندگان کامیون ها شده است. این فعال بازرگانی ادامه داد: هم اکنون، صف های طولانی کامیون ها در 2 سمت مرز بازرگان تشکیل شده که به دلیل نقص تجهیزات فنی ایران است. گذرگاه مرزی بازرگان یا مرز بازرگان از مهم ترین نقاط گمرک ایران است و در فاصله یک کیلومتری شهر بازرگان واقع در شهرستان ماکو در استان آذربایجان غربی قرار دارد. این گمرک تنها مرز ۲۴ ساعته و بین المللی مابین ایران و ترکیه و از اهمیت بالایی برخوردار و امروز دستگاه های ایکس ری این مرز خراب است و به این دلیل، کامیون های ورودی و خروجی (کامیون هایی که قصد خروج از ایران را دارند و کامیون های باری که قصد ورود به ایران از کشور ترکیه را دارند)، پشت این مرز متوقف شده اند.
ردپای دیپلماسی در فعالیت های ترانزیتی
قنبرپور در ادامه صحبت های خود، وجود مشکلات تردد در مرزها را مستمر توصیف کرد و گفت: از وضعیت فعلی سایر مرزهای کشور و شرایط تردد کامیون ها از دیگر گلوگاه های مرزی اطلاعی ندارم، اما آن طور که پیدا است، مشکلات مختلف لجستیکی، زیرساختی و حتی قانونی برای تردد کامیون ها در تمامی مرزهای کشور همواره وجود دارد، اما در برخی موارد، این مشکلات رسانه ای می شوند. بسیاری از مشکلات حمل ونقل و فعالیت های ترانزیتی کشور بازتاب رسانه ای ندارد، اما به معنای نبود آنها نیست، از این رو توجه به تمامی موارد و دلایل شکل گیری این دست معضلات، قابل بررسی است. این کارشناس حمل ونقل تصریح کرد: در پی مشکلاتی که برای تردد کامیون های باری ایران از مرز آستارا به وجود آمده بود، برخی افراد به مسائل دیپلماسی اشاره و تنش های مربوط به این حوزه را از دلایل مهم شکل گیری صف های طولانی پشت مرز آستارا عنوان کرده اند. حتی گفته شده وزیر راه و شهرسازی ایران قصد سفر به کشور ترکمنستان برای بهبود وضعیت تردد کامیون ها از مرزهای مشترک این 2 کشور را دارد. این موضوع نشان دهنده تاثیر وجود روابط تجاری مستحکم و باثبات بین المللی بر فعالیت های ترانزیتی است. علاوه بر این مسئله، مانع آفرینی برای تردد کامیون ها از مرزها توسط مسئولان مرزی و گمرکی از چالش های فعلی مهم برای فعالیت های ترانزیتی کشور است. دیده شده در برخی موارد، مسئولان و نیروهای مستقر در مرزهای ایران، با انجام بعضی شیطنت ها و سختگیری های بیجا، روند ورود یا خروج کامیون های باری کشورهای همسایه را مختل می کنند. در چنین شرایطی، بدیهی است که کشور مقابل نیز رفتاری متقابل با کامیون های باری ایرانی داشته باشد. این نوع رویکرد و مدیریت مرزها، یکی دیگر از عوامل جدی شکل گیری صف های طولانی کامیون های باری در مرزهای کشور شده است.
نقص فنی، کار دست رانندگان می دهد
قنبرپور به سایر مشکلات فعالیت های ترانزیتی در ایران اشاره کرد و گفت: یکی از مهم ترین ایرادات فعلی برای فعالیت های ترانزیتی ایران، نبود امکانات فنی مناسب و تجهیزات لجستیکی است. به عنوان مثال، چالش مهم فعلی پیش آمده در مرز بازرگان، به دلیل خراب بودن تجهیزات ایکس ری است و این گونه خرابی ها به دفعات زیاد در تمامی مرزها رخ می دهد. بنابراین، در ابتدا باید دولت با همکاری سازمان گمرک و همچنین سازمان حمل ونقل و پایانه های استان ها، به تجهیز و رفع نقایص پایانه های مرزی بپردازد. وارد کردن دستگاه های به روز و سالم ایکس ری، تامین کردن امنیت کامیون ها در پایانه ها و سایر موارد این چنینی برعهده دولت است.
این فعال بازرگانی در ادامه خاطرنشان کرد: در حال حاضر، برخی ناهماهنگی ها میان دستگاه های مختلف دولتی اعم از سازمان گمرک و حمل ونقل و پایانه های استان ها باعث شده تا مشکلات سطحی، اما مهم پایانه های مرزی برطرف نشود. برای مثال، پارکینگ های برخی پایانه های مرزی، با مشکل روشنایی مواجهند و به دلیل تاریک بودن آنها، سرقت های مختلفی رخ می دهد. اما نه سازمان گمرک و نه حمل ونقل و پایانه های استان ها در این باره پاسخگو نیستند و از انجام وظایف خود سر باز می زنند. به دلیل پاسکاری وظایف میان سازمان ها، در حال حاضر به طوردقیق مشخص نیست که مسئولیت تجهیز مرزها، پایانه های مرزی و مسیرهای عبوری برعهده کیست؟ دولت به عنوان یک نهاد بالادستی باید به این امر ورود و ضمن تبیین وظایف هر بخش، آنها را مجبور به مسئولیت پذیری کند.
اهمیت سرعت در انتقال کالاها
سیده فاطمه مقیمی، فعال بازرگانی در گفت وگو با صمت، ابتدا به معایب تاخیر در انتقال بارهای تجاری پرداخت و در این باره گفت: حمل ونقل زمینی همواره جزو مهم ترین شیوه های انتقال بار و فعالیت های تجاری بوده و از این رو تمامی کشورها تلاش کرده اند تا بسترهای حمل بار زمینی و ریلی خود را تقویت کنند و توسعه دهند. ایران با ۸ کشور، مرز زمینی دارد و به این دلیل، باید بر بسترهای ترانزیت جاده ای خود توجهی ویژه داشته باشد، اما همواره شاهد آن هستیم که در مرزهای مختلف، برخی ایرادات و اشکالات باعث شکل گیری صف های کامیون های باری شده است. این ایرادها تنها به دلیل ضعف های لجستیکی داخلی نیست و در برخی موارد، تنش های دیپلماتیک و عدم همکاری کشورها در این زمینه با یکدیگر است. در ابتدا باید گفت تا دهه های گذشته، مشکلات ترانزیت و کند بودن تردد کامیون ها، برای تمام کشورهای فعال در حوزه تجارت یک چالش بوده است، از این رو تلاش کردند تا با انعقاد تفاهمنامه ها و تدوین طرح های مختلف، به ترانزیت و عبور کامیون ها سرعت بخشند.
وی ادامه داد: یکی از مهم ترین و موثرترین راهکارهای درنظرگرفته شده برای تسریع تردد کامیون ها، کنوانسیون تیر بود که بر حمل ونقل زمینی کالاها تمرکز داشت. کشورهای عضو این کنوانسیون می توانند بارهای خود را از کشورهای مختلف بدون بازرسی یا سایر پروتکل های گمرکی بگذرانند و این شیوه جزو کارآمدترین راهکارهای تسریع روند فعالیت های ترانزیتی است که در کل دنیا انجام می شود.
مشکلات ادامه دار ترانزیت در ایران
این فعال بازرگانی نقش روابط دیپلماتیک میان کشورها را در روند ترانزیت و تردد برون مرزی کامیون ها پررنگ توصیف کرد و در این باره گفت: در برخی موارد شاهد هستیم که ایجاد مانع از سوی کشور مقابل باعث شده است تا کامیون ها پشت مرزها بمانند. عهدنامه های بین المللی در این نقطه به کمک کشورها آمده و باعث حذف شدن اقدامات سلیقه ای از اعطای مجوزهای عبوری به کامیون ها شده اند. براساس برخی عهدنامه ها و سندهای امضاشده، کامیون ها می توانند بدون تشریفات و بازرسی های گمرکی، از مرزها عبور کنند و به مقصد برسند. ایران نیز طی دهه های گذشته توانسته به عضویت برخی از این سندهای همکاری در منطقه درآید، اما همچنان برخی مواقع شاهد وجود ایرادها و اشکالات سلیقه ای از سوی مسئولان مرزی کشور همسایه برای عبور کامیون ها هستیم که باید این چالش ها با ورود دولت و رایزنی با طرف مقابل برطرف شود.
مقیمی خاطرنشان کرد: ضعف های زیرساختی و لجستیکی، همواره جزو مشکلات انکارناپذیر در تجارت ایران بوده و این مسئله همواره تاثیر مستقیمی بر فعالیت های ترانزیتی ایران داشته است. اگر به مواردی همچون کمبود کامیون برای حمل کالاها، فراهم نبودن زیرساخت های جاده ای برای انتقال بار و سایر مسائل این چنینی، چالش های مرزی موجود را اضافه کنیم، دلایل کند بودن تردد کامیون ها از مرزهای ایران روشن خواهد شد. به طورکلی مشکلات مربوط به تردد کامیون ها در مرزها عوامل مختلفی دارد که باید به تفصیل، آنها را ریشه یابی کرد.
سخن پایانی
در عرصه تجارت بین الملل، بهره برداری از موقعیت جغرافیایی برای حمل ونقل کالا و تسهیل تجارت میان کشورها یک مزیت است که در مرزهای شرقی هنوز این مسیر کمی ناهموار است. حمل ونقل کالا و تسهیل تجارت میان کشورها به عنوان یک شاخص برای رشد در تمامی زمینه ها از جمله تجارت، اشتغال و حمل ونقل می تواند موثر باشد. برخی کشورها با دارا بودن موقعیت جغرافیایی راهبردی و سرمایه گذاری در امور زیربنایی مانند تجهیزات بندری، جاده ها و راه آهن توانسته اند از این مزیت برای افزایش درآمدهای ارزی و ارتقای جایگاه خود در توسعه تجارت ملل محصور در خشکی، به نحو مطلوب استفاده کنند.
