سرگردانی برای تهیه بلیت هواپیما ادامه دارد
مسئله نرخ بلیت هواپیما و کمبود آن طی چند هفته اخیر، تبدیل به یکی از اخبار گلایه‌برانگیز بازار شده است. با آغاز دوره تعطیلات تقویمی و نزدیک شدن به ایام نوروز، تقاضای بازار برای سفرهای هوایی بیشتر شد و برخی این افزایش نیاز را دلیل کمبودهای چند وقت اخیر عنوان می‌کنند.
مسئله نرخ بلیت هواپیما و کمبود آن طی چند هفته اخیر، تبدیل به یکی از اخبار گلایه برانگیز بازار شده است. با آغاز دوره تعطیلات تقویمی و نزدیک شدن به ایام نوروز، تقاضای بازار برای سفرهای هوایی بیشتر شد و برخی این افزایش نیاز را دلیل کمبودهای چند وقت اخیر عنوان می کنند. این در حالی است که مواجهه مسافران با مشکلات سیستم حمل ونقل هوایی اعم از کمبود بلیت هواپیما، تاخیرهای چندساعته پروازها و سایر معضلات این چنینی، مربوط به چند وقت اخیر نیست و سال ها است شاهد نقص های جدی در بحث سیستم حمل ونقل هوایی و گرفتاری مسافران هستیم. حال شرایط ناوگان هوایی کشور طی چند هفته اخیر نامساعدتر شده است، تا حدی که چندی پیش، مقصود اسعدی سامانی، دبیر انجمن شرکت های هواپیمایی اذعان کرد: سیستم حمل ونقل هوایی کشور نمی تواند پاسخگوی نیاز تمام مسافران در تعطیلات نوروز ۱۴۰۲ باشد. برخی معتقدند دلیل اصلی کمبود بلیت های هواپیما طی چند هفته اخیر، از عملکرد ایرلاین ها سرچشمه می گیرد. بنا بر نظر این افراد، شرکت های هواپیمایی پس از موافقت نکردن ستاد تنظیم بازار برای افزایش نرخ بلیت ها، دست به اعمال محدودیت برای فروش بلیت زده و در نهایت مشکلات فعلی به وجود آمده اند، اما دسته ای دیگر، این نظر را رد و ناتوانی ناوگان حمل ونقل هوایی کشور را عامل اصلی نابسامانی های اخیر معرفی کرده اند. آنها بر این باور هستند که افزایش نیاز برای سفرهای هوایی، سبب شده تا توازن میان عرضه و تقاضا بر هم خورد و مسافران درگیر چالش تهیه بلیت شوند. به هر ترتیب، امروز بخش مسافربری هوایی کشور، در وضعیت ناپایداری قرار دارد و مسافران رضایت چندانی از آن ندارند. صمت در این گزارش، با کارشناسان و فعالان صنعت هواپیمایی کشور درباره دلایل مشکلات فعلی این بخش و راهکارهای برون رفت از آن، گفت وگو کرده است.
مشکل، کمبود هواپیما است
علیرضا منظری، معاون اسبق سازمان هواپیمایی در گفت وگو با صمت، به دلایل وجود مشکلات در ناوگان هوایی و چالش های تهیه بلیت هواپیما پرداخت و در این باره توضیح داد: طی چند وقت اخیر، اخبار مربوط به کمبود بلیت هواپیما بازنشر زیادی داشته است که اظهارنظرات متفاوتی در رابطه با آن اعلام می شود. برخی عقیده دارند شرکت های هواپیمایی از عمد بلیت فروشی نمی کنند، اما بخشی دیگر نیز کمبود ظرفیت ناوگان حمل ونقل هوایی را دلیل اصلی این مسئله اعلام می کنند که به نظر می رسد رویکرد دوم صحیح باشد، چرا که فرسوده بودن صنعت هواپیمایی کشور، طی سال های اخیر بارها به عنوان نقص سیستم حمل ونقل هوایی عنون شده است. وی در ادامه تصریح کرد: اگر نگاهی به شرایط فعلی این بخش بیندازیم، می بینیم به دلیل وجود تحریم های شدید علیه ایران و همچنین کمبود نقدینگی در صنعت هواپیمایی کشور، ناوگان هوایی کشور توانایی و فرصت بازسازی و نوسازی را نداشته است. قطعات موردنیاز تعمیر و نوسازی هواپیماها نیز جزو تحریم های ایران است و شرکت های ایرانی برای تهیه تجهیزات لازم مجبور به دور زدن تحریم ها و پرداخت هزینه های بیشتر هستند. علاوه بر آن، ارز موردنیاز برای خریداری این قطعات، آزاد است و در مجموع، نوسازی ناوگان حمل ونقل هوایی، هزینه و زمان زیادی را می طلبد و واردات قطعات به طورمستمر و باسهولت امکان پذیر نیست.
غیرفعال بودن ۶۰ درصد ناوگان هوایی
منظری در ادامه به نبود شرایط مناسب در سیستم حمل ونقل هوایی کشور اشاره کرد و در این باره گفت: پیش تر به مشکلات نوسازی و تجهیز صنعت هواپیمایی کشور اشاره شد. اگر تمام شرایط مذکور را به همراه شیوع پاندمی کرونا در نظر بگیریم، می بینیم طی سال های گذشته بستر مناسبی برای نوسازی و تجهیز ناوگان حمل ونقل هوایی وجود نداشت. به دلیل مشکلات این چنینی، سازمان هواپیمایی کشوری، آماری را از هواپیماهای موجود در کشور اعلام کرد که براساس این گزارش، در حال حاضر حدود ۳۵۰ فروند هواپیما در کشور وجود دارد، اما به طورمیانگین حدود ۱۲۵ فروند هواپیما در طول روز فعال هستند و پرواز انجام می دهند. این ارقام نشان می دهد، بخش عظیمی از ناوگان هوایی کشور، زمینگیر است. معاون اسبق سازمان هواپیمایی ادامه داد: با غیرفعال بودن بیش از ۶۰ درصد ناوگان هواپیمایی کشور، بدیهی است در شرایطی مانند ایام اخیر که در پیک تعطیلات قرار داریم، ظرفیت فعلی نتواند پاسخگوی نیازها باشد. طی چند سال گذشته، به دلیل شیوع ویروس کرونا تعداد سفرها کاهش چشمگیری داشت، از این رو شاهد تقاضای بالا برای بلیت هواپیما نبودیم، اما با رفع این مشکل، مجدد تقاضای مسافران از سر گرفته شد و همین مسئله، نبود توازن میان عرضه و نیاز بلیت هواپیما را ایجاد کرد.
ضرورت واقعی شدن نرخ بلیت
معاون اسبق سازمان هواپیمایی در ادامه صحبت های خود به برنامه ریزی شرکت های هواپیمایی برای تخصیص بلیت های هواپیما اشاره کرد و در این باره توضیح داد: هر شرکت هواپیمایی، ظرفیت محدودی برای پرواز دارد و مسئله برنامه ریزی برای تخصیص و بکارگیری ظرفیت ها در کدام مسیر، به رویکرد کلان و برنامه ریزی های مدیریتی هر ایرلاین باز می گردد، اما این به آن معنا نیست که ایرلاین ها از قصد اقدام به بلیت فروشی نمی کنند، چرا که برای هر شرکت هواپیمایی، سودآوری از ارزش بالایی برخوردار است و در هر مسیری که تقاضا بیشتر باشد، ظرفیت های خود را برای پاسخگویی به آن مسیر باز خواهند کرد. مهم ترین مشکل فعلی نبود تعادل در میزان عرضه و تقاضای بلیت های هواپیما است و نمی توان آن را عمد شرکت های هواپیمایی در این کار دانست. منظری خاطرنشان کرد: یکی از نکات جدی که باید به آن نگاهی واقع گرایانه داشت، مسئله نرخ بلیت هواپیما است. نرخ بلیت هواپیما طی یک الی ۲ سال اخیر، ثابت مانده و این در حالی است که سایر خدمات افزایش نرخ داشتند. در چنین شرایطی، نرخ بلیت هواپیما به طورغیرمنطقی پایین است و در نهایت، تقاضا برای آن بالا می رود، از این رو باید علاوه بر نوسازی، تجهیز و تامین ناوگان هوایی کشور، نرخ بلیت هواپیما متناسب با شرایط روز و هزینه ها واقعی سازی شود.
قانون، دست و پای ایرلاین های جدید را بست
محمود شکرآبی، کارشناس صنعت هواپیمایی در گفت وگو با صمت، مهم ترین مشکل ناوگان حمل ونقل هوایی کشور را کمبود تجهیزات دانست و در این باره توضیح داد: در چند هفته اخیر، گلایه های متعددی درباره تهیه بلیت هواپیمای مسافران شنیده شد که دلیل اصلی آن، کمبود هواپیما است. نقایص فنی و نبود هواپیمای مسافربری برای تامین نیاز بازار، از ابتدای دهه ۷۰ خورشیدی در ایران وجود داشته و طی سال های اخیر این مسئله، عمیق تر شده است. یکی از دلایل این موضوع را می توان وجود قوانین مشکل ساز از سوی سازمان هواپیمایی کشور دانست. براساس قوانین موجود، اگر ایرلاینی در حال حاضر فعال باشد، می تواند هواپیمای مدل ۱۹۹۲ یا ۱۹۹۳ خریداری و وارد کشور کند. اما ایرلاین های تازه تاسیس باید هواپیماهایی با مدل ۱۹۹۸ یا ۲۰۰۰ به بالا خریداری کنند که این خود سنگی بزرگ پیش پای شرکت های جدید محسوب می شود. وی در ادامه تصریح کرد: هواپیماهای نسل ۲۰۰۰ تفاوت جدی با هواپیماهای نسل ۱۹۹۲ دارند؛ این هواپیماها باریک تر هستند و بدنه کوچک تری نسبت به نسل جدید دارند، از این رو بیشتر مسافران از هواپیماهای نسل ۲۰۰۰ استقبال نکرده اند و در نتیجه، برای ایرلاین ها خریداری کردن آنها صرفه اقتصادی ندارد. اگر شرکت های هواپیمایی قصد خریداری کردن مدلی دیگر از هواپیماهای جدید را داشته باشند، باید هزینه زیادی پرداخت کنند که بیشتر از تامین منابع مالی آن ناتوان هستند. بنابراین، دولت باید بستری را فراهم کند تا شرکت های جدید هواپیمایی بتوانند با توان خود، وارد میدان شوند و زمینه ای را برای تامین بخشی از نیازهای هواپیمایی کشور برطرف کنند.
نرخ بلیت هواپیما عادلانه باشد
این کارشناس در ادامه صحبت های خود، به اهمیت و اصلاح سازکارهای قیمت گذاری نرخ بلیت های هواپیما تاکید کرد. شکرآبی ضمن با اهمیت دانستن توجه به روندهای جهانی در روند قیمت گذاری، گفت: در تمامی کشورهای جهان، قیمت گذاری بلیت هواپیماها به اختیار شرکت های هواپیمایی گذاشته و شرکت ها متناسب با نوع هواپیما و خدماتی که به مسافران اعطا می شود، قیمت ها را تعیین می کنند. این یک رویه معمول و منطقی برای نرخ گذاری خدمات است که متاسفانه در ایران به آن توجهی نمی شود. پیش تر گفته شد که ایرلاین ها رغبتی برای خریداری هواپیماهای گرانقیمت ندارند، چرا که نرخ بلیت تمامی هواپیماها و خدمات هوایی مسافران، یکسان است و خریداری کردن هواپیمای گران، برای ایرلاین ها صرفه اقتصادی ندارد. مدیرعامل اسبق قشم ایر خاطرنشان کرد: اگر شرکت هواپیمایی، سفر هوایی را با هواپیمایی بهتر و خدماتی باکیفیت تر ارائه می دهد، باید هزینه بیشتری از مسافر دریافت کند و این یک امر منطقی است. در حال حاضر به دلیل یکسان بودن قیمت ها، به مسافران نیز ظلم شده است و مجبور هستند از سرویس های یکسان استفاده کنند. بنابراین باید نگاهی کارشناسی شده و عمیق به مسئله نرخ گذاری بلیت هواپیما داشته و منفعت دوطرفه مسافران و شرکت های هواپیمایی در نظر گرفته شود.
صدای ایرلاین ها بلند است
در پی پیگیری های مکرر خبرنگار صمت درباره وضعیت فعلی بلیت های هواپیما و راهکارهای برون رفت از چالش های ریشه دار صنعت هواپیمایی کشور، یکی از کارشناسان که علاقه ای به ذکر کردن نام خود نداشت، اذعان کرد که ادعای ایرلاین های هواپیمایی برای ضرورت افزایش زیاد نرخ بلیت هواپیما، نامناسب است. این کارشناس بر این باور بود که وجود تحریم ها، افزایش هزینه های ناوگان هوایی و وجود تورم انکارناپذیر و این موارد به طبع بر صنعت هواپیمایی کشور تاثیرگذار هستند، اما این تاثیرات، به اندازه ای نیست که ایرلاین ها اعلام می کنند و فریاد بلند آنها بر سر قیمت ها، بی منطق است. به گفته این کارشناس، واقعی سازی نرخ بلیت هواپیما، مانند هر کالای دیگری حائزاهمیت است، اما ایرلاین ها به دلیل دارا بودن قدرت کلام و صدایی بلندتر از مصرف کنندگان، به طورمعمول دست بالایی را در تنظیم قیمت ها و نحوه عرضه بلیت ها در بازار را دارند.
هزینه خدمات هوایی افزایش یافته، اما اگر نگاهی کارشناسی به این قیمت ها داشته باشیم، می بینیم درخواست اعلام شده از سوی ایرلاین ها و شرکت های هواپیمایی برای افزایش نرخ بلیت هواپیما، نامناسب است. این به نوبه خود مسئله ای است که دولت باید ضمن در نظر گرفتن آن، به ساماندهی رویکردهای این چنینی ایرلاین ها بپردازد.
سخن پایانی
در گزارش، به طورمفصل به مسئله قیمت گذاری بلیت هواپیما و چالش های نوسازی ناوگان هوایی کشور پرداخته شد. در پایان مناسب است تا به معطلی مسافران برخی شرکت های هواپیمایی در فرودگاه ها به دلیل نقص فنی هواپیما اشاره کنیم. طی چند هفته اخیر، کمبود بلیت هواپیما تنها مشکل مسافران نیست و نقص های فنی هواپیماها و کنسل شدن بسیاری از پروازها به این دلیل، برنامه ریزی افراد را بر هم زده و منجر به شکل گیری گلایه های جدی از مدیریت ناوگان حمل ونقل هوایی کشور شده است. به نظر می رسد این مشکلات در آینده ای نزدیک برطرف نشوند و حتی در ایام تعطیلات نوروز ۱۴۰۲ نیز کمبودها به اوج خود برسند. بی تفاوتی دولت نسبت به بی نظمی و کمبودهای جدی صنعت حمل ونقل هوایی کشور، غیرقابل قبول و از سویی دیگر، اصرار شرکت های هواپیمایی برای افزایش نرخ بلیت ها بدون داشتن برنامه تامین نیازهای بازار، غیرمنطقی است، از این رو نهادها و شرکت های دولتی باید با همکاری یکدیگر، به برنامه ریزی برای رفع این مشکلات در کوتاه ترین زمان ممکن بپردازند. اما آن چیزی که در حال حاضر شاهد هستیم، بی تفاوتی دولت و عجله ایرلاین ها برای افزایش نرخ بلیت های هواپیما است. در این میان، بازنده اصلی، مسافران هستند که هیچ نهادی از آنها پشتیبانی نمی کند.
