ضعف ترانزیت، دست‌انداز توسعه تجارت
یکی از مهم‌ترین عوامل شکل‌گیری توسعه تجارت موضوع توسعه حمل‌ونقل است. در این بین حمل‌ونقل ریلی به عنوان یکی از پارامترهای توسعه حمل‌ونقل می‌تواند در جریان توسعه تجارت کشور نقش بسزایی را بازی کند.
یکی از مهم ترین عوامل شکل گیری توسعه تجارت موضوع توسعه حمل ونقل است. در این بین حمل ونقل ریلی به عنوان یکی از پارامترهای توسعه حمل ونقل می تواند در جریان توسعه تجارت کشور نقش بسزایی را بازی کند. در مقابل افت آن و به تبع نزول توسعه حمل ونقل مانع رشد تجارت می شود. بنا بر نظر کارشناسان و فعالان تجاری، زیرساخت های حمل ونقل ایران برای بهره گیری از فرصت تجارت با سایر کشورها به ویژه کشورهای منطقه، مناسب نبوده و برای بهبود شرایط باید تمهیداتی جدی اندیشیده شود. صمت در این گزارش، به بررسی وضعیت فعلی حمل ونقل ایران و دستاوردهای این حوزه طی سال های اخیر پرداخته است.
کم توجهی دولت به حمل ونقل ریلی
از نگاه کارشناسان، حمل ونقل ریلی علاوه بر اثرگذاری فراوان در جریان حمل انبوه و ارزان، منجر به افزایش ایمنی، کاهش مصرف سوخت و کاهش خسارات زیست محیطی می شود. درضمن این اتفاق می تواند از ابعاد سیاسی و امنیتی برای کشور ایجاد قدرت کند و در کنار آن مزیت رقابتی در عرصه بین المللی ایجاد کند. در ایران با وجود اولویت داشتن توسعه حمل ونقل ریلی در اسناد بالادستی، سیاست های اعلامی و برنامه های مصوب دولت ها؛ سهم حمل ونقل ریلی از حمل ونقل کشور اندک است. به گزارش اکوایران، بر اساس بند «ب» ماده (۵۷) قانون برنامه ششم توسعه باید سهم حمل ونقل ریلی از جابه جایی بار در کشور حداقل به ۳۰ درصد در پایان برنامه می رسید. اما به نقل از مرکز پژوهش های مجلس نتایج بررسی ها نشان می دهد که فاصله چشمگیری میان وضع موجود و هدف گذاری ۳۰ درصدی وجود دارد. به طوری که بر مبنای محاسبه سهم از حمل ونقل زمینی و مبتنی بر شاخص تن-کیلومتر بار حمل شده، سهم شیوه ریلی از حمل بار زمینی کشور در پایان سال ۱۴۰۰ بر اساس آمار اعلام شده، ۱۱/۲ درصد بوده است و نسبت به سال شروع برنامه ۱۱.۷ درصد افت نیز داشته است. یکی از بخش های مهم در افزایش کارایی عملکرد بخش ریلی، کِشنده ریلی (لکوموتیو) است که واگن ها با اتصال به آن، نیروی محرکه دریافت می کنند. وضعیت فعلی کشنده های ریلی در ایران، با چالش ها و ضعف هایی روبه رو است.
نخستین چالش کلانی که منجر به شکل گیری این ضعف شده، به عدم اولویت دهی عملی به بخش حمل ونقل و به طور ویژه حوزه ریلی در چند دهه گذشته بازمی گردد. دومین معضل سیاست های مالی به نقد حمل ونقل جاده ای است. سیاست هایی مانند عرضه ارزان سوخت جاده ای و اختصاص یارانه های آشکار و پنهان به جاده، عدم تعادل بین ریل و جاده در حق دسترسی به شبکه حمل ونقل، بالا بودن سهم بودجه های عمرانی بخش جاده ای نسبت به بخش ریلی که در نهایت باعث شده مطلوبت بیشتر حمل جاده ای برای صاحب بار و مسافر و همچنین کاهش قدرت رقابت حمل ونقل ریلی برای جذب سرمایه و توسعه پذیری ایجاد کرده است.
۹۰ درصد کالاها، زمینی جابه جا می شوند
محمد تیموری، معاون توسعه مدیریت و منابع انسانی سازمان راهداری و حمل ونقل جاده ای گفت: لایحه مدیریت حمل ونقل در کمیسیون های تخصصی مورد تصویب قرار گرفته و به زودی به صحن مجلس شورای اسلامی می رود. چند موضوع اساسی مانند حقوق بازنشستگی و بیمه تکمیلی که رانندگان با آن مواجه هستند با این لایحه رفع خواهد شد. به گزارش ایمنا، تیموری شنبه، بیست وششم آذر ۱۴۰۱ ، در همایشی که به مناسبت هفته حمل ونقل، رانندگان و راهداری با حضور مسئولان کشوری و استانی برگزار شد، با تبریک هفته راهداری و هفته حمل ونقل جاده ای به فعالان این حوزه اظهار کرد: سازمان راهداری و حمل ونقل بخش عظیمی از اقدامات توسعه و نگهداری را کشور برعهده دارد. در بخش حمل ونقل بیش از ۹۰ درصد از جابه جایی کالاها و مسافر کشور به دلیل تحریم ها در بخش هوایی و عدم توسعه حمل ونقل ریلی، برعهده جاده ها است. در سال گذشته نزدیک به ۵۰۵ میلیون تن کالا و نزدیک به ۱۹۰ میلیون نفر مسافر از طریق شبکه حمل ونقل جاده ای کشور جابه جا شدند. معاون سازمان راهداری و حمل ونقل جاده ای گفت: ۸ هزار شرکت حمل ونقل کالا و مسافر داخلی و بین المللی، ۳۸۶ هزار ناوگان باری، ۶۸ هزار ناوگان مسافری و نزدیک به ۷۰۰ هزار راننده حرفه ای دارای کارت هوشمند از سازمان راهداری جاده ای این خدمات را محقق کردند.
تیموری گفت: در بخش نگهداری راه ها ۲۱ هزار نیروی سازمان نگهداری از ۲۲۱ هزار کیلومتری راه ها را برعهده دارند. این اقدامات در تمام روزهای سال انجام می شود و نیروهای راهداری همه روزه در حال خدمت رسانی هستند.
تلاش کشورها برای حذف ایران
معاون توسعه مدیریت و منابع انسانی سازمان راهداری و حمل ونقل جاده ای در ادامه صحبت های خود افزود: حجم مبادلات کالا در دنیا سالیانه حدود ۲۰ هزار میلیارد دلار است که یک سوم این میزان یعنی شش هزار میلیارد دلار بین آسیا و اروپا مبادله شده است. اگر ۱۰ درصد از کالای مبادله شده به حمل ونقل مربوط شود، حدود ۶۰۰ میلیارد دلار هزینه حمل بین آسیا و سایر نقاط دنیا است. تیموری خاطرنشان کرد: موقعیت ژئوپلیتیک ایران به نحوی است که باید بیشترین استفاده را از این شرایط ببریم. ایران در مسیر جاده ابریشم قرار دارد، بسیاری از کریدورهای بین المللی از مسیر ایران می گذرد. از این رو بسیاری از کشورها تلاش می کنند تا سایر کشورها از مسیرهای ترانزیتی ایران استفاده نکرده و از مسیرهای جدید جایگزین استفاده کنند.
تیموری اضافه کرد: در چند وقت اخیر مباحثی درباره توسعه بندر گوادر پاکستان و اتصال آن به چین مطرح شده است. درحال حاضر چنین تفاهمنامه ای بین آذربایجان و ترکیه منعقد شده تا مسیر شمالی ترکیه، آذربایجان، دریای خزر، ترکمنستان جایگزین مسیرهای کنونی ترانزیتی در ایران شود.
با وجود این تلاش ها، میزان ترانزیت انجام شده در مسیرهای ایران در سال گذشته ۲ برابر رشد داشته است. با توجه به شرایط ژئوپولتیک کشور، باید به ترانزیت توجه ویژه شده و باید تلاش شود تا از این موقعیت حداکثر استفاده صورت گیرد.
رفع مشکل حقوق بازنشستگی رانندگان
معاون سازمان راهداری و حمل ونقل جاده ای در پاسخ به درخواست های کارکنان راهداری اظهار کرد: درباره افزایش حقوق کارکنان، تمام ظرفیت سازمان استفاده شده اما در اصفهان اعتبارت استانی در نظر گرفته نشده و باید این مشکل به صورت استانی رفع شود. لایحه مدیریت حمل ونقل در کمیسیون های تخصصی مورد تصویب قرار گرفته و به زودی به صحن مجلس شورای اسلامی می رود. چند موضوع اساسی مانند حقوق بازنشستگی و بیمه تکمیلی که رانندگان با آن مواجه هستند، با این لایحه رفع خواهد شد. وی درباره لاستیک و روغن تصریح کرد: پیگیر هستیم تا سامانه فروش روغن در پایانه امیرکبیر اصفهان هم مستقر شود تا دغدغه روغن رفع شود. درباره سوخت نیز پیگیر بهبود شرایط هستیم. در چند وقت اخیر مقرر شده تا از سامانه سپهتن استفاده شود. این روند به زودی اجرایی خواهد شد.
نقش حمل ونقل در امنیت کشور
سیدرضا مرتضوی، استاندار اصفهان گفت: فعالان حوزه راهداری و حمل ونقل جاده ای نقش ویژه ای در تأمین امینت دارند؛ طی دهه های گذشته، در بحران های مختلفی همچون سیل، زلزله و محرومیت و محدودیت هایی که پیش آمد، پای کار بودند و به مردم خدمت کردند. در سیل خرم آباد و خوزستان اقداماتی فداکارانه کردند که تجلی آذر ۱۳۶۲ بود. به گزارش خبرنگار ایمنا، سیدرضا مرتضوی شنبه بیست وششم آذر ۱۴۰۱ ، در همایشی که به مناسبت هفته حمل ونقل، رانندگان و راهداری با حضور مسئولان کشوری و استانی برگزار شد، با تقدیر از تمام افراد و دستگاه هایی که در حوزه راهداری و حمل ونقل فعالیت می کنند، اظهار کرد: روز ملی حمل ونقل متعلق به دست اندرکاران حوزه راهداری، حمل ونقل و رانندگان است. این ایام یادآور مجاهدت خستگی ناپذیر رانندگان در سال ۱۳۶۲ بعد از شرایط پیش آمده در بنادر جنوب کشور بوده و به این مناسبت، از زحمات فعالان حوزه حمل ونقل قدردانی می شود. وی افزود: در ایام سال ۱۳۶۲ ، انبوهی از کالاها در کشتی ها و گمرکات کشور انبار شد؛ این در حالی بود که شهرها از کالاهای اساسی خالی بوده و دوران جنگ و دیگر تهدیدات رژیم عراق، نگرانی هایی در کشور به وجود آورده بود. با تداوم این شرایط، امام خمینی (ره) برای تخلیه بنادر فرمان دادند و رانندگان به امام لبیک گفتند. به دلیل مجاهدت و تلاش های فعالان حوزه حمل ونقل، یکی از بحران های جدی آن دوران رفع شد.
توسعه زیرساخت های حمل ونقل در ایران
استاندار اصفهان با اشاره به دستاوردهای حمل ونقل ایران طی دهه های اخیر، توضیح داد: در سال ۱۳۵۷ ، زیرساخت ریلی در کشور، در رتبه ۲۷ جهان قرار داشت. طی ۴ دهه گذشته با وجود تمام تحریم ها، ایران توانست صعود ۱۲ پله ای داشته و به رتبه ۱۵ در جهان برسد. همچنین در این مدت، در بخش حمل ونقل ریلی از رتبه ۳۱ به رتبه ششم رسیدیم. در حمل ونقل هوایی مسافری رشد ۲۵ برابری و حمل ونقل هوایی باری رشد ۱۸ برابری ثبت شده است. وی ادامه داد: در زمینه راه های روستایی نیز ایران در طول ۴ دهه گذشته رشد هزار و ۲۵۰ برابری داشته و از ۱۰ هزار راه کیلومتر راه که اغلب جاده خاکی بوده، به ۱۳۰ هزار کیلومتر مسیر جاده ای در کل کشور رسیدیم. در بخش آزادراه، نزدیک به ۸۰۰ درصد رشد داشتیم، قابل ذکر است که این آمار در ۳ سال گذشته منتشر شده و بدیهی است که این ارقام تا به امروز رشد داشته باشند. مرتضوی در ادامه خاطرنشان کرد: همچنین از ظرفیت ۵ . ۴ میلیون تنی امکان حمل ونقل کالا در حوزه بنادر به ۲۵۰ میلیون تن و ۵۰۰ میلیون تن در حوزه جاده ای دست پیدا کرده ایم. تمامی این ارقام نشان دهنده وضعیت مناسب ایران و توسعه های به دست آمده در بخش حمل ونقل بوده که نمی توان آنها را نادیده گرفت.
مرتضوی گفت: بدون دارا بودن سیستم مناسب حمل ونقل در بسترهای مختلف دریایی، ریلی، جاده ای و هوایی، ایران نمی توان در فعالیت های اقتصادی و تجاری مختلف مانند کشاورزی، صنعت، گردشگری، توسعه صادرات و بازرگانی و سایر بخش ها حرفی برای گفتن داشته باشد.
همکاری برای بهبود زیرساخت های ایران
بهبود زیرساخت های حمل ونقل نه تنها در تجارت داخلی و رفع نیاز بازار و مردم تاثیرگذار است، بلکه به طور مستقیم بر تجارت خارجی کشور نیز تأثیر خواهد داشت.
هدف گذاری تجارت ایران و روسیه ده میلیارد دلار و در گام نهایی ۴۰ میلیارد دلار تعیین شده که هنوز زیرساخت های حمل ونقلی برای دستیابی به این هدف فراهم نشده و با توجه به اینکه دولت با کمبود اعتبارات مواجه است دولت روسیه باید در این زمینه اقدامات موثری انجام دهد که در شرایط کنونی گام نخست برای تکمیل کریدور شمال و جنوب برداشته شده است. به گزارش خبرگزاری موج حمید حسینی، فعال بازرگانی با تاکید بر اینکه ایران راهی جز توسعه همکاری با کشورهای همسایه ندارد، گفت: با توجه به اینکه صادرات ایران به عراق و برخی کشورهای دیگر همچون افعانستان کاهش یافته، باید مسیر تجارت با کشورهای منطقه شمال کشور را تسهیل کند تا از این طریق بر شرایط رکودی کشور فائق شویم.
این فعال تجاری با بیان اینکه ایران ظرفیت بالایی برای همکاری با روسیه دارد، تصریح کرد: در مقطع کنونی، روسیه به دنبال تأمین کالاهایی است که تا پیش از این از طریق اروپا تأمین می کرد. حال به دلیل تحریم ها، حفظ شرایط قبلی برای روسیه از بین رفته است. فراهم کردن شرایط تجارت ترجیحی و کمک به توسعه زیرساخت های حمل ونقلی برای تجارت با ایران، از جمله اقداماتی است که می تواند در تسهیل تأمین کالای روسیه کمک کند. از این طریق کالاهای مازاد ایران هم به بازار این کشور صادرات می شود.
سخن پایانی
همزمان با گزارش های اخیر مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی درباره وضعیت مسیرهای ترانزیتی ایران و مخاطرات کاهش سهم ایران در این زمینه، مدیرکل ترانزیت و حمل ونقل بین المللی سازمان راهداری اعلام کرد که اگر ایران در راستای توسعه ترانزیت و تقویت حضور خود در کریدورهای بین المللی گام برندارد، در آینده ای نه چندان دور از مسیرهای ترانزیت مانند راه ابریشم حذف خواهیم شد. این توسعه و خطر حذف ایران از مسیرهای ترانزیتی کشورها، از جمله مهم ترین مسائل امروز بخش تجارت است که باید به نحوی صحیح به آن رسیدگی و توجه کرد.
