الزامات توسعه و رونق صادرات غیرنفتی
فعالیت اقتصادی بدون برنامه‌ریزی هدفمند نه‌تنها به‌ثمر نمی‌رسد، بلکه در میانه راه متوقف خواهد شد.
فعالیت اقتصادی بدون برنامه ریزی هدفمند نه تنها به ثمر نمی رسد، بلکه در میانه راه متوقف خواهد شد. برنامه ریزی نیز امکان پذیر نیست، مگر با بهره گیری از ظرفیت های اطلاعاتی. آمار، به عنوان بخش جدایی ناپذیر پیشرفت در جهان امروز شمرده می شود و نه تنها مبنای برنامه ریزی کلان اقتصادی است، بلکه می تواند ما را در بررسی وضعیت فعلی و تحلیل مسیری که پیمودیم یاری کند، بنابراین بدیهی است آمار و اطلاعات، از مهم ترین پایه های توسعه تجارت ایران به ویژه رشد صادرات غیرنفتی محسوب می شود. فعالان تجاری معتقدند نبود شفافیت در ارائه آمارهای اقتصادی مانند تورم، رشد تولید، افزایش فعالیت های تجاری و سایر موارد ، مسیر فعالیت های آنها را تاریک کرده و در فضایی پر از ابهام در حال فعالیت هستند، هرچند دولت آمارهای فصلی یا ماهانه درباره میزان تجارت ایران با سایر کشورها اعلام می کند، اما بازرگانان معتقدند توسعه صادرات، نیازمند وجود اطلاعاتی دقیق تر و شفاف تر بوده و نیازسنجی های بازارهای هدف، یکی از این آمار مهم و سرنوشت ساز در رشد تجارت غیرنفتی به شمار می رود. صمت در این گزارش، درباره
اهمیت وجود آمار و اطلاعات برای فعالیت های تجاری و بسترهای موردنیاز برای برنامه ریزی، با
سید جلال ابراهیمی، رئیس خانه اقتصاد و تجارت ایران و ترکیه به گفت وگو پرداخته است.
آمار تجارت غیرنفتی ایران
بررسی آمار تجارت کلان ایران، می تواند فعالان بازرگانی را در تدوین برنامه های آتی برای قرارگیری در مسیر توسعه تجارت یاری کند. آمارهای اعلام شده از سوی گمرک نشان دهنده آن است که تجارت غیرنفتی کشور در ۴ ماه نخست امسال به ۴۶ میلیون و ۸۱۵ هزار تن به ارزش ۳۴ میلیارد و ۴۸۰ میلیون دلار رسیده که نسبت به مدت مشابه، رشد ۱۹ درصدی داشته است. به گزارش تسنیم، از سوی دیگر ارزیابی ها نشان می دهد سهم واردات و صادرات در ارزش یکسان بوده و هرکدام ۱۷ میلیارد و ۲۴۰ میلیون دلار سهم داشته اند. آمار گمرک همچنین نشان دهنده آن است که سهم صادرات از تجارت در 4 ماه نخست امسال، ۳۵ میلیون و ۶۵۶ هزار تن کالا به ارزش ۱۷ میلیارد و ۲۴۰ میلیون دلار بوده که نسبت به 4 ماه نخست سال قبل با رشد ۲۲ درصدی در ارزش همراه بوده است.
باتوجه به آمار گمرک، این پرسش مطرح می شود که چه کشورهایی مقاصد صادراتی ایران در مدت زمان مورد بررسی بوده اند؟ براساس این گزارش، چین با خرید ۱۰ میلیون و ۶۳ هزار تن کالا به ارزش 5 میلیارد و ۶۱۷ میلیون دلار، نخستین مقصد صادراتی ایران بوده است. براساس آمار، عراق با ۶ میلیون و ۹۳۲ هزار تن کالا به ارزش 2 میلیارد و ۳۹۸ میلیون دلار در جایگاه دوم قرار دارد و امارات با ۳ میلیون و ۹۵۲ هزار تن به ارزش 2 میلیارد و ۲۶۴ میلیون دلار، جایگاه سوم مقاصد صادراتی ایران را به خود اختصاص داده است.
کارشناسان اقتصادی معتقدند توسعه تجارت ایران وابسته به مولفه های متعددی است. به عنوان سوال نخست، به نظر شما مهم ترین بستری که باید برای توسعه تجارت ایران در نظر گرفته شود، چیست؟
تجارت مجموعه ای از فعالیت های صادرات و واردات است و توسعه هریک از این فعالیت ها، نیازمند فراهم سازی بسترهای مختص به خود است. باید کشور طرف معامله مشخص شده و براساس مختصات و ویژگی های کشور مقابل، شرایط را مهیا کنیم، اما پیش از پرداختن به ویژگی های کشور مقصد، باید خلأها و نقایص داخلی را برطرف کنیم. یکی از این مشکلات، نادرست بودن دیدگاه های مدیریتی در امر تجارت کلان کشور است. طی دهه های گذشته، نگاه مدیران به تجارت ایران، بیشتر معطوف به صادرات نفت و درآمدهای حاصل از فروش سوخت های فسیلی بود. به این دلیل ساختارهای تجارت غیرنفتی ایران آن طور که باید و شاید شکل نگرفت و مستحکم نشد. طی سال های اخیر با تشدید تحریم ها علیه ایران و کاهش چشمگیر درآمدهای نفتی، توجهات به سمت ظرفیت های تجارت غیرنفتی معطوف شد. باوجود تدوین اهداف توسعه ای برای رشد تجارت غیرنفتی کشور، به دلیل فراهم نشدن بسترهای این تجارت تا به امروز نتوانستیم در تحقق اهدافی مانند رشد تجارت غیرنفتی تا مرز ۷۵ میلیارد دلار موفق باشیم. دلیل اصلی تحقق نیافتن این اهداف تجاری، نبود بسترهای مناسب و فراهم نشدن مولفه های موردنیاز تجارت طی سال های اخیر بوده است، بنابراین شناسایی خلأها، نیازها و همچنین ظرفیت های موجود، از ضرورت های اساسی برای توسعه تجارت غیرنفتی ایران محسوب می شود. در این شرایط می توان برای بهبود وضعیت فعلی برنامه ریزی دقیق کرد.
به نظر شما، بهبود منابع اطلاعاتی برای توسعه تجارت ایران، از چه طریقی حاصل می شود؟
در تمامی کشورهای جهان، همواره آمار و اطلاعات دقیقی از میزان تجارت، نیاز سایر کشورها و ظرفیت های موجود، وجود دارد. بیشتر بخش خصوصی با همکاری نهادهای دولتی، وظیفه جمع آوری، پالایش، تحلیل و در نهایت انتشار این آمارها را برعهده دارند. در ایران نیز سازمان ها و نهادهایی مانند گمرک و سازمان توسعه تجارت، به طور فصلی یا ماهانه آمار کلی تجارت غیرنفتی ایران را منتشر می کنند، اما این آمارها کافی نیست و باید نگاه دقیق تری در این امر حاکم باشد. در چنین شرایطی نقش اتاق بازرگانی ایران پررنگ تر شده و به نظر می رسد باید در امر انتشار آمارهای موثر و اطلاعات راهبردی، عملکرد بهتری داشته باشد، اما متاسفانه در حال حاضر بروکراسی سنگینی در اتاق بازرگانی حاکم بوده و اگر فردی قصد انجام تجارت داشته باشد، نمی تواند از این بخش خصوصی آمار مناسبی را دریافت کند. این درحالی است که در سایر کشورها، اتاق های بازرگانی اطلاعات فعالیت های تجاری را به طور دقیق، جزئی و مرتب شده در سایت های خود منتشر کرده و در دسترس عموم قرار داده اند. به این ترتیب افراد می توانند به راحتی اطلاعات موردنیاز خود را از اتاق های بازرگانی دریافت کرده و نسبت به فعالیت های آتی خود برنامه ریزی منسجم داشته باشند، اما در ایران، نه تنها در اتاق های بازرگانی بلکه در سایر بخش های دولتی و خصوصی نیز شفافیت در آمار و اطلاعات وجود نداشته و همین موضوع فعالیت های تجاری داخلی و خارجی را درگیر چالش های متعدد کرده است.
راهکارهای رفع نقایص اطلاعاتی و کم کاری در انتشار این آمار در بخش فعالیت های تجاری کدام هستند؟
به نظر من، بهتر است اتاق های بازرگانی در ایران، تبدیل به مراکزی برای ارائه آمار و ارقام دقیق تجاری شوند. نمایندگان اتاق های بازرگانی می توانند با بررسی های تخصصی، به نیازسنجی بازار کشورهای هدف پرداخته و در نهایت اطلاعات به دست آمده را برای بهبود وضعیت تجارت غیرنفتی ایران به ویژه صادرات برای عموم منتشر کنند، همچنین مناسب به نظر می رسد سازمان توسعه تجارت با اتاق های بازرگانی همکاری لازم را به عمل آورده و این 2 نهاد در کنار یکدیگر، بانک های جامع و به روز اطلاعاتی را برای تجار و بازرگانان فراهم آورند. این اطلاعات می تواند حتی برای مردم جامعه که فعالیت تجاری ندارند نیز، موثر و کارآمد باشد. علاوه بر تمامی الزامات عنوان شده، نباید اهمیت فعالیت رایزنان بازرگانی را فراموش کرد. رایزنان بازرگانی حاضر در سفارتخانه ها، نقش بسزایی در تکمیل بانک های اطلاعاتی تجاری دارند و باید به این وظیفه رایزنان، توجه ویژه داشت.
در صحبت های خود به نقش رایزنان بازرگانی در تکمیل آمار و اطلاعات تجاری اشاره کردید. در این باره بیشتر توضیح دهید.
اهمیت حضور رایزنان بازرگانی بر هیچ یک از مدیران کشورها پوشیده نیست. کشورهای توسعه یافته و بزرگ در امر تجارت جهانی، در برخی کشورها چندین رایزن بازرگانی دارند و همواره در تلاش هستند تا از این ظرفیت برای افزایش حضور خود در بازارهای بین المللی استفاده کنند. به عنوان مثال، دولت ترکیه اعلام کرده در هر کشوری که زمینه صادرات کالاهای ترک وجود داشته باشد، سفارتخانه تاسیس و رایزن بازرگانی خواهیم فرستاد. پس از افزایش تحریم ها علیه ایران، ما باید تعداد رایزنان بازرگانی خود را در بسیاری از کشورهای بیشتر می کردیم، چرا که تنها با فعالیت منسجم و مناسب رایزنان بازرگانی، تجارت غیرنفتی ایران می توانست درآمدهای ارزی کشور را تا حد بسیار بالایی افزایش دهد، اما به منظور مدیریت هزینه ها، دولت پیشین تعداد رایزن های بازرگانی را کاهش داد که اشتباه بود. با نگاهی به آمار روند تجارت ایران طی سال های اخیر، نقش رایزنان بازرگانی در توسعه تجارت ایران حتی با کشورهای منطقه را خواهیم دید. به عنوان مثال، زمانی که ایران در افغانستان رایزن بازرگانی داشت، مبادلات تجاری گسترده ای میان این 2 کشور برقرار بود. طی سال های اخیر، مهم ترین ضعف ایران، نداشتن رایزنان بازرگانی فعال، توانمند و به تعداد مناسب بوده و در نهایت، کالاهای ما به سایر کشورها معرفی نشدند. یکی از نقش های مهم رایزنان بازرگانی، انجام و تکمیل مطالعات سرزمینی بوده و این به معنای شناسایی ظرفیت ها و کمبودهای کشور هدف است، همچنین رایزن های بازرگانی باید با حضور در کشور مقصد، تحلیل و بررسی های جدی انجام داده و اطلاعات موردنیاز برای توسعه تجارت با کشورها را برای تجار و صادرکنندگان تهیه کنند. من چندی پیش پیشنهاد کردم اتاق بازرگانی منابع مالی مناسبی را برای افزایش تعداد رایزنان بازرگانی، در اختیار سازمان توسعه تجارت قرار دهد. این رایزنان باید پس از آموزش های صحیح و تخصصی، بتوانند در پاسخگویی به نیازهای تجاری کشور موفق باشند.
علاوه بر افزایش تعداد رایزنان بازرگانی، چه موارد و عواملی را به عنوان زمینه های مهم توسعه تجارت غیرنفتی ایران عنوان می کنید؟
یکی از مزیت های مهم ایران، قرارگیری در شاهراه منطقه بوده و همین مسئله باعث شده تا بازار نه تنها کشورهای همسایه، بلکه کل منطقه نیز در جایگاه فرصتی مهم برای توسعه تجارت و افزایش صادرات غیرنفتی ایران محسوب می شوند، اما همان طور که پیش تر عنوان شد، به طورکلی توسعه سهم ایران در بازارهای جهانی، نیازمند تهیه بسترها و الزامات مشخص است. بدون دارا بودن این مولفه ها، نه تنها نمی توان تجارت را گسترش داد، بلکه مسیر فعلی تجارت نیز در ادامه با دست اندازها و چالش های بیشتری همراه خواهد بود. علاوه بر تکمیل بانک های اطلاعاتی تجاری، بهبود روابط دیپلماتیک و فراهم کردن زیرساخت های مناسب برای توسعه ترانزیت و حمل ونقل، از دیگر الزامات توسعه تجارت غیرنفتی محسوب می شود. با توسعه روابط بین الملل و افزایش اهمیت خطوط ارتباطی، جایگاه جغرافیایی ایران بیش از پیش ارزش پیدا کرده است. ترکیه کشوری قدرتمند و فعال در حوزه صادرات است؛ تریلرها و کامیون های این کشور از مرز خاکی غرب کشور می توانند وارد ایران شده و از مرزهای شرقی خارج و به سایر کشورهای مقصد در خاور دور دست یابند، اما به دلیل محدودیت های مختلف و همچنین زمانبر بودن روندهای اداری انجام فعالیت های ترانزیتی از مسیر ایران، ترکیه ترجیح داده از مسیر دیگری استفاده کند. در شرایطی که زیرساخت های قانونی و لجستیکی مانع توسعه های تجاری کشور شده، باید اصلاحات مهمی در ساختارها و رویکردهای بخش تجارت کشور انجام گیرد. برای مثال، باید مدت زمان و تعداد توقف های کامیون های ترکی را کاهش دهیم یا انجام بازرسی ها و اعلام آزمایشات گمرکی، کمتر از ۷۲ ساعت طول بکشد. مسیر ترانزیتی ایران نه تنها برای کشورهای منطقه، بلکه برای کشورهای اروپایی نیز آشنا است. چون سال ها از مسیر انتقال ایران استفاده کرده اند و برای آنها گذر از این معبر آسان تر است، از این رو باید تمام موانع فعلی که نتایج بازدارنده ای را برای سایر کشورها دارند، رفع کنیم و به دنبال افزایش نقش ایران در توسعه های تجاری بین المللی باشیم.
سخن پایانی
کارشناسان و فعالان تجاری معتقدند توسعه و رونق صادرات غیرنفتی، وابسته به لوازم متعددی است که طی سال های گذشته، دولت کمترین توجه را به آنها داشته است. آنها عقیده دارند مهم تر از مسائل دیپلماتیک، محدودیت های داخلی منجر به افزایش بی رغبتی فعالان تجاری و بسته شدن درهای صادرات شده است. این موارد متعدد است و جز با کارشناسی دقیق و رفع آنها، رشد و رونق میسر نخواهد شد.
