فرصت‌سوزی‌های مداوم در نبود بسترهای تجاری
روسیه به‌عنوان یکی از کشورهای مهم حاضر در حوزه دریای خزر، برای ایران در جایگاه یکی از شرکای مهم اقتصادی برای ایران محسوب می‌شود، به‌ویژه با اعمال تحریم‌ها از سوی جامعه جهانی به روسیه، توجه این کشور بیش از پیش به ایران و فرصت‌های تجاری موجود جلب شد.
ایران به ظرفیت های اقتصادی بازار روسیه توجه کند
روسیه به عنوان یکی از کشورهای مهم حاضر در حوزه دریای خزر، برای ایران در جایگاه یکی از شرکای مهم اقتصادی برای ایران محسوب می شود، به ویژه با اعمال تحریم ها از سوی جامعه جهانی به روسیه، توجه این کشور بیش از پیش به ایران و فرصت های تجاری موجود جلب شد. آمارهای تجاری اعلام شده از سوی سازمان گمرک نیز نشان می دهد تجارت ایران با روسیه از ابتدای امسال تاکنون نسبت به مدت مشابه سال گذشته افزایش داشته و جلسات متعدد مشترک میان هیات های اقتصادی 2 کشور، گواهی بر این موضوع است. ایران و روسیه، هم از طریق حمل ونقل ریلی و هم دریایی، قابلیت برقراری ارتباط با یکدیگر دارند و در چند مدت اخیر بهبود زیرساخت های تجهیزاتی و لجستیکی ارتباطی میان این 2 کشور، همواره جزو بحث های مهم حال حاضر بوده است. در این باره چندی پیش سفیر ایران در روسیه اعلام کرده بود، ایران قصد دارد برای گسترش کشتیرانی در دریای خزر از روسیه شناور بخرد. در دومین همایش اقتصادی خزر که اواخر هفته گذشته در مسکو برگزار شد، بحث حمل ونقل از مسیر خزر و استفاده از ظرفیت های آن، موردتوجه ایران و روسیه قرار داشت. به طورکلی کارشناسان فعالان اقتصادی معتقدند از افزایش رغبت روسیه برای تجارت با ایران می توان بهره برداری تجاری مناسبی به نفع ایران کرد، اما این فرصت کوتاه است و باید از تمامی توان خود برای بهره گیری از این مزیت پیش آمده، استفاده کنیم. صمت در گفت وگو با سیدرضی حاجی آقامیری، عضو کمیسیون توسعه صادرات غیرنفتی اتاق ایران به ابعاد فرصت تجارت ایران و روسیه و همچنین بسترهای توسعه صادرات کشور پرداخته است که در ادامه می خوانید.
بازار ۲۳۲ میلیارد دلاری روسیه
روسیه یکی از اصلی ترین اعضای سازمان شانگهای و همچنین شریکی حائزاهمیت برای ایران به حساب می آید. این کشور با جمعیت تقریبی ۱۴۴ میلیون نفر، یکی از کشورهای پرجمعیت اروپا است و یکی از کشورهایی است که در زمینه صادرات کالا از ایران مقصد بسیار خوبی برای بازرگانان ایرانی و از اهمیت خاصی نیز برخوردار است. شرایط آب و هوایی این کشور باعث شده تا امکان تولید و کشت بسیاری از محصولات کشاورزی را نداشته باشد، این موضوع یک امتیاز مثبت برای صادرات ایران به حساب می آید. در حال حاضر روسیه به عنوان یکی از بزرگ ترین شرکای تجاری ایران شناخته می شود و سالانه مقادیر قابل توجهی از انواع محصولات به این کشور صادر می شود.
در این باره رئیس سازمان توسعه تجارت ایران بااشاره به بازار بزرگ ۲۳۲ میلیارد دلاری روسیه گفت: سهم ایران از این بازار تنها ۵۸۰ میلیون دلار بوده است. به گزارش فارس، بااشاره به آمار ۵ ساله صادرات و واردات روسیه ۸۰ میلیارد دلار از مجموع واردات روسیه از کشورهای اروپایی و سایر کشورهایی انجام می شد که بعد از جنگ اوکراین به تحریم روسیه پرداختند. همین موضوع نشان دهنده یک بازار بزرگ در روسیه است که تجار ما می توانند هرچقدر توان دارند، در این بازار سهیم شوند، اما متاسفانه تاکنون از حجم کلی ۲۳۲ میلیارد دلار واردات این کشور، سهم ایران تنها ۵۸۰ میلیون دلار بوده است.
پیمان پاک بااشاره به برگزاری نشست های متعدد با هیات های اقتصادی و تجاری روس در ایران و روسیه گفت: سازمان توسعه تجارت چند فاکتور مهم را برای توسعه تجارت با روسیه در دستور کار قرار داده است. توسعه بازار مهم ترین فاکتور در این میان است، به این معنا که سازکارهایی را ایجاد کنیم که تجار ایرانی و روسی برمبنای آن ارتباط درستی با یکدیگر برقرار کنند.
به عنوان سوال نخست، جلسات متعدد مشترک تجاری ایران و روسیه طی چند ماه اخیر را چطور ارزیابی می کنید؟ به نظر شما آیا ایران می تواند سهم مهمی را از بازارهای روسیه در امر صادرات کسب کند؟
روسیه طی ماه های اخیر تعاملات تجاری خود را با ایران افزایش داده و سفر اخیر هیات های تجاری این کشور به تهران، نشان دهنده تمایل فعلی روسیه به استمرار روابط بازرگانی با ایران است. طی این سفر، قرار بر آن بود تا جلسات متعددی میان بازرگانان و فعالان تجاری با هدف بهبود روابط اقتصادی این 2 کشور برگزار
شود.
به طورکلی می توان یکی از دلایل اشتیاق روسیه برای افزایش تجارت با ایران را تحریم های جدیدی که علیه این کشور اعمال شده، اعلام کرد، اما این دلیل هرچه باشد، می تواند فرصتی مهم برای توسعه تجارت به ویژه فعالیت های صادراتی ایران محسوب شود، اما متاسفانه طی دهه های اخیر به دفعات متعددی دیده شده فرصت های پیش آمده در سطح بین المللی را از دست داده ایم.
به عنوان مثال چند سال پیش قطر درگیر چالش های سیاسی با کشور عربستان و در پی آن، مراودات اقتصادی قطر با سایر کشورهای حوزه خلیج فارس دچار مشکل
شد.
این اتفاق فرصت بسیار طلایی برای ایران بود تا تجارت خود را با قطر رشد داده و از مزیت بازارهای این کشور استفاده کند، متاسفانه به دلیل عملکرد ضعیف ایران، ترکیه جایگزین ایران شده و بازارهای قطر را تحت پوشش خود قرار داده است. به عبارتی، ترکیه توانست از چالش سیاسی قطر، مجالی برای توسعه فعالیت های بازرگانی خود بسازد، از این رو احتمال پیشامد فرصت، یک بحث است، استفاده از این مجال های پیش آمده موضوعی دیگر.
به نظر شما مهم ترین عاملی که می تواند باعث بهره گیری مناسب ایران از فرصت های صادراتی شود،چیست؟
همان طور که پیش تر گفته شد، در چند سال گذشته اتفاقات متعددی رخ دادند که می توانستند تحولی عظیم را در آمار تجارت ایران شکل دهند، اما از این شانس های پیش آمده، نتوانستیم به نحو احسن استفاده کنیم.
یکی از دلایل این ناکارآمدی، نبود بسترهای صادراتی و توسعه فعالیت های تجاری است. در حال حاضر بستر و زیرساخت های مناسبی برای انجام فعالیت های تجاری در سطوح کلان ندادیم و همین موضوع سبب شده تا تمام فرصت های پیش آمده را از دست دهیم.
برای استفاده از بزنگاه های تجاری که بنا به هر دلیلی می تواند فرصت گسترش بازرگانی و صادرات ایران را شکل دهد، باید زمینه های مختص به آن همواره فراهم باشد. این در حالی است که خلأهای زیادی در این مسئله داریم و تنها زمانی که فرصت تجارت برای ایران فراهم می شود، یاد نقایص زیرساختی خود
می افتیم.
تا خلأها را شناسایی کرده و درصدد رفع آنها برآییم، طبیعی است فرصت تجاری پیش آمده از دست رفته و سایر کشورها جایگزین ایران می شوند، بنابراین در گام نخست باید تمام لوازم، بسترها، زیرساخت های قانونی و تجهیزاتی را که لازمه توسعه بازرگانی هستند، شناسایی و فراهم کرده تا بتوانیم در زمان مناسب، از مزیت آنها استفاده کنیم.
بسترهایی که باید برای توسعه تجارت ایران مهیا شوند، کدامند؟
زمانی که صحبت از الزامات توسعه تجارت مطرح می شود، ابتدا نقایص مربوط به تجهیزات فنی و لجستیکی به ذهن متبادر می شود، اما با نگاهی دقیق تر درمی یابیم بیشتر مشکلات از چارچوب های قانونی موجود سرچشمه می گیرند. به عنوان مثال در حال حاضر صادرکنندگان دغدغه مهمی به نام پیمان نامه ارزی دارند.
پیمان نامه ارزی فرمی است که صادرکننده هنگام صادرات کالا از کشور برای تعهد بازگرداندن ارز حاصل از صادرات با اطلاع گمرک به بانک مرکزی تسلیم می کند. قوانین مربوط به رفع تعهدات ارزی به نظر می رسد برای ساماندهی فعالیت های صادراتی وضع شده، اما این قوانین خود موانعی جدی برای تجارت به شمار
می روند.
به دلیل وجود تحریم ها و سایر مسائل، دست اندازهای مختلفی در مسیر بازگشت درآمدهای حاصل از صادرات وجود دارد، از این رو تجار بیشتر نمی توانند در بازه های زمانی اعلام شده رفع تعهدات ارزی خود را انجام
دهند.
حال باوجود این مشکل، اهمیتی ندارد که آیا فرصت صادراتی برای کشور شکل خواهد گرفت یا خیر؟ در این شرایط هیچ یک از پیمان های تجاری بین المللی، توسعه صادرات ایران را در پی نخواهند داشت، چرا که موانع پیش روی صادرکنندگان، آنها را از انجام تجارت بازداشته و تجار رغبتی به انجام فعالیت بازرگانی ندارند، بنابراین مهم ترین بستری که باید برای استفاده از فرصت های تجاری فراهم کنیم، اصلاح چارچوب های قانونی در امر بازرگانی و صادرات است.
دولت باید موانع داخلی را برداشته و تجار را به انجام صادرات ترغیب کند. تنها در این صورت زمینه بهره گیری از پیمان های تجاری و فرصت های پیش آمده را در عرصه های بین المللی خواهیم داشت.
برخی کارشناسان معتقدند استراتژی های تجاری کشور هنوز صادرات محور نیست و نقایص مهمی در این باره وجود دارد. این نظر را چطور ارزیابی می کنید؟
تا سال های متمادی، ایران اقتصاد خود را برپایه درآمدهای نفتی بنا نهاده بود. صادرات نفت مهم ترین بخش تجارت ایران است و درآمدهای حاصل از این صادرات، بخش زیادی از بودجه کشور را تامین می کند، بنابراین تمام سیاست های تجاری و اقتصادی برمبنای صادرات نفت تدوین شده و صادرات غیرنفتی در برنامه های دولتی جایی
ندارد.
با افزایش فشارها علیه ایران و تحریم شدن صادرات نفت کشور، این درآمدها به حداقل رسید و در چنین شرایطی دولت ها به اهمیت صادرات غیرنفتی پی بردند.
تا به امروز هنوز آن طور که باید و شاید، چارچوب های قانونی برای بهبود و تسهیل تجارت غیرنفتی ایران تدوین نشده
است.
همچنان خلأهای زیادی در امر تدوین استراتژی های ضروری برای صادرات غیرنفتی وجود دارد و این موضوع را می توان یکی دیگر از کمبودهای زیرساختی توسعه تجارت عنوان کرد.
از سویی دیگر، لازم به توجه است، اگر ایران خواهان افزایش صادرات به روسیه است، باید تمرکز و توجه خود را بر صادرات غیرنفتی قرار دهد، چرا که خود کشور روسیه، صادرکننده مهم سوخت و انرژی است و در نتیجه نیازی به نفت و مشتقات آن از ایران ندارد، اما سایر نیازهای کالایی این کشور، فرصت بسیار خوب و مناسبی است که ایران می تواند با برنامه ریزی، ایجاد بسترهای توسعه تجارت و انجام تولیدات صادرات محور، بازارهای روسیه را تصاحب
کند.
چند ماه گذشته بحث تجارت با ارز ملی مشترک میان ایران و روسیه مطرح شده و 2 کشور با این اقدام تجاری موافقت کردند. در حال حاضر نیز در تلاش هستند تا بسترهای این امر را محقق کنند. به نظر شما انجام تجارت با ارز ملی مشترک، چه تاثیری بر میزان تجارت ایران با سایر کشورها به ویژه روسیه خواهد داشت؟
بحث تجارت با ارز ملی مشترک گسترده و جزئی بوده و زوایای متعددی دارد که باید تک به تک آن را بررسی کرد. آثار این نوع تجارت در هر نوع کالا نیز متفاوت است، اما به طورکلی طرح تجارت با ارز ملی مشترک با کشوری مانند روسیه، می تواند اقدامی مثبت و روشن تلقی شود. با افزایش فشارهای تحریمی، ذخایر ارزی ایران دچار مشکل شده و از این رو هر طرحی که بتواند هزینه های ارزی کشور را کاهش دهد، موردقبول است. از آنجایی که در چند ماه اخیر، روسیه نیز مورد تحریم های بین المللی قرار گرفته و برای کاهش نقش دلار در روابط تجاری خود در تلاش
است.
به نظر می رسد تجارت با ارز ملی مشترک، از نقش دلار در امور بازرگانی 2 کشور ایران و روسیه کاسته و ازاین رو دارای ثمره های مثبت زیادی خواهد بود، اما تنها مشکل تجارت ایران، محدودیت منابع ارزی نیست که با انجام تجارت با ارزهای ملی مشترک، انتظار بهبود یافتن آمارهای تجاری به طور گسترده
باشیم.
با توسعه طرح مذکور و رواج یافتن تجارت با ارز ملی کشورها، امور بازرگانی برای ایران تسهیل خواهد شد، اما برای دستیابی به توسعه واقعی در صادرات، باید به ریشه مشکلات فعلی تجارت نگاه کرد.
سخن پایانی
توجه به توسعه تجارت با کشورهای منطقه و همسایه، همواره از اهداف مهم تجاری دولت سیزدهم محسوب می شود. این دولت عقیده دارد افزایش حضور کالاهای ایرانی در بازارهای کشورهای همسایه، می تواند آمار تجارت به ویژه صادرات را تغییر دهد. کارشناسان اقتصادی و فعالان بازرگانی از سویی دیگر بر این باور هستند که کشورهای منطقه و همسایه، از ظرفیت های مناسب تجاری برخوردار هستند، اما تاکید بر این بازارها بدون در نظر گرفتن اهداف توسعه ای و ایجاد تعامل سازنده با سایر کشورهای جهان، به هیچ وجه به نفع تجارت بین المللی ایران نیست.
