عرضه خودرو در بورس کالا همچنان بحث داغ مجلس و وزارت صنعت، معدن و تجارت است و مدیران ارشد این وزارتخانه به‌دنبال این هستند تا همچنان دست بالا را در تولید و عرضه خودرو داشته باشند. در این میان، اعضای کمیسیون صنایع مجلس به‌دنبال این هستند که خودرو را به بورس کالا ببرند و این در حالی است که این مسئله چندان به مذاق وزارت صنعت، معدن و تجارت خوش نمی‌آید و مدیران ارشد این وزارتخانه به‌دنبال این هستند که همچنان دست بالا را در تولید و عرضه خودرو داشته باشند. این دو دیدگاه گوناگون سبب‌شده عرضه خودرو در بورس کالا به‌نوعی محل اختلاف شود. فعالان بورسی، اما نظر دیگری دارند و ورود خودرو به بورس را راهی برای کنترل بازار خودرو می‌دانند. این در حالی است که وزارت صنعت، معدن و تجارت عرضه خودرو در بورس کالا را مشروط بر اینکه اختیارات این وزارتخانه در تنظیم بازار خودرو زیر سؤال نرود، پذیرفته است. صمت در این گزارش در گفت‌وگو با فعالان بازار سرمایه به‌دلایل و تاثیر عرضه خودرو در بورس پرداخته است.

مدیریت دلالی بازار به پایان می‌رسد

سیدمصطفی صفاری درباره عرضه برخی خودروها به بورس کالا به صمت گفت: در حال حاضر بازار خودرو به شکل دلالی در حال مدیریت است. اگر بین عرضه و تقاضا شفافیت وجود داشته باشد، تفاوت قیمت‌ها واقعی شده و آرام‌آرام قیمت خودرو در بازار روند کاهشی خواهد داشت. او اضافه کرد: در حال حاضر، سوداگران در برخی سایت‌ها مبادرت به قیمت‌گذاری کاذب و بازارگرمی می‌کنند و در ادامه این بازارسازی، بدون هیچ منطقی، قیمت‌ها روند صعودی می‌گیرند.

وی تاکید کرد: هدف از عرضه در بورس کالا، بیشتر ایجاد شفافیت در تولید و فروش است. این کارشناس حوزه بورس در ادامه با اشاره به بازار دلالی ارز و سکه، اظهار کرد: در بیشتر کشورها، سکه و ارز هم در بورس کالا عرضه می‌شود که مانع هر نوع سوداگری در این بازارها شده است. صفاری در بخش دیگری از سخنان خود عنوان کرد: ظهور دلال در بازار خودرو به‌دلیل محدودیت عرضه بوده و شاهد هستیم که برای تعدادی محدود خودرو، چند میلیون نفر آماده ثبت‌نام هستند. حال با عرضه خودرو در بورس کالا، تنها خریداران واقعی و کسانی که پول خرید دارند، سفارش کالا می‌دهند.

ایجاد شفافیت در تولید و فروش خودرو

هاشم باروتی از دیگر کارشناسان بازار سرمایه در گفت‌وگو با صمت درباره ایجاد شفافیت در تولید و فروش خودرو با ورود این کالای مصرفی-سرمایه‌ای به بورس گفت: ممکن است در ابتدای اجرای این طرح، قیمت خودرو افزایش پیدا کند، اما با رفع محدودیت واردات خودرو و افزایش عرضه، قیمت محصولات ریزش پیدا می‌کند. او تصریح کرد: نخستین مکانیسم و کارکرد بورس، ایجاد شفافیت است.

باروتی با اشاره به کشف قیمت خودرو در بازار سرمایه یادآور شد: سود تولید باید در جیب تولیدکننده باشد تا نهادهای متولی از آنها افزایش تیراژ و کیفیت را درخواست کنند. افزایش درآمد سبب می‌شود شرکت‌های خودروساز دیگر بهانه‌ای برای عدم‌توسعه محصول نداشته باشند و ملزم به طراحی پلتفرم‌های جدیدتر شوند. او ادامه داد: با رفع ممنوعیت واردات خودرو، نیاز بازار تامین شده و مشکلات کمی، کیفی و البته قیمتی خودرو حل‌وفصل می‌شود.

نفع مردم کجاست؟

باروتی همچنین یادآور شد: سود مردم در بلندمدت به‌دست می‌آید، زیرا واردات خودرو با تعرفه پایین منجر به ایجاد بازار رقابتی شده و خودروسازان ناچار خواهند بود روی قیمت و کیفیت محصولاتشان بیشتر کار کنند. در این صورت، دیگر ایربگ و زه کنار خودرو، جزو آپشن‌ها نخواهد بود. او گفت: بخشی از مشکلات فعلی به بازار بسته و انحصار موجود در صنعت خودرو برمی‌گردد. اگر همزمان با عرضه خودرو در بورس کالا، واردات خودرو انجام شود، می‌توان امیدوار بود بازار به ساماندهی نسبی دست پیدا کند. بارها تجربه‌شده که با کمبود عرضه و حضور دلال‌ها، در مدت چند ثانیه، چندین خودرو به سبد کالایی افراد سوداگر اضافه شده است. افزایش حاشیه سود بازار نسبت به کارخانه، فسادزاست. او اظهار کرد: وضعیت فعلی به‌گونه‌ای است که داشتن یک خودرو برای جوان ایرانی آرزو شده، در حالی که هنوز از دوره‌ای که خودروسازان لیزینگی و با دادن امتیاز محصولاتشان را به‌فروش می‌رساندند، زمان زیادی نگذشته است. باروتی در پایان عنوان کرد: امروز جدا از منافع اقتصادی، تحول در مدیریت اخلاقی بازار خودرو ضروری است و نیاز داریم بازتعریف صنعتی در این بازار داشته باشیم و همانند سایر کشورها، بازار رقابتی ایجاد کنیم تا تولیدکننده و مصرف‌کننده هر دو منتفع شوند.

حذف رانت با آزادسازی قیمت

مهدی سوری، کارشناس بورس در گفت‌وگو با صمت گفت: در چند حوزه باید موضوع را پیگیری کرد؛ نخست اینکه من با هر تصمیمی که سود را از دلالی به سمت تولید سوق دهد، موافق هستم. اما مشکلی که در بازار خودرو وجود دارد این است که خودرو قیمت غیرواقعی دارد و تولیدکننده در عمل سود نمی‌برد و مابه‌التفاوت قیمت کارخانه و بازار به جیب دلال می‌رود.

وی ادامه داد: دلال شخصی است که دارای استراتژی خاصی برای سود در بازار است. گاهی این دلال یک فرد است که همیشه کارش همین است، اما در حال‌حاضر با تصمیم‌های بسیار اشتباهی که در حوزه توزیع خودرو گرفته شده، مانند قرعه‌کشی، همه مردم را هم به دلال تبدیل کرده‌ایم؛ کسانی که به خودرو نیاز نداشته و ثبت‌نام می‌کنند تا از این شانس برخوردار باشند. به‌این ترتیب در عمل سود از دل تولید درآمده و به سوی دلالی رفته است.

سوری با بیان اینکه ذات موضوع یعنی حذف دلالان از بازار خودرو موافق است، گفت: نکته دوم این است که خیلی وقت‌ها، فساد و رانت در بازارها ناشی از دونرخی بودن‌هاست؛ ارز دونرخی، فولاد دونرخی، خودرو دونرخی، شکر دونرخی و... همه فسادزا بوده و اگر این دونرخی برداشته شود، سود دلالی از بین می‌رود. این کارشناس بورس و صنعت تصریح کرد: اگر قیمت خودروسازان در حد معقولی افزایش پیدا کند، دیگر بستری برای رانت‌خوارها، سوداگران و کسانی که دارای زدوبند هستند، وجود نداشته و معاملات خودرویی صرفه‌اقتصادی نخواهد داشت. معتقدم افزایش قیمت در کارخانه به کاهش قیمت در بازار می‌انجامد، چون دلال‌بازی و واسطه‌گری را کاهش می‌دهد. تقاضاها واقعی و مصرفی می‌شود و شرایط بهبود پیدا می‌کند. او یادآور شد: زمانی خودروسازها خودروها را انبار می‌کردند، به این دلیل خریداری نبود. در حال‌حاضر همه طالب خرید خودرو هستند و اتفاقا با ولع و اشتیاق به این بازار نگاه می‌کنند، چون خودرو را کالا مصرفی نمی‌بینند و آن را به‌عنوان سرمایه در نظر دارند؛ اشتباهی که سال‌هاست در بازار مسکن شاهد آن هستیم. اگر خودرو، مسکن و... به‌جایگاه مصرفی خود بازگردند تمام این تب‌وتاب‌های فروکش می‌کند.

سازکاری ناپخته

سوری در ادامه سخنان خود گفت: نکته بعدی اینکه اگر خودرو در بازار بورس عرضه شود، همچون فروش متری مسکن، سازکار بسیار ناپخته بوده و با این شکل عرضه از همان ابتدا مخالف بودم و همچنان هم مخالفم. سازکار خرید از بورس بسیار ناپخته است، زیرا تولیدکننده نمایندگی دارد و در واقع سازکار فروش خود را دارد. این عرضه همان‌قدر اشتباه است که عرضه ETF (صندوق سرمایه‌گذاری قابل معامله)های دولت یا سهام عدالت ورودشان به بورس اشتباه بود. به‌این ترتیب، جای خودرو در بورس نیست. بورس جایی است که عرضه‌کننده و تقاضاکننده به‌طور متوازن بتوانند با هم در آنجا به رقابت قیمتی بپردازند. زمانی که سمت عرضه فقط دو خودروساز بزرگ هستند عملا بورس مفهوم پیدا نمی‌کند؛ یعنی نام این بازار دیگر بورس نیست.

تفاوت نرخ و سفته‌بازی

ولید هلالات یکی دیگر از کارشناسان حوزه بورس در پاسخ به این پرسش صمت که آیا ارائه خودرو در بورس به ساماندهی بازار خودرو کمک می‌کند، گفت: هر بحرانی فقط یک دلیل ندارد؛ بنابراین شرایطی که در بازار خودرو حاکم شده فقط به یک دلیل و عامل برنمی‌گردد. برای ساماندهی این بازار نخست باید روش‌های فروش تغییر کند و اصلاح شود. وی افزود: هیچ کشوری حجم تقاضایی که ما در بازار خودرو داریم را ندارد و این فقط به تفاوت نرخ کارخانه و بازار برمی‌گردد و به‌نوعی سفته‌بازی را در این بازار افزایش داده است. او اظهارکرد: خودروسازان به‌دلیل کمبود منابع، ناگزیر هستند محصولات خود را پیش‌فروش کنند و هنگام تولید نرخ تمام‌شده با آنچه هنگام ثبت‌نام اعلام می‌شود، متفاوت است، در نتیجه با زیان فعالیت می‌کنند. در پیش‌فروش‌های فعلی خودروها براساس نرخ روز ثبت‌نام می‌شوند و خودروساز اعلام نرخ نهایی را به‌روز تحویل موکول می‌کند. هلالات در این‌باره عنوان کرد: در صورت‌های مالی براساس گزارش شهریور چنین مسئله‌ای مطرح نبوده است و این موضوع باید در گزارش صورت‌های مالی بیاید. خودروساز نرخ را با نرخ زمان پیش‌فروش در صورت‌های مالی خود ثبت می‌کند، درحالی‌که بهای تمام‌شده آن با نرخ روز بوده و این زیان آنها را دوچندان کرده است؛ از این‌رو تفاوت نرخ کارخانه و بازار آزاد باید حذف شود، همان‌طور که در سایر بازارهای کالایی حذف شده است. او معتقد است با ارائه خودرو در بورس، بازار خودرو منطقی می‌شود، زیرا در حال‌حاضر تقاضایی که برای خودرو وجود دارد نوعی امتحان شانس و برنده شدن از سوی مصرف‌کنندگان غیرواقعی است، اما اگر خودرو در بورس کالا عرضه شود، قابلیت ردگیری بهتری دارد. اینکه چه کسی آن را خریداری کرده و روند نرخ تمام‌شده کالا چگونه است.

متقاضی واقعی و کاذب

هلالات در پاسخ به این پرسش که چه تضمینی وجود دارد خریدار همان مصرف‌کننده نهایی باشد، گفت: اگر این اختلاف نرخ وجود نداشته باشد و خودرو به نرخ روز عرضه شود، فضایی برای سفته‌بازی و سودجویی باقی نمی‌ماند. در واقع نرخ خودرو نباید به‌گونه‌ای باشد که سرمایه‌گذاری در این کالای سرمایه‌ای-مصرفی برای کسی صرفه‌اقتصادی داشته باشد. این کارشناس حوزه بورس در پاسخ به پرسشی مبنی بر اینکه چه ضمانتی وجود دارد که نرخ خودرو در بورس بالاتر از نرخ فعلی آن در بازار نباشد، گفت: بورس دارای نظام مشخصی است و تمام اطلاعات به‌درستی درج می‌شود. به‌عنوان مثال، در حال‌حاضر مشخص است در سال ۹۷ چند نفر و چه افرادی فولاد خریداری کرده و آن را برای چه فعالیتی مورداستفاده قرار داده‌اند. در بازار بورس نرخ اهمیت ندارد، ممکن است نرخ خودرو در بازار سرمایه دو برابر شود، اما خریدوفروش آن قابل ردیابی است و می‌توان اطلاعات و داده‌ها این حوزه را جمع‌آوری کرد. در نتیجه خریداران رصد می‌شوند و در ادامه می‌توان نواقص را اصلاح کرد. هلالات در توضیح این موضوع که دلالی در بازار مواد اولیه هم گلایه‌های بسیاری به‌دنبال داشته، گفت: دلیل این امر هم به دلار نیمایی و آزاد برمی‌گردد؛ درواقع تفاوت نرخ موجود سبب‌شده سودجویی در این بازار رخ دهد. اما هر کسی نمی‌تواند مواد اولیه از بورس خریداری کند و فقط تولیدکننده است که اجازه خرید دارد.

سخن پایانی

بسیاری از کارشناسان بازار سرمایه اگر خودروسازان به بورس کالا بیایند و اجازه فروش محصولات خود را با قیمت واقعی داشته باشند، ظرفیت‌های این صنعت رشد کرده، قیمت‌ها واقعی شده و شاهد احیای صنعت خودرو خواهیم بود با عرضه خودرو در بورس کالا تولید رشد کرده، بازار به تعادل رسیده و شاهد کشف قیمت واقعی خودرو به‌جای قیمت‌گذاری دستوری خواهیم بود و با توجه به نیاز مالی خودروسازان به منابع مالی، فروش اوراق سلف خودرو از جمله راهکارهایی است که می‌تواند هم منابع موردنیاز خودروساز را تامین کند و هم باعث تضمین سود سرمایه‌گذاران شود.

این در حالی است که قیمت خودرو به‌صورت مدام و مستمر در سربالایی قرار دارد، اما به‌دلیل برخی تصمیمات نادرست، سال‌هاست سهامداران صنعت خودرو متحمل ضرر و زیان هستند که امید می‌رود با آزادسازی قیمت خودرو که امروز نخستین گام آن از سوی ستاد تنظیم بازار برداشته شد، شاهد روزهای خوب برای این صنعت و ذی‌نفعان آن باشیم. به علاوه اینکه افزایش کیفی خودرو داخلی نیازمند ارتقای رقابت میان خودروسازان بومی بوده و این در حالی است که انحصاری بودن تولید خودرو، مانعی برای کیفی‌سازی در صنعت مولد خودرو قلمداد می‌شود.