در دنیای رقابت و تجارت جهانی کنونی، کشورهای صنعتی در حال تلاش برای حفظ رهبری در فناوری و نوآوری هستند و کشورهای در حال‌ توسعه در جست‌وجوی دستیابی به آنها هستند، بنابراین تعیین معیارها برای تخمین عملکرد صنعتی کلیه کشورها بدون در نظر گرفتن سطح توسعه‌یافتگی آنها ضروری به‌نظر می‌رسد. از این‌رو در جهش تولید و صادرات، نمی‌توان نقش کیفیت را نادیده گرفت. صمت در گزارش پیش‌رو نظر کارشناسان حوزه تولید را درباره جایگاه کیفیت در این بخش جویا شده است.

کیفیت، وجه تمایز کشورها با یکدیگر

فرشید شکرخدایی ـ عضو انجمن مدیریت کیفیت ایران: مهم‌ترین تفاوت یک کشور توسعه‌یافته با یک کشور در حال توسعه یا حتی بدتر از آن کشور توسعه‌نیافته چیست؟ این سوال بسیار مهم تاکنون موضوع بحث اقتصاددانان بوده است و همواره خواهد بود. از منظر یک متخصص کیفیت، جواب یک نکته بیشتر نیست؛ کیفیت!

مهم‌ترین چیزی که از یک کشور در نگاه اول توسط مردم درک می‌شود، کیفیت است که شامل بسیاری موارد مانند خدمات عمومی (مانند نظافت، پلیس، عوارض، مالیات، فرودگاه، کیفیت حمل‌ونقل شهری و مسائل بسیاری است که جنبه عمومی دارند)، سطح خدمات (شامل رستوران‌ها، ورزشگاه‌ها، هتل‌ها، مکان‌های گردشگری، فروشگاه‌های زنجیره‌ای و …..) و در نهایت، محصولات آن کشور است و در نگاه بعدی کیفیت حکمرانی، دادگاه‌ها، اقتصاد، سلامت اداری، محیط کسب‌وکار، توجه به کیفیت حفاظت از محیط‌زیست و کیفیت قوانین مصوب در آن کشور مهم جلوه می‌کند، حال سوال مهم این است که موارد یادشده عوامل توسعه به‌شمار می‌روند یا ناشی از توسعه هستند. بسیاری معتقدند خلاف نظر عمومی رایج در کشورمان که این امور را ناشی از توسعه می‌داند، موارد یادشده موجب خلق ثروت می‌شوند نه برعکس!

سال‌ها است فکر می‌کنیم که برای مثال تامین‌اجتماعی موجب رفاه می‌شود، اما باید گفت که تامین‌اجتماعی باکیفیت موجب این امر می‌شود. تعداد خودرو تولیدی موجب توسعه می‌شود، در حالی که تولید خودرو باکیفیت این امر را تضمین می‌کند، نه‌فقط خودروسازی، ما به‌شدت دچار بی‌کیفیتی شده‌ایم و این موضوع شگفت‌آور است! از هنگام ورود به کشور به کیفیت فرودگاه و بعد هم گیت بازرسی و در انتها به نحوه گرفتن تاکسی توجه کنید، مملو از بی‌کیفیتی است، هتل‌ها، دادگاه‌ها و خدمات شهری ما در بی‌کیفیتی سرآمد هستند و بدون توجه به رضایت ذی‌نفعان‌شان که مردم باشند، محصولات و خدمات‌شان را به ما تحمیل می‌کنند، سرمایه‌های ملی هزینه می‌شوند و بی‌کیفیتی را برای ما به‌ارمغان می‌آورند، همانند خودروهای بی‌کیفیت، راه بی‌کیفیت و کشته‌های بی‌شمار!

سال‌ها است، ارزیابی کیفیت در سطح ملی و با عنوان جایزه ملی کیفیت در حال انجام است و به‌عنوان یکی از صدها ارزیاب کیفیت در سطح ملی، سازمان و شرکت‌های خصوصی و عمومی و دولتی را ارزیابی کرده‌ام، نتیجه این ارزیابی‌ها نشانگر چند موضوع اساسی است که فقط می‌توان به آنها اشاره کرد. در بسیاری از موارد می‌توان گفت؛ دانش مدیریت کیفیت در کشور در سطح بازرسی و کنترل کیفیت غیرحرفه‌ای باقی مانده است و جز چند ستاره پرفروغ، صنایع و خدمات ما کیفیت را یک امر تزئینی و شعاری می‌دانند.

راهکار تقویت تولید صادرات‌محور

کیومرث فتح‌الله کرمانشاهی - معاون اسبق سازمان توسعه تجارت: براساس قانونی نانوشته و مصطلح در تمام کشورهای جهان، تولید، پشتوانه صادرات است و در مقابل، پشتوانه تولید نیز کیفیت است. برای موفقیت در این مسیر عرصه تولید کشور باید کاملا به‌روز و رقابتی باشد تا قابلیت ورود به بازارهای داخلی و خارجی برایش فراهم شود.بنابراین، کالاهای صادراتی ایران باید دارای ۲ ویژگی مهم کیفیت مطلوب و نرخ قابل‌رقابت باشند، ضمن اینکه کیفیت مقوله‌ای کاملا جهانی است که سرمنشأ آن در حقیقت با تحقیق، توسعه و برندسازی شکل می‌گیرد. برای نظارت و ارتقای کیفیت تولیدات صادرات‌محور، سازمان‌های جهانی نیز وارد میدان می‌شوند و با وضع قوانین مشخصی، در راستای ارتقای تولیدات صادرات‌محور گام برمی‌دارند. به‌عنوان‌نمونه، امروزه برای بررسی کیفیت محصولات تولیدی در صنایع غذایی، سازمان سلامت جهانی ( WHO ) و نیز سازمان خواربار جهانی (فائو)، مجموعه‌ای به نام کدکس را ایجاد کرده‌اند که مقر آن در کشور سوئیس واقع است و سالانه دستورالعمل‌های کالاهای غذایی و صنعت غذا را تدوین می‌کند و بر اجرای این استانداردها و شاخص‌ها تاکید دارند.امروزه به‌منظور ایجاد تولید صادرات‌محور با کیفیت بالا، رعایت دستورالعمل‌های سازمان کدکس ضروری است؛ زیرا بدون رعایت آنها، امکان صدور هیچ‌کدام از کالاهای صنعتی وجود نخواهد داشت. بنابراین، برای کسب سهم بیشتر در بازارهای جهانی و افزایش تولید صادرات‌محور راهی جز ارتقای کیفیت نداریم.

الزام حرکت به‌سمت «مدیریت کیفیت فراگیر»

با نگاهی به این تعاریف می‌توان گفت که کیفیت یک امر نسبی است و کیفیت قابل‌قبول ثابت نبوده و با انتظارات مشتریان مدام در حال تغییر است. از این‌رو برای حضور در فضای رقابتی بازار، توجه شرکت‌ها و واحدهای تولیدی و خدماتی به مقوله کیفیت نه‌تنها امری لازم، بلکه ضروری است، چراکه بقای آنها در گرو توجه به نیازهای مشتریان است. از همین‌رو، در عصر جدید که عصر انقلاب صنعتی چهارم است، با بهره‌گیری از فناوری‌های برتر، شرکت‌ها سعی در پاسخگویی به نیازهای مشتریان خود با رعایت استانداردها خاص محصولی و فراتر از آنها رعایت استانداردهای مدیریت کیفیت فراگیر و حرکت به‌سوی استانداردسازی تمامی فرآیندهای مرتبط باکیفیت محصول خود را دارند.سازمان‌های سرآمد و پیشرو از مدت‌ها قبل برای بقای خود به‌سمت مدیریت کیفیت فراگیر گام برداشته‌اند و اکنون این موضوع به موضوعی اساسی برای تمامی شرکت‌ها و واحدهای تولیدی تبدیل‌ شده، چراکه لازمه بقای آنها و حضورشان در فضای رقابتی، توجه به مدیریت کیفیت فراگیر است. توجه به این مهم در نهایت منتج به جهش و رونق تولید ملی کشور و در نتیجه رقابت‌پذیری اقتصاد کشور در سطح ملی و بین‌المللی خواهد شد، که از این‌رو سازمان‌ها و واحدهای تولیدی و خدماتی برای بقای خود ناچار به ورود به عرصه کیفیت‌بخشی براساس مدل‌های مبتنی بر تجارب زیسته هستند.

نظام ارزیابی ملی کیفیت ایران براساس مدل بومی و ملی جایزه ملی کیفیت ایران INQA با تصویب شورای‌عالی استاندارد در سال ۱۳۸۲ بنا نهاد شد تا زمینه‌ساز ورود فعال و منسجم سازمان‌ها، واحدهای تولیدی و خدماتی به عرصه رقابت‌پذیری باشد. خوشبختانه مجلس شورای اسلامی نیز با تصویب قانون تقویت و توسعه استاندارد در سال ۱۳۹۶ و تعیین این جایزه به‌عنوان تنها جایزه رسمی حوزه کیفیت کشور، عزم جدی خود برای کمک به ارتقای کیفیت محصولات و زمینه‌سازی برای ورود محصولات ایرانی به بازارهای جهانی را نشان داده است.

سخن پایانی

به‌نظر می‌رسد، تولید کیفیت‌محور مهم‌ترین عامل توسعه صادرات است و برای ارتقای صادرات کالا باید به‌سمت افزایش کیفی تولیدات برویم. از سوی دیگر، به‌منظور تحقق رشد تولید و توسعه فروش، باید الزامات تولید کالای باکیفیت را رعایت کنیم تا با تولید کیفیت‌محور شاهد توسعه بازار و رونق فروش کالاهای داخلی باشیم. از سوی دیگر، کیفیت‌مداری مقدمه مشتری‌مداری است. تولید کالاهای مرغوب نیز پس از تصاحب بازارهای داخلی، راهی بازارهای خارجی شده و رفته‌رفته از سهم بازار محصولات مشابه وارداتی کاسته خواهد شد.