حقی که با منت می‌گیریم
به‌گفته نماینده مردم شاهین‌شهر، برخوار و میمه به‌نظر می‌رسد اینکه از این قانون کوتاه بیاییم، با عزت ما سازگاری نخواهد داشت.
طلب ایران از کره‌جنوبی از محل فروش محصولات پتروشیمی و فرآورده‌های نفتی، حدود ۷ میلیارد دلار برآورد شد، اما براساس اعلام بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، دو بانک کره جنوبی طی ۵ سال گذشته به‌بهانه تحریم‌های اعمالی امریکا علیه ایران و نبود امکان تبادل پولی و بانکی از بازپرداخت این پول به ایران امتناع کردند؛ از همین رو دولت سیزدهم در ۱۴ تیر امسال لایحه ارجاع اختلاف بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران و دولت جمهوری کره جنوبی به داوری را برای انجام تشریفات قانونی به مجلس شورای اسلامی ارسال کرد تا دولت ایران بتواند از لحاظ حقوقی مطالبات بحق خود را از بانک‌های کره‌جنوبی دریافت کند. با پیگیری‌های ایران برای وصول مطالباتش، طبق آخرین توافق مقرر شد سئول ۷ میلیارد دلار از پول‌های بلوکه‌شده ایرانی را به بانک‌های قطری واریز و قطر برای ایران کالاهای غیرتحریمی خریداری کند. براساس اخبار پول‌های بلوکه‌شده ایران در کشورهای دیگری مانند هند، عراق، ترکیه و چین نیز وجود دارد. حال نخستین پرسش این است که آیا تحریم‌ها حقی برای پرداخت نکردن مطالبات پولی و مالی ایران ایجاد می‌کند؟ دوم اینکه آیا در شرایط فعلی که اقتصاد ایران با تنگناهای جدی درگیر است، تهاتر کالای اساسی می‌تواند دردی از اقتصاد ما دوا کند؟
ذره‌ای در احقاق حقوق کامل ملت ایران کوتاهی نشود
حسینعلی حاجی‌دلیگانی، عضو کمیسیون حقوقی و قضایی مجلس شورای اسلامی در گفت‌وگو با صمت گفت: دیدگاه مجلس شورای اسلامی درباره برگشت پول‌های بلوکه‌شده در بانک‌های کشورهای خارجی از مسیر قانون اقدام راهبردی می‌گذرد، زیرا مجلسیان این قانون را مظهر و پیشران عزتمندی، اقتدار، صلابت و استقلال کشور می‌دانند؛ بنابراین از دولت این انتظار می‌رود که در راستای این قانون و ریل قدم بگذارد؛ قانونی که به فرمایش رهبر معظم انقلاب کشور را از حیرانی نجات می‌دهد. به‌گفته نماینده مردم شاهین‌شهر، برخوار و میمه به‌نظر می‌رسد اینکه از این قانون کوتاه بیاییم، با عزت ما سازگاری نخواهد داشت.
وی با تاکید بر اینکه باید با جدیت مطالبه‌گر دریافت پول‌های خود در کشورهای دیگر باشیم، خاطرنشان کرد: باید برای دریافت سود پول‌هایمان نیز اقدام و آن را محقق کنیم، اما باید به این موضوع توجه داشت که در گرفتن حق عزت ملت ایران و آنچه که به‌عنوان اقتدار از آن یاد می‌شود، خدشه‌دار نشود. باید خود را چنان تقویت کنیم که آنها لاجرم خود برای اعطای حق و حقوق ما پیشقدم شوند. حاجی‌دلیگانی ادامه داد: این مهم شدنی است و اگر وضعیت به این سمت هدایت شده، به این معناست که دولت‌ها برای برگشت پول ما اقدام کرده‌اند. این نماینده مجلس با اشاره به روند بازگشت پول از کره جنوبی، خاطرنشان کرد: در روزهای اخیر خبر برگشت پول‌های بلوکه‌شده ما در کره جنوبی رسانه‌ای شد و شنیدم که قرار است کره جنوبی به‌جای پرداخت دلار به ما «وون» واحد پول کشور خودش را پرداخت کند. بعد از تبدیل دلار به واحد پول این کشور حدود یک میلیارد دلار از ارزش پول ما کاسته می‌شود و در نهایت مقرر شد این کشور حدود ۶ میلیارد دلار به ما پرداخت کند، این در حالی است که یک میلیارد دلار در شرایط فعلی به اقتصاد ما کمک خواهد کرد. وی در پایان بیان کرد: در ابتدا از هیات پیگیری‌‌کننده دولت سیزدهم تشکر می‌کنم، اما انتظار مجلس به‌عنوان نهادی متشکل از نمایندگان مردم این است که ذره‌ای از پیگیری دریافت حقوق کامل ملت ایران کوتاهی نکنند.
وجود سازکارهای حقوقی برای دریافت مطالبات
امیر کرباسی میلانی، کارشناس حقوق بین‌الملل در گفت‌وگو با صمت، با بیان اینکه سازکارهای حقوقی برای دریافت مطالبات مالی ایران در صحنه بین‌المللی تعریف شده، گفت: در معاملات بین‌المللی اگر اختلافی بین دو کشور ایجاد شود، دولت‌های دو طرف می‌توانند برای رسیدگی به امور در دیوان بین‌المللی دادگستری طرح دعوا کنند؛ مانند ماجرایی که بین دولت‌های ایران و امریکا پیش آمد و دولت‌های این دو کشور برای رفع اختلاف به این دیوان مراجعه کردند. اما اگر اختلاف بین یک دولت و نهادی غیردولتی ایجاد شود، باید برای رفع اختلاف، به دیوان داوری بین‌المللی مراجعه کرد.
این کارشناس حقوق بین‌الملل ادامه داد: در مطالبه حقوقی پول بلوکه‌شده ایران در کره جنوبی باید به دیوان داوری مراجعه کنیم. در گام بعدی باید با شناسایی منشأ پولی که ایران در کره جنوبی دارد، مشخص شود دولت کره جنوبی به چه بهانه‌ای این پول را مسدود کرده است؟
این وکیل دادگستری با تاکید بر اینکه امکان تجویز نسخه‌ای واحد برای دعواهای بین‌المللی وجود ندارد، تصریح کرد: سازکارهای حل‌وفصل اختلاف با دولت‌ها، اشخاص حقیقی و حقوقی، موجود و مشخص است، اما هر موضوع و اختلافی را باید جداگانه بررسی کرد و درباره اختلاف ایران و کره جنوبی باید در ابتدا دید که آیا معاهدات دوجانبه برای رفع اختلافات، سرمایه‌گذاری و معاضدت قضایی بین این دو دولت وجود دارد یا خیر؟
این کارشناس حقوق بین‌الملل با بیان اینکه در کل باید مشخص شود بانک‌های کشورهای طرف معامله با چه مجوز و ادعایی پول‌های ایران را بلوکه کرده‌اند، گفت: متاسفانه در دوره تحریم، دولت‌های میزبان پول‌های ایرانیان به‌بهانه تحریم‌های یکجانبه امریکا یا اتحادیه اروپا و...، پول‌های ایران را بلوکه کردند. به‌نظر بنده معاونت حقوقی ریاست‌جمهوری باید این نکته را در نظر داشته باشد که تحریم‌های یکجانبه از نظر حقوقی، توجیه مناسبی برای عدم ایفای تعهدات طرف مقابل ایجاد نمی‌کند.
مصادره پول خلاف عرف بین‌المللی است
کرباسی میلانی با تاکید بر اینکه بلوکه شدن پول و کالای ایرانی طی یک فرآیند حقوقی انجام نشده است، خاطرنشان کرد: مصادره پول ایران یک اقدام خلاف عرف بین‌الملل است و باید دولت ایران، نسبت به پیگیری این موضوع از طریق مراجع حقوقی و قضایی اقدام کند. وی افزود: تحریم به‌عنوان قوه قهریه مورد استفاده کشورها قرار می‌گیرد، این در حالی است که این بهانه برای رفع مسئولیت در انجام تعهدات از لحاظ حقوقی موضوعیت ندارد.
پرداخت تهاتری طلب توجیه حقوقی ندارد
این کارشناس حقوق تجارت بین‌الملل با بیان اینکه به پول‌های بلوکه‌شده از لحاظ حقوقی سود تعلق می‌گیرد، خاطرنشان کرد: مشروط کردن پرداخت پول به خرید غذا، دارو و اقدامات بشردوستانه نیز از نظر حقوقی توجیه ندارد و امر غلطی است. دولت کره جنوبی به بهانه تحریم‌ها نمی‌خواهد به ایران دلار بدهد و می‌خواهد به‌ازای طلب ایران، واحد پولی خود را بپردازد.
از موقعیت تحریم استفاده می‌کنند
وی با اشاره به ترجیح بانک‌های کره جنوبی برای ماندن طلب ایران در بانک‌های این کشور، گفت: کشورهایی که در ظاهر با ما دوستی می‌کنند، از موقعیت تحریم به نفع خود استفاده کردند. حجم پول‌های بلوکه‌شده ایران در بانک‌های ترکیه، هند، چین، عراق و... کم نیست. این کشورها می‌خواهند به بهانه تحریم این پول‌ها را در سیستم بانکی خود حفظ کنند، این در حالی است که از لحاظ حقوقی مانعی برای پرداخت این مطالبات وجود ندارد، اما ترجیح می‌دهند مدت زمان بیشتری پول را در سیستم بانکی خود حفظ و این گونه تراز بانکی‌شان را مثبت کنند.
کرباسی میلانی در پاسخ به این پرسش که ایران چقدر توان چانه‌زنی حقوقی برای مسترد کردن پول‌های بلوکه‌شده دارد، تاکید کرد: چانه‌زنی اصل مذاکره و کار سیاسیون است؛ زمانی‌که می‌خواهند یک مشکل را دوستانه حل‌وفصل کنند. من منکر فواید مذاکره نیستم، چراکه در عرصه بین‌المللی نمی‌توانیم با تمام کشورها وارد دعوا شویم، اما باید زمان برای رسیدن به نتایج مشخص شود.
تهاتر باید آخرین راه باشد
مهراد عباد، عضو هیات نمایندگان اتاق بازرگانی تهران در گفت‌وگو با صمت، تهاتر را آخرین راه‌حل برای بازگشت پول‌های بلوکه‌شده ایران در بانک‌های بین‌المللی معرفی کرد و افزود: ورود ارز به کشور باتوجه به تنگناهای ارزی که درگیر آن هستیم، می‌تواند حلال بسیاری از مشکلات و چالش‌ها باشد؛ اما اگر به هیچ طریقی نتوانستیم پول‌ها را بازگردانیم در آن صورت می‌توانیم از شیوه تهاتر کمک بگیریم.
وی با تاکید بر اینکه تهاتر گره از کار دولت‌ها باز می‌کند، خاطرنشان کرد: در شیوه تهاتر دولت یکسری از کالاهای اساسی را که مبادرت به ورود آنها می‌کند، در ازای پول کالاهای فروخته‌شده وارد می‌کند.این فعال اقتصادی با اشاره به نبود مشکل در تامین کالاهای اساسی در کشور، اضافه کرد: ایران در زمینه دارو و غذا تحریم نیست و کالاهای مربوط به این بخش‌ها وارد می‌شوند. سال‌هاست که ما صبر کردیم و پول‌های ما در بانک‌های خارجی بلوکه شد. به‌نظر می‌رسد اگر قرار است در ماه‌های آینده برجام به نتیجه برسد بهتر است صبر کنیم و اصل پول را دریافت کنیم تا بتوانیم ارز را به اقتصاد تزریق کنیم.
وی با اشاره به لزوم خرید تجهیزات پزشکی، ادامه داد: به‌نظر بنده اگر پول برای مصارف پزشکی و تامین تجهیزات پزشکی هزینه شود بهتر است، چراکه در سال‌های تحریم تجهیزات پزشکی ما فرسوده شدند و نیاز به بازسازی و خرید دوباره آن بسیار احساس می‌شود. اگر به‌جای خرید کالای اساسی بر این بخش متمرکز شویم، بی‌تردید به نتایج مطلوب‌تری دست پیدا خواهیم کرد. به‌گفته عباد، بیشترین فشار کمبود ارز در کشور بر دوش بخش خصوصی است. ارز حاصل از صادرات عمده‌ترین منبع ارز کشور است، اما از طرف دیگر مشکلاتی عمده در مسیر بازگشت ارز برای بخش خصوصی وجود دارد و در صورت بازنگرداندن ارز کارت‌های بازرگانی آنها ابطال خواهد شد، این در حالی است که دولت سال‌هاست صادرات انجام می‌دهد، اما ارزی به کشور بازنگرداند و به کسی نیز پاسخگو نیست.
برای تحویل ارز پافشاری کنیم
این فعال اقتصادی با تاکید بر اینکه باید برای بازگشت ارز به کشور پافشاری کرد، افزود: قرار است قطر با پول‌های آزادشده برای ایران کالای اساسی خریداری کند. ایران جزو اصلی‌ترین صادرکنندگان کالای اساسی و مواد غذایی در منطقه است و اگر قرار باشد قطر برای ایران کالا خریداری کند در واقع سودی از پول ایران نصیب آنها شده است. عضو هیات نمایندگان اتاق بازرگانی تهران با بیان اینکه ارزش ۶ تا ۷ میلیارد دلار ایران ۵ سال بیشتر از این بود، گفت: در ارتباط‌های مالی و تهاتر کالاها نیز هزینه‌های زیادی به ایران تحمیل خواهد شد و در نهایت خیلی کمتر از آن چیزی که قرار است نصیب ایران شود، به‌دست ما خواهد رسید.
ایران باید از مطالبات خود دفاع کند
عباد در پاسخ به این پرسش که آیا در شرایط فعلی باید به دریافت حداقل‌ها بسنده کنیم؟ تصریح کرد: در ۲ سال اخیر اخبار زیادی درباره گشایش‌های ارزی رسانه‌ای شد، اما بعد از مدتی این اخبار را تکذیب کردند. باید دید که پشت پرده این گشایش‌ها و تکذیب‌ها چه خبر است؟ بدون تردید ایران باید از حق و حقوق خود دفاع کند. سال‌ها پیش ما به کره جنوبی جنس فروختیم، اما هنوز نتوانستیم پول آن را بازگردانیم. این فعال اقتصادی ضعف دیپلماسی اقتصادی را عامل عدم استیفای حقوق ایران معرفی کرد و افزود: عدم دفاع از مطالبات ما به ضعف دیپلماسی اقتصادی بازمی‌گردد. همین موضوع نقش ما را در جامعه بین‌المللی کمرنگ کرده و در نهایت این ضرر متوجه اقتصاد کشور خواهد شد. وی در ادامه گفت: در سال‌های تحریم بسیاری از مسئولان اعلام کردند هیچ نسبتی بین اقتصاد و تحریم‌ها وجود ندارد، اما امروز می‌بینیم که چگونه تک تک مسائل اقتصادی ما به تحریم گره خورده است. متاسفانه جامعه جهانی به‌گونه‌ای علیه ایران صف آرایی کرده که حتی نمی‌توانیم از حق و حقوق خود دفاع کنیم و بانک‌های خارجی به بهانه جریمه شدن از ارتباط با ایرانیان و پرداخت حقوق آنها امتناع می‌کنند. عباد با تاکید بر اینکه بسیاری از مسائل اقتصادی به برجام گره خورده، اذعان کرد: رفع تحریم‌ها می‌تواند در یک بازه زمانی دوماهه ما را به نتایج مطلوب برساند. البته توافق در برجام به‌سرعت اتفاق نخواهد افتاد، اما بی‌تردید برای اقتصاد کمک‌کننده است. این فعال اقتصادی در پاسخ به این پرسش که آیا این دیدگاه درست است که دولت‌ها برای بالا بردن گردش مالی خود تحریم‌ها را بهانه کرده‌اند تا پول ایران را پرداخت نکنند؟ گفت: در سیستم بانکداری نگهداری هر ثانیه پول ارزشمند است. بانک‌های ایرانی نیز به بهانه‌های مختلف پول را نگه می‌دارند؛ به‌عنوان مثال در واردات کالا، برای اینکه اجازه تخصیص ارز بدهند ۵ درصد کل ارزش را می‌گیرند و برای حواله کردن پول نیز ۵ درصد دیگر می‌گیرند، این در حالی است که بانک‌ها در فرآیند صادرات و تجارت ناظم هستند و کاری انجام نمی‌دهند و مشکل بانکداری یک مشکل بین‌المللی است.
سخن پایانی
به‌اذعان مقامات دولتی اقدامات متعددی برای آزاد‌سازی منابع بلوکه‌شده ایران در کره جنوبی انجام شده که همواره برخی کارشکنی‌ها باعث شد منابع ارزی ایران در کره جنوبی به حساب بانک‌های ایرانی واریز نشود. در آخرین توافق انجام شده مقرر شد ایران در ازای آزادی ۵ زندانی دوتابعیتی حدود ۶ میلیارد دلار از مطالبات خود از کره جنوبی را دریافت و برای خرید کالاهای اساسی هزینه کند. کارشناسان بر این باورند که از ارزش پول ایران در سال‌هایی که پول‌مان بلوکه بود، کاسته شد و اگر تهاتر آخرین راه باشد در این مسیر نیز بخشی از دارایی ایران هزینه خواهد شد و در آخر رقم کمتری نسبت به عدد واقعی طلب نصیب اقتصاد ایران خواهد شد. از سوی دیگر بسیاری از کارشناسان با اشاره به اینکه دریافت طلب به روش تهاتر آخرین راه ممکن است بر پافشاری برای تحویل ارز تاکید دارند.
