اعتبارسنجی با فریز ریالی دلار
به‌نظر می‌رسد سکاندار جدید بانک مرکزی راهکار کنترل بازار ارز و تورم را راه‌اندازی انواع سامانه‌ها می‌داند و هر روز با دستوری جدید، مردم و تجار را از صفی به صف دیگر می‌فرستد.
بحران صف، در ایران هرازگاهی درباره یک موضوع شکل می گیرد؛ یک روز ثبت سفارش و یک روز هم تخصیص ارز. از سال ۹۷ همزمان با اعلام اینکه ارز ۴ هزار و ۲۰۰ تومانی به واردات تمامی کالاها تعلق می گیرد، صف ثبت سفارش تشکیل شد، زیرا واردات با ارز ارزان همیشه جذاب است. ارز ارزان نیز زمانی ایجاد می شود که ارز چندنرخی وجود داشته باشد. دقیقا مشابه آنچه امروز در بازار ارز شاهد هستیم. به واسطه چندنرخی شدن دلار و افزوده شدن سامانه ای جدید به سامانه های تخصیص ارز به تجار و مردم دوباره صف ها به اقتصاد برگشته است. در چنین شرایطی واردکننده در پی منفعت خود، ترجیح می دهد به هر نحوی که شده، از ارزان ترین ارز استفاده کند. در حال حاضر ارزان ترین دلار در سامانه نیما به واردکنندگان کالاهای اساسی، مواد اولیه و ماشین آلات و تجهیزات تعلق می گیرد که همین ارزانی موجب شده تقاضا برای دریافت ارز نیمایی بالا برود. در همین راستا بانک مرکزی برای تمییز تقاضای واقعی و غیرواقعی برای واردات و همچنین کاهش صف متقاضیان ارز نیمایی ۵ درصد سرمایه ریالی تجار را تا زمان پایان فرآیند واردات نزد خود نگه می دارد. این اقدام با نقدهایی از سوی تجار همراه است که صمت در این گزارش این انتقادها را از نگاه کارشناسان بانکی بررسی کرده است.
از خواب سرمایه تا رفع دغدغه بانک مرکزی
دبیر کمیسیون واردکنندگان و تامین کنندگان مجمع عالی واردات برنج گفت: اگر بانک مرکزی به دنبال حذف صف ارز و واقعی کردن ثبت سفارش هاست، باید با شیوه دیگری به موضوع تخصیص ارز درخواست شده ورود کند.بخشی از سپرده ریالی واردکنندگان هنگام ثبت سفارش تخصیص ارز مسدود خواهد شد. بانک مرکزی در اطلاعیه ای اعلام کرد بخشی از سپرده ریالی واردکنندگانی که درخواست ارز داشته باشند مسدود خواهد شد. این نهاد دلیل این امر را برچیدن صف تخصیص ارز عنوان کرد، در حالی که تامین کنندگان تفاوت نرخ ارز نیمایی و ارز آزاد را دلیل این صف دانسته اند.در بخش کشاورزی وابستگی ارزی محصولات، کالا به کالا متفاوت بوده و تولید روغن ۹۵ درصد وابستگی ارزی دارد، اما این عدد در حوزه سموم به حدود ۱۷ درصد می رسد و ۸۳ درصد نیاز بازار از داخل تامین می شود.
مسیح کشاورز، دبیر کمیسیون واردکنندگان و تامین کنندگان مجمع عالی واردات برنج گفت: استدلال بانک مرکزی از طرح این مسئله، واقعی کردن بازار تقاضای ارز است، اما ۵ درصد معادل ریالی ارز مورددرخواست برای فریز، عدد قابل توجهی برای سرمایه گذار است و منجر به خواب سرمایه او می شود.
وی افزود: افزایش این درصدها منجر به آسیب به بخش سرمایه گذاری می شود و تامین کنندگان را بی انگیزه می کند. از سوی دیگر باید پرسید چنین عملکردی به نفع چه نهاد و چه افرادی است؟
دبیر کمیسیون واردکنندگان و تامین کنندگان مجمع عالی واردات برنج تصریح کرد: اجرای این طرح دو مشکل در بخش تولید و تامین بازار کشور به وجود می آورد؛ نخست اینکه بخشی از سرمایه تولیدکننده مستهلک می شود. دوم اینکه آیا بانک مرکزی با این نگهداشت سرمایه قرار است خدمات خاصی به سرمایه گذار بخش تولید ارائه دهد. آیا با سپرده گذاری این ۵ درصد، انجام امور مربوط به فعالیت واردات تسریع خواهد شد؟ یا این خواب سرمایه رخ می دهد تا فقط دغدغه و نگرانی نهاد دولتی مرتفع شود؟
هدف بانک مرکزی تسریع روند واردات است
علی رحیمی، کارشناس امور بانکی درباره علت فریز شدن ۵ درصد سرمایه ریالی تجار نزد بانک مرکزی به صمت گفت: بانک مرکزی با این اقدام به نوعی دریافت کنندگان ارز نیمایی را اعتبارسنجی می کند، زیرا نمی توان تنها براساس ثبت درخواست، ارز ارزان به متقاضی داد.
وی افزود: وقتی مبلغی از سرمایه ریالی واردکنندگان نزد بانک مرکزی باشد، ثبت سفارش و واردات کالا تسریع می شود، زیرا تجار با انگیزه آزاد کردن ۵ درصد سرمایه فریزشده سرعت عمل بیشتری برای واردات کالاهای موردنیاز کشور به خرج می دهند.
واقعی کردن سفارش ها
این کارشناس امور بانکی با تاکید بر اینکه هدف بانک مرکزی از این قانون واقعی کردن سفارش ها است، اظهار کرد: در برخی مواقع درخواست کننده ارز پس از ثبت سفارش کالا و موافقت باپرداخت ارزنیمایی، برای تامین ریالی ارز موردتقاضا به بانک مراجعه نمی کند و بانک مجبور به ابطال سفارش می شود؛ بر همین اساس بانک مرکزی با وضع این قانون مسیر تخصیص ارز به درخواست های واقعی را هموارتر می کند و فقط افراد دارای صلاحیت و تمکن مالی می توانند واردات انجام دهند. تنها در این صورت است که تقاضای پوچ موجب به تاخیر افتادن تخصیص ارز به تقاضاهای واقعی نمی شود.
مبنای اعتبارسنجی
رحیمی تصریح کرد: قبل از اجرای این قانون اگر افراد ارز می خواستند، ثبت درخواست می کردند و پس از مدتی، ارز به آنها تخصیص می یافت، اما چنین رویه ای سبب شده درخواست های غیرواقعی زیاد باشد و بانک مرکزی مبنایی برای راستی آزمایی و اعتبارسنجی تقاضای ارز نداشته باشد، اما قانون جدید باعث می شود تقاضای غیرواقعی حذف شود و افرادی که واقعا به ارز نیاز دارند، برای تخصیص ارز، درخواست کنند.
صف اجتناب ناپذیر
این کارشناس امور بانکی موضوع به وجودآمدن صف برای دریافت ارز نیمایی را رد نکرد و گفت: باوجود شرایط یادشده، به دلیل اختلاف نرخ زیاد ارز در بازار آزاد و سامانه نیما طبیعی است که برای دریافت ارز ارزان به زودی صف تشکیل شود.
وی در ادامه خاطرنشان کرد: باتوجه به اینکه به پایان سال و ایام نوروز نزدیک می شویم، ایجاد تقاضای انباشته برای دریافت ارز ارزان بدیهی است؛ از همین رو بانک مرکزی با فریز ۵ درصد سرمایه ریالی درخواست کنندگان توان مالی آنان را برای واردات می سنجد.
بازار ارز و بی اعتمادی عمومی
رحیمی در پاسخ به این پرسش که این قانون بانک مرکزی تا چه حد بر نرخ ارز در بازار آزاد تاثیر گذار است، توضیح داد: بازار ارز در ایران به جای جوابگویی به نیازهای مردم بابت هزینه های مسافرت، هزینه های درمانی خارج از کشور، هزینه های تحصیلات دانشگاهی، هزینه های حضور در کنفرانس ها و پژوهش ها و واردات کالا توسط تجار و بازرگانان، به واسطه یک بی اعتمادی عمومی، در حال حاضر با تقاضای بی رویه و کاذبی برای حفظ قدرت خرید پول ملی مواجه است. پرواضح است که این تقاضا، تقاضایی نرمال و جاری برای خرید ارز
نیست. در شرایط کنونی مردم برای خرید ارز مقابل صرافی ها صف می بندند تا بتوانند ریال را که نگران سرنوشتش هستند، به دلار تبدیل کنند؛ بنابراین ارز ۲۸ هزار و ۵۰۰ تومانی نیما نمی تواند بر تقاضای کاذب دلار اثر گذار باشد.
بلوکه شدن ریال، تضمین عمل به تعهدات
علی اسماعیلی، کارشناس امور بانکی در تشریح علت فریز شدن ۵ درصد سرمایه ریالی تجار نزد بانک مرکزی به صمت گفت: برمبنای قانون بانک مرکزی بانک پرداخت کننده ارز نیما موظف است در زمان ایجاد یا تمدید گواهی ثبت آماری متناسب با زمان ایجاد و نوبت تمدید، نسبت به مسدود سازی معادل ریالی ارز موردتقاضا، به نرخ فروش حواله ارز مندرج در سامانه معاملات الکترونیکی ارز ( ETS ) در حساب های متقاضی نزد آن بانک به عنوان سپرده تخصیص ارز اقدام کند.
وی افزود: بانک به این سپرده سود ریالی می پردازد، اما در اصل این سپرده تضمینی است برای اینکه تجار به تعهدات خود در واردات عمل کنند، زیرا ممکن است در مسیر واردات تجار به هر دلیلی منصرف شده و با ارز دریافتی اقدام به انجام کاری غیر از واردات کالاهای اساسی و هر آنچه در قانون آمده، کنند.
بازگشت ریال پس از ۷ روز
این کارشناس امور بانکی در ادامه یادآور شد: پس از دریافت ارز درخواست کننده می تواند در مدت ۷ روز سپرده خود نزد بانک عمل را آزاد کند. در شرایطی که ارز به طور مستقیم از سامانه نیما خریداری شده باشد، درخواست کننده با مراجعه به بخش تجاری می تواند نسبت به دریافت حواله سپرده ریالی اقدام کند.
وی متذکر شد: در واقع مسدودی حساب تنها تا زمان خرید ارز است و زمانی که واردکننده ارز را خریداری کند، مسدودی حساب رفع خواهد شد و فرد طبق روال سابق می تواند از تمام وجوه موجود در حساب استفاده کند. اسماعیلی با تاکید بر اینکه فریز سپرده تضمینی برای تخصیص ارز نیست، اظهار کرد: مسدودسازی سپرده، تضمینی بابت تخصیص و تامین ارز نخواهد بود، یعنی ممکن است سپرده شما با ثبت سفارش مسدود شود، اما بانک نتواند ارز را تامین کند؛ بنابراین واردکننده تعهد می دهد مسدود شدن سپرده، تضمینی بر تامین ارز برای وی نیست.
بی اثر بر نرخ تمام شده کالا
این کارشناس امور بانکی با تاکید بر اینکه این تدبیر بانک مرکزی تقاضای واقعی را از تقاضای غیرواقعی تفکیک می کند، گفت: فریز ریالی سرمایه درخواست کنندگان ارز نیما به هیچ وجه سبب افزایش قیمت های تمام شده کالا نخواهد شد، زیرا پس از تخصیص ارز، وجه بلوکه شده آزاد
می شود. وی در ادامه پیشنهاد کرد: برای جلوگیری از خواب سرمایه تجار بهتر است بانک مرکزی با اتخاذ تدابیر پولی از افزایش فاصله نرخ دلار در بازار آزاد و بازار نیما جلوگیری کند. در چنین شرایطی خودبه خود تقاضا برای ارز ارزان از بین می رود و از صف متقاضیان ارز نیما کاسته می شود. بدین طریق دیگر شاهد صف تخصیص ارز نخواهیم بود و صادرکننده خود، ارز را در سامانه عرضه می کند و نیازی به سیاست های اینچنینی نیز نخواهیم داشت.
صفی که کوتاه نمی شود
این کارشناس امور بانکی درباره قانون جدید بانک مرکزی معتقد است الان بسیاری از واردکنندگان ارز را دریافت می کنند، اما کالای مربوطه را وارد نمی کنند که تعداد این افراد کم هم نیست؛ بنابراین یکی از اهداف این ابلاغیه الزام به واردکردن کالا است و دیگر اینکه صف دریافت ارز وارداتی کوتاه شود.
وی در پاسخ به این پرسش که آیا این سیاست جدید بانک مرکزی موفق به کاهش تقاضای کاذب ارز در سامانه نیما می شود، توضیح داد: وقتی اتمسفر سیاست های ارزی خراب باشد، هر اقدامی در آن اقدامی مثبت نخواهد بود. در فضایی که رانت کولاک می کند، وقتی یک منفذ را ببندید، از جای دیگری مسئله درز می کند.
سخن پایانی
بانک مرکزی تخصیص ارز نیما به واردکنندگان را منوط به بلوکه کردن ۵ درصد معادل ریالی سرمایه کرده است. تجار از این خواب سرمایه نزد بانک ها شکایت دارند و معتقدند این اقدام بانک مرکزی فقط به افزایش نرخ محصول دامن می زند، اما کارشناسان حوزه بانکداری می گویند وقتی اختلاف نرخ معناداری میان نرخ ارز در سامانه نیما و بازار آزاد وجود دارد، تقاضاهای غیرواقعی برای دریافت ارز ارزان از این طریق شناسایی خواهد شد. به اعتقاد این گروه از آنجایی که پول بلوکه شده پس از دریافت ارز آزاد می شود، افزایش نرخ محصول در بازار داخل معنایی ندارد، اما در نهایت بانک مرکزی باید تلاش کند تا اختلاف نرخ بین ارز بازار آزاد و نیمایی کاهش یابد تا صف و تقاضا برای دلار نیمایی کمتر شود.
