حذف چک بی‌محل از چرخه اقتصاد
نوع جدیدی از چک که تمام قوانین چک کاغذی برای آن قابل‌اجراست و با امضای دیجیتال اعتبار پیدا می‌کند پا به مراودات تجاری گذاشت.
نوع جدیدی از چک که تمام قوانین چک کاغذی برای آن قابل اجراست و با امضای دیجیتال اعتبار پیدا می کند پا به مراودات تجاری گذاشت. «چکاد» سامانه ای است که با هدف ارائه خدمات چک دیجیتال و حذف مخاطرات استفاده از چک های کاغذی طراحی شده است. این سامانه امکان نظارت و مدیریت آنلاین چک را برای شبکه بانکی و بانک مرکزی فراهم می کند. براساس ساختار طراحی شده مردم به طور مستقیم با سامانه چکاد در ارتباط نیستند، اما این سامانه به نوعی زیرساخت پیاده سازی طرح چک الکترونیک به شمار می رود. به این جهت که قوانین چک دیجیتال مطابق قوانین دسته چک های فیزیکی است، تمام شرایط موردنیاز برای دریافت یک دسته چک فیزیکی برای دریافت چک های دیجیتال نیز برقرار است. علاوه بر این روند اعتبارسنجی چک های فیزیکی برای این خدمت دیجیتال نیز کاربرد دارد. به گفته کارشناسان امنیت بالا یکی از مهم ترین مزایای چک دیجیتال است، چراکه درکنار مشخص شدن وضع اعتباری صادرکننده چک، امکان سرقت و تهدید این نوع چک هم کمتر است. همچنین نیاز به انتقال چک در مسیرهای بسیار دور یکی از مشکلات چک های فیزیکی است که در این خدمت دیجیتال برطرف می شود. صمت درباره چگونگی استفاده از چک الکترونیک و همچنین مزایا و معایب الکترونیکی شدن چک با کارشناسان حوزه فناوری های مالی گفت وگو کرده است.
احتمال فراگیری چک الکترونیک کم است
امیرحسین راد، کارشناس فناوری های مالی درباره مزایا و معایب ورود چک الکترونیک به چرخه مالی کشور به صمت گفت: احتمال فراگیری چک الکترونیک در میان مردم در شرایط حاضر کم است، زیرا نبود تجربه جدی در استفاده از زیرساخت «کلید عمومی» و «امضای دیجیتال» در کشور، امکان سوءاستفاده های احتمالی از این فناوری جدید را بالا خواهد برد.
وی افزود: پس از سامانه مالیاتی و سامانه قضایی کشور، «چک الکترونیک» سومین پروژه ای است که امضای دیجیتال در آن کاربرد دارد، اما هنوز از دو پروژه قبلی در این زمینه آن طور که باید استقبال نشده است.
وجود دو الزام
راد درباره چگونگی احراز هویت در پروژه چک الکترونیک، توضیح داد: در موضوع احراز هویت چک الکترونیک عواملی مثل داشتن موبایل یا رایانه برای دریافت پیامک الزامی است. دانستن گذرواژه جزو دیگر الزامات در بکارگیری این ابزار الکترونیک است.
رفتار مشتری، تعیین کننده نهایی
وی درباره مزایای استفاده از چک الکترونیک گفت: به طور کلی وجود طیف وسیع خدمات و تنوع آنها باعث ایجاد حق انتخاب برای مشتری نهایی می شود و این امکان را فراهم می کند که سیستم های عملیاتی مشتری نهایی بتوانند با کارآیی بهتری در ارتباط با شبکه بانکی قرار بگیرند.
همین امر تجارت را تسهیل می کند؛ بنابراین وقتی یک سرویس مالی تازه ارائه می شود، هرگز نباید به دنبال مزایای آن بود، زیرا در نهایت رفتار مشتری در بازار سودمند یا بی فایده بودن سرویس مالی جدید را مشخص می کند.
راد معتقد است سرویس جدید چک در همان طبقه تلفن بانک و اینترنت بانک قرار می گیرد؛ یعنی همان منطقی را دنبال می کند که بانک های سنتی را به این فکر انداخت که شعب بانک ها را درون خانه های مردم ببرند.
ذائقه سنتی، نیازمند تغییر
وی در ادامه اظهار کرد: خدمت جدید غیر از مکانیزه کردن خدمات مرتبط با چک در سمت زنجیره تامین شبکه بانکی، تجربه کاربری در زنجیره ارزش شبکه بانکی را نیز بهبود می بخشد.
این کارشناس فناوری های مالی ادامه داد: نبود مسائلی چون اختلاف موارد نوشته شده روی چک فیزیکی با آنچه در سامانه ثبت شده، رفع نگرانی افراد از تحویل یک چک فیزیکی که در سامانه ثبت نشده و اطمینان از تغییر نیافتن اطلاعات و امضای چک از مزایای چک دیجیتال است.
وی درباره معایب چک الکترونیک توضیح داد: با تامل در رفتار اقتصادی جامعه ایرانی درمی یابیم ایراد اول و بزرگ چک الکترونیک نحوه برخورد قانون با چک است که باعث می شود اعتبار برگه چک در بازار سنتی ایران از یک داده الکترونیکی (چک الکترونیک) بالاتر باشد؛ پس تغییر ذائقه قشر بازاری و سنتی ایران به راحتی امکان پذیر نیست.
وی اضافه کرد: ایراد دوم نبود تجربه جدی در استفاده از زیرساخت کلید عمومی و امضای دیجیتال در کشور و امکان سوءاستفاده های احتمالی از فناوری آن است. این دو ایراد اساسی باعث می شود چک الکترونیک نتواند جایگاه خود را به این زودی ها در جامعه پیدا کند.
راد در پاسخ به این پرسش که آیا شبکه بانکی کشور برای اجرایی کردن پروژه چک الکترونیک آمادگی ارائه سرویس امضای دیجیتال و استفاده از این فناوری را دارد یا خیر؟ گفت: قوانین مربوط به چک و نوع مسئولیتی که صدور هر برگه چک بر عهده صاحب حساب قرار می دهد، وقتی در کنار انواع حملات سایبری که می تواند زیرساخت کلید عمومی را فلج کند قرار گیرد، این مسئله را گوشزد می کند که چک الکترونیک باید با حجم بیشتری از «تحقیق و توسعه» برای پیاده سازی موفق اجرای شود.
سرعت بالای نقدشوندگی با چک الکترونیک
وحید شامخی، کارشناس ارشد فناوری های بانکی در تشریح مزایا و معایب اجرای طرح چک الکترونیک به صمت گفت: چک الکترونیک نوع جدیدی از چک است که سرعت، دقت و امنیت بیشتری در عملکرد و نقدشوندگی نسبت به چک های کاغذی دارد؛ تمام قوانین چک کاغذی برای آن قابل اجراست و با یک امضای الکترونیکی اعتبار پیدا می کند.
وی افزود: برای استفاده از این نوع چک، زیرساختی باعنوان «سامانه چکاد» راه اندازی شده است. این سامانه چک امن دیجیتال با هدف ایجاد بستری برای ارائه چک الکترونیک و رفع مخاطرات جاری در چک های کاغذی راه اندازی شده که امکان مدیریت و نظارت آنلاین مبادله چک را برای شبکه بانکی و بانک مرکزی فراهم می کند.
چک الکترونیک امن تر از چک کاغذی
وی با تاکید بر اینکه بانک مرکزی چک الکترونیک را امن تر از چک کاغذی می داند، گفت: چک الکترونیک امن تر از چک کاغذی است، زیرا نمی توان مندرجات آن را تغییر داد یا به طور کلی منکر صدورش شد. همچنین بانک مرکزی برای افزایش امنیت چک الکترونیک زیرساختی ایجاد کرده تا صادرکنندگان یا انتقال دهندگان چک از طریق امضای دیجیتال، احراز هویت و اعتبارسنجی شوند و همین امر بر امنیت چک های دیجیتال اضافه می کند.
شامخی در ادامه متذکر شد: در واقع سامانه چکاد و کد نهاب امنیت چک های الکترونیکی را بیش از پیش تضمین می کنند. نهاب سامانه ای حاوی اطلاعات هویتی مشتریان بانکی است که با اختصاص دادن شماره شناسایی ویژه برای هر کاربر بانکی، امکان احراز هویت آسان و سریع افراد در شبکه بانکی را فراهم می کند.
این کارشناس ارشد فناوری های بانکی در ادامه اضافه کرد: در چک های کاغذی احتمال خط خوردگی یا نگارش اشتباه وجود دارد و اگر این اتفاق بیفتد، راهی جز ابطال چک یا پشت نویسی (آن هم با محدودیت های خاص خود) وجود ندارد، اما در صدور چک الکترونیک، دیگر مشتریان با چنین دردسری روبه رو نخواهند شد. همچنین محدود نبودن تعداد برگ چک، ممکن نبودن تغییر در برگ چک الکترونیکی، صرفه جویی در مصرف کاغذ و اطلاع رسانی از وضعیت نقل وانتقالات چک از جمله مزایای چک الکترونیک است.
چک بی برگشت
شامخی افزود: حذف مراحل زمان گیر مثل جابه جایی، دسته بندی و حسابداری چک ها، کارمزد و هزینه عملیاتی پایین تر، مدیریت ریسک بهتر، سرعت بالای فرآیندهای صدور و پرداخت چک، امکان جایگزینی در تمامی معاملات و مطلع شدن صاحب چک بعد از پرداخت وجه از دیگر مزایای استفاده از چک دیجیتال است.
وی با تاکید بر اینکه اجرای قانون جدید چک به میزان قابل ملاحظه ای از وقوع جرائم بانکی کاسته، گفت: قانون جدید چک و چک های دیجیتال تا حد زیادی در کاهش جرایم بانکی تاثیر داشته است. از آنجا که با ثبت اطلاعات در سامانه های الکترونیکی، امکان صدور چک بی محل وجود ندارد، احتمال برگشت خوردن و کلاهبرداری نیز کمتر می شود.
شامخی با تاکید بر امنیت بالای چک الکترونیک گفت: با فراگیر شدن استفاده از چک الکترونیک اعتماد دوباره به این ابزار اقتصادی بازمی گردد، زیرا برعکس چک های کاغذی امکان جعل چک الکترونیک وجود ندارد و همچنین با اعتبارسنجی که از متقاضی دسته چک انجام می شود، احتمال برگشت خوردن چک به صفر می رسد.
وی افزود: با ورود چک الکترونیک به چرخه تبادلات مالی امکان صدور چک بی محل از تجارت اشخاص حقیقی و حقوقی برچیده می شود.
این کارشناس ارشد فناوری های بانکی در پاسخ به این پرسش که آیا چک الکترونیک معایبی هم دارد؟ گفت: باتوجه به اینکه استفاده از چک الکترونیک نیازمند داشتن سواد کامپیوتری، بستر فراهم اینترنت و همچنین دانش استفاده از نرم افزار است، ممکن است استفاده از این روش نوین برای همه اقشار جامعه آسان نباشد؛ بنابراین لازم است ابتدا بانک ها آموزش استفاده از سامانه «چکاد» را در دستور کار قرار دهند؛ هرچند ممکن است زمان زیادی ببرد تا استفاده از چک الکترونیک در بازار مالی سنتی ایران جا بیفتد.
وی با تاکید بر اهمیت امنیت شبکه قوی اظهار کرد: بانک ها به ویژه بانک مرکزی به عنوان نهاد برنامه ریز این ابزار الکترونیک لازم است ابتدا امنیت شبکه را برای پیاده سازی چنین طرح بزرگی آماده کنند تا چک الکترونیک از خطر احتمالی هر گونه هک و دسترسی به اطلاعات در امان بماند، زیرا در حال حاضر بزرگ ترین خطری که می تواند بانک ها و متقاضیان چک الکترونیک را با مشکل مواجه کند، امنیت پایین شبکه و لو رفتن اطلاعات حساب ها است.
سخن پایانی
بازگشت اعتماد به چک همیشه دغدغه مسئولان نظام بانکی کشور بوده است. اکنون بانک مرکزی آخرین حلقه اجرای قانون جدید چک با عنوان چک الکترونیک را عملیاتی کرد تا اعتبار دوباره به این برگه پولی بازگردد. آخرین مرحله از اصلاح قانون چک در کشور به اجرا در آمد و مانند سایر کشورهای پیشرو در بانکداری چک هم به زمره فعالیت های نوین بانکی پیوست و الکترونیک شد. چک الکترونیک در دنیای مدرنی متولد شده که وجود بستر قوی اینترنت به عنوان پایه اصلی استفاده از آن ضروری است. به اعتقاد کارشناسان با باز شدن پای چک الکترونیک به مبادلات تجاری امکان سوءاستفاده از چک (چک کاغذی) به شدت کاهش خواهد یافت، زیرا تمامی نواقصی که در چک کاغذی وجود داشت در چک الکترونیک مرتفع شده و از سوی دیگر بانک ها با اعتبارسنجی متقاضیان چک الکترونیک از صدور چک بی محل پیشگیری خواهند کرد. بانک مرکزی بر این باور است که با همه گیر شدن چک الکترونیک اعتبار به معاملات بر پایه چک بازمی گردد.
