در این بخش افزایش ۶۰ درصدی مالیات سیگار به‌عنوان ابزاری برای بازدارندگی از مصرف سیگار در نوع خود جالب توجه است. در کمیسیون تلفیق یکی از مصوبات پرسروصدا دریافت مالیات از سیگار بود. برای هر کارتن سیگار تولید داخل 2 میلیون و ۳۰۰ هزار تومان و هر کارتن سیگار خارجی 3 میلیون تومان مالیات نخی پیش‌بینی شده که ۸۲۰ درصد نسبت به مالیات نخی سال گذشته سیگار افزایش داشت. این موضوع از زمانی که مطرح شد، انتقادات زیاد تولیدکنندگان سیگار، وزارت صنعت، معدن و تجارت و ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز را به همراه داشت. از آنجا که سیگار در راسته کالاهای آسیب‌رسان به سلامت جامعه قرار می‌گیرد، در نگاه اول تعیین مالیات حداکثری برای آن منطقی به‌نظر می‌رسد اما برخی کارشناسان اقتصادی و فعالان بازار دیدگاه مثبتی به این مسئله ندارند. مخالفان افزایش مالیات سیگار معتقدند با این اقدام مصرف سیگار نه‌تنها کاهش پیدا نمی‌کند، بلکه ورود غیرقانونی و قاچاق این کالا به کشور تشدید می‌شود و در مقابل میزان تولید و درآمدهای مالیاتی دولت کاهش می‌یابد. بنا به‌گفته سازمان امور مالیاتی پیش‌بینی می‌شود از محل افزایش مالیات سیگار حدود 18 هزار میلیارد تومان مالیات اخذ شود. البته طرح افزایش مالیات سیگار در حالی با رای مثبت نمایندگان مواجه شده که اخیرا نیز در قانون مالیات بر ارزش افزوده، برای انواع مواد دخانی و سیگار مالیات وضع شده است. در ادامه این گزارش صمت در گفت‌وگو با کارشناسان مالیات سیگار و تاثیر آن بر درآمدهای مالیاتی دولت را بررسی کرده است.

جایگزینی سیگار با محصولات بی‌کیفیت‌تر

میثم حاج‌محمدی، کارشناس امور مالیاتی درباره تاثیر افزایش مالیات سیگار به صمت گفت: تولیدکنندگان و واردکنندگان سیگار و تنباکو موظف به پرداخت مالیات هستند.

همچنین در پایان هر دوره مالیاتی علاوه بر تسلیم اظهارنامه مالیات بر ارزش افزوده که ویژه کلیه عرضه‌کنندگان سیگار و دخانیات است، باید به‌طور جداگانه اظهارنامه موضوع ماده ۷۳ قانون برنامه ششم توسعه را نیز تسلیم و مالیات وضع‌شده را تمام و کمال پرداخت کنند.

وی با بیان اینکه هدف اصلی از افزایش یا وضع مالیات دخانیات کاهش مصرف است، گفت: با افزایش نرخ سیگار، میزان تقاضا، مصرف و خرید دخانیات کاهش می‌یابد.

این کارشناس امور مالیاتی درباره تاثیر مالیات بر مصرف دخانیات اظهار کرد: دو وضعیت برای افراد در صورت گران شدن سیگار محتمل است؛ اول اینکه به‌دلیل افزایش نرخ یک نوع سیگار فرد قدرت خرید آن را ندارد و در نهایت کمتر از آن سیگار استفاده می‌کند.

دوم اینکه به‌دلیل نبود توان خرید نوع خاصی از یک برند سیگار، نوع ارزان‌تر و دارای کیفیت پایین‌تر را جایگزین می‌کند. در این حالت سلامتی مصرف‌کننده با آسیب بیشتری مواجه خواهد بود.

وضع مالیات بر کالاهای آسیب‌رسان

حاج‌محمدی با اشاره به اینکه دولت در سال‌های اخیر با هدف کاهش مصرف دخانیات و افزایش درآمد، بر کالاهای آسیب‌رسان مانند «سیگار»، «تنباکو» و «نوشابه» مالیات وضع کرده، اظهار کرد: ‌باید در نظر داشت افزایش مالیات یک کالا به‌صورت غیر‌اصولی نه‌تنها موجب کاهش مصرف نمی‌شود، بلکه کاهش توان رقابت تولیدکنندگان مجاز سیگار و در نهایت کاهش تولید این کالا در کشور را به‌دنبال دارد.

وی در پاسخ به این پرسش که آیا افزایش مالیات دخانیات باعث افزایش درآمد دولت می‌شود، گفت: شاید در ظاهر هدف اصلی از افزایش مالیات، افزایش درآمدهای دولت به‌نظر برسد، اما مهم‌ترین هدف دولت از وضع مالیات، هدایت اقتصاد است.

دولت بر کالاهایی با آثار بیرونی منفی (مانند مواد دخانی) مالیات وضع می‌کند و به کالاهایی با آثار بیرونی مثبت برای جامعه (مانند محصولات لبنی) یارانه می‌دهد.

به‌طورمثال در وضع مالیات بر سیگار هدف اصلی هدایت جامعه به سمت کاهش مصرف سیگار در بلندمدت است.

آموزش، راهکار کاهش مصرف سیگار

وی در تایید استدلال وزارت بهداشت در زمینه فواید افزایش مالیات سیگار و استفاده از درآمد‌های حاصل از آن برای پیشبرد برنامه‌های فرهنگی و اجتماعی گفت: می‌توان این ادعا را که افزایش مالیات منجر به کاهش مصرف دخانیات می‌شود پذیرفت، اما متاسفانه از آنجا که تاکنون برنامه‌ مدونی در این حوزه تبیین نشده و همچنین کالای قاچاق به‌راحتی وارد کشور می‌شود نمی‌توان به اثر مثبت افزایش مالیات بر کاهش مصرف سیگار امیدوار بود.

این کارشناس امور مالیاتی افزود: افزایش نرخ در کالاهایی با کشش قیمتی بالا باعث کاهش مصرف می‌شود، اما در کالاهایی با کشش قیمتی پایین به افت زیادی در مصرف آنها منجر نمی‌شود.

سیگار کالایی با کشش قیمتی پایین است؛ یعنی افزایش نرخ آن منجر به کاهش قابل‌توجه مصرف نخواهد شد؛ بنابراین افزایش مالیات سیگار بر کاهش میزان مصرف آن در کشور ما تاثیر زیادی ندارد و حتی منجر به افزایش قاچاق این کالا نیز می‌شود و در نهایت درآمد فعلی دولت از مالیات دخانیات را هم کاهش خواهد داد.

تاثیر ابزار کنترلی

حاج‌محمدی در پاسخ به این پرسش که چرا افزایش مالیات دخانیات در ایران نمی‌تواند باعث کاهش مصرف و افزایش درآمدهای مالیاتی دولت شود، گفت: هر میزان افزایش مالیات سیگار، منجر به افزایش درآمد دولت نمی‌شود و حتی از یک مرحله‌ به بعد این مسئله نتیجه‌ عکس خواهد داشت، زیرا قاچاق افزایش پیدا خواهد کرد که کاملا از تاثیر ابزارهای کنترلی اقتصاد رسمی مانند مالیات مصونیت دارد.

با موارد گفته‌شده می‌توان پیش‌بینی کرد با افزایش غیرمنطقی مالیات نه‌تنها تولید مجاز دخانیات در کشور کاهش می‌یابد، بلکه با تشدید قاچاق سیگار، درآمد دولت از محل مالیات دخانیات نیز کمتر خواهد شد.

سوددهی سیگار هم‌اندازه پتروشیمی

میثم رادپور، کارشناس اقتصاد درباره اعمال مالیات مضاعف بر کالاهای مضر به‌ویژه سیگار به صمت گفت: یکی از راهکارهای کاهش مصرف کالاهای آسیب‌رسان، اعمال مالیات ارزش‌افزوده یا افزایش نرخ این نوع محصولات است. در بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته جهان، از اعمال نرخ مالیات بالا بر دخانیات به‌عنوان ابزار سیاست کنترل مصرف این‌گونه مواد، کاهش بیماری‌های ناشی از مصرف دخانیات و بهبود سلامت جامعه بهره برده می‌شود.

وی افزود: افزایش مالیات سیگار و دخانیات، زمینه‌ساز افزایش نرخ این مواد است و افزایش نرخ نیز احتمال قطع مصرف در اقشار کم‌درآمد و کاهش مصرف در قشرهایی با درآمد بالاتر و به‌طور کل، کاهش قابل‌توجه میزان مصرف مواد دخانی در جامعه را به‌دنبال دارد.

این کارشناس اقتصاد درباره حجم بازار و گردش مالی دخانیات در ایران و جهان گفت: این صنعت و بازار آن جزو ۵ صنعت پرسود دنیا به‌شمار می‌رود و در بسیاری از کشورها نیز از نظر سوددهی هم‌رده صنعت فولاد و پتروشیمی است. ایران یکی از کشورهایی است که کمترین میزان مالیات را از مواد دخانی در منطقه خاورمیانه و جهان دریافت می‌کند.

سود دلالان در فقدان مالیات منطقی

این کارشناس اقتصاد ادامه داد: میزان مالیات سیگار در ایران در مقایسه با کشورهای دیگر بسیار ناچیز است، اما این موضوع به این مفهوم نیست که نرخ سیگار برای مصرف داخلی خیلی ارزان است، چراکه عملا قیمت‌ها افزایش یافته‌اند، اما این سودها در فقدان نرخ‌های مالیاتی منطقی، عاید دلالان، قاچاقچیان و واسطه‌ها شده است.

رادپور با تاکید بر اینکه مستندات علمی و قوانینی که در داخل کشور یا سطح بین‌الملل در زمینه مبارزه با دخانیات تصویب می‌شود، با هدف حفاظت سلامت عمومی در برابر صنایع دخانی است، گفت: هرچه نفع صنعت دخانیات افزایش یابد، منافع حوزه سلامت که همان کاهش مصرف دخانیات با اعمال تمهیدات مالیاتی است، کاهش می‌یابد.

وی با تاکید بر اینکه براساس اعلام سازمان جهانی بهداشت در کشورهای دارای درآمد بالا که بر توتون و دخانیات مالیات بالایی وضع کرده‌اند، بازار سیاه سیگار به‌وجود نیامده‌، گفت: بازار گرم قاچاق دخانیات در کشورهایی با درآمد کم، دقیقا به‌دلیل ضعف نظام‌های مالیاتی و قوانین کنترلی بر صنعت دخانیات است. رادپور در ادامه تصریح کرد: افزایش مالیات مواد دخانی میلیون‌ها نفر را نجات خواهد داد.

در پایین‌ترین میزان، افزایش مالیاتی که موجب افزایش ۲۰ درصدی نرخ محصولات دخانی شود، می‌تواند از بیش از ۱۰ میلیون مرگ‌ومیر زودهنگام ناشی از مصرف دخانیات در طول ۵۰ سال آینده پیشگیری کند.

وی افزود: باوجود اینکه کمیسیون تلفیق مجلس شورای اسلامی طرح افزایش مالیات را برای درج در قانون بودجه ۱۴۰۱ پذیرفت، همچنان ایران کمترین مالیات را بر محصولات دخانی دارد و قاچاق فقط بهانه و توجیهی برای جلوگیری از افزایش مالیات و متقاعد ساختن دولت و مجلس برای عقب‌نشینی از تصمیماتی که می‌تواند منجر به کاهش مصرف مواد دخانی از یک طرف و بکارگیری مالیات دریافت‌شده برای رفاه مردم از طرف دیگر شود.

وی ابراز امیدواری کرد با افزایش مالیات از کاهش سن مصرف‌کنندگان سیگار جلوگیری شود تا آثار زیانبار مصرف سیگار بر سلامتی کاهش پیدا کند و دولت مجبور نباشد چند برابر میزانی که از فروش سیگار نفع می‌برد برای درمان هزینه کند.

هرچه مالیات بیشتر: مصرف کمتر

این کارشناس اقتصاد با تاکید بر اینکه افزایش مالیات سیگار می‌تواند الگوی مصرف را تغییر دهد، اظهار کرد: هرچه یک محصول آسیب‌رسان گران‌تر باشد، توان اقشار جامعه برای تهیه آن کمتر می‌شود. همچنین دولت با وضع مالیات بر سیگار می‌تواند هزینه‌های آنی سیگار کشیدن را افزایش دهد و مصرف‌کننده آن را تنبیه کند و فرد تعداد نخ‌های کمتری مصرف کند یا آنکه به‌طور کل سیگار را ترک کند.

وی با تاکید بر اینکه یکی از مهم‌ترین سیاست‌های جهانی در کاهش تقاضا برای سیگار، تنظیم قیمت این محصول است، اظهار کرد: تحمیل اشکال مختلف مالیات، یکی از راهبردهای کلیدی تنظیم قیمت برای جلوگیری از شروع مصرف و افزایش میزان ترک سیگار است.

وی افزود: براساس استانداردهای جهانی و در مقایسه با کشورهای توسعه‌یافته باید بخشی از درآمد حاصل از فروش دخانیات در حوزه سلامت هزینه شود تا با اصلاح الگوی مصرف و کاهش تقاضا ناشی از مالیات سرانه هزینه دارو و درمان کشور هم کاهش یابد.

سخن پایانی

هدف از افزایش مالیات محصولات آسیب‌رسان از جمله دخانیات، کاهش مصرف با هدف بالا بردن الگوی زیست سلامت در جامعه است. کارشناسان موافق این راهکار اعتقاد دارند توجه به مالیات بر مصرف یعنی تاکید بر کاهش مصرف محصول مضر در سطح جامعه. دولت‌ها با استفاده از عواید حاصل از این مالیات‌ها می‌توانند پروژه‌های اجتماعی و اقتصادی را حمایت کنند.

در مقابل مخالفان، افزایش مالیات دخانیات را عاملی برای رونق بازار قاچاق می‌دانند و می‌گویند افزایش مالیات دخانیات نه‌تنها منجر به کاهش مصرف این مواد نمی‌شود، بلکه افزایش قاچاق و کاهش درآمدهای دولت را به‌دنبال خواهد داشت، زیرا یکی از راه‌های مقابله با قاچاق دخانیات تامین این کالا به‌صورت قانونی در داخل کشور است. اگر به‌نام کاهش مصرف دخانیات با اخذ مالیات غیرمنطقی سیگار قانونی در بازار کاهش پیدا کند طبیعتا گرایش به سمت قاچاق افزایش پیدا می‌کند.