گزارش‌ها حاکی از آن است که پس از محدود شدن خرید دلار و سخت شدن سرمایه‌گذاری در این بازار، انتشار و خرید این اوراق یک راهکار قانونی برای سرمایه‌گذاری ارزی محسوب می‌شود. در سال‌های اخیر، باتوجه به کاهش ارزش پول ملی خرید اسکناس دلار یا یورو به‌عنوان یکی از راهکارهای اصلی حفظ سرمایه در بین شهروندان مطرح شده و حال دولت امیدوار است با بهره‌گیری از این ابزار سرمایه‌گذاری یک راهکار قانونی برای حفظ ارزش سرمایه در مقابل نوسانات نرخ ارز ارائه کند. از سوی دیگر این سازکار راهی برای ‌جمع‌آوری دلارهای خانگی خواهد بود.

به‌علاوه اینکه سرمایه‌گذاران نیز با بهره از این سازکار از ارزش سرمایه خود در مقابل نوسانات نرخ ارز محافظت کرده و علاوه بر سرمایه‌گذاران، شرکت‌ها نیز می‌توانند از مواهب این ابزار بهره ببرند. گرچه قرار است در گام اول بانک مرکزی، اوراق ارزی را به پشتوانه منابع ارزی خود منتشر کند، اما در گام‌های دیگر شرکت‌ها نیز می‌توانند با انتشار این اوراق، منابع موردنیاز خود را از بازار تامین کنند. در این شرایط سیاست‌گذار ارزی نیز یک ابزار جدید برای مدیریت بازار خواهد داشت و با کاهش فشار خرید اسکناس، قدرت بازارساز افزایش می‌یابد.

اوراق ارزی چیست؟

اوراق ارزی به‌شکل ساده، نوعی اوراق است که یک نهاد آن را برای تامین مالی منتشر می‌کند. سرمایه‌گذار برای خرید این اوراق نیاز به دلار ندارد و با پول رایج (به‌عنوان مثال ریال) می‌تواند این اوراق را تهیه کند. نهاد ناشر تضمین می‌دهد که در تاریخ سررسید اوراق، میزان تغییرات ارزش دلار را به نرخ روز محاسبه و ما‌به‌التفاوت زمان انتشار و سررسید را به خریدار پرداخت کند؛ بنابراین سرمایه‌گذار بدون خرید اسکناس خارجی، از تغییرات نرخ ارز منتفع خواهد شد. این اوراق به‌دلیل ویژگی‌‌‌هایی که دارد فرصتی برای ایجاد تنوع در دارایی‌‌‌ها و کسب سود است و از طرفی در شرایط تورمی و بی‌ثباتی اقتصاد کلان، می‌تواند تضمین‌کننده ارزش دارایی افراد در برابر کاهش ارزش پول باشد. می‌توان گفت اوراق قرضه‌‌‌ای که برمبنای ارز خارجی منتشر می‌شود، به انتشاردهنده این امکان را می‌دهد که ریسک مالی را در مقابل نوسانات ارزی به صفر برساند. علاوه بر این، انتشار اوراق ارزی منجر به متنوع‌سازی منابع تامین مالی و مدیریت بهتر بدهی می‌شود. در این شرایط سیاست‌گذار نیز یک ابزار مناسب برای مدیریت بازار ارز دارد.

در صورتی که فشار برای خرید ارز کاهش یابد و اوراق ارزی جایگزین آن شود، رفتار سفته‌بازی با اسکناس کاهش می‌یابد و از سوی دیگر، دست سیاست‌گذار ارزی برای مدیریت بازار ارز بازتر می‌شود. به‌نظر می‌رسد در شرایط کنونی مهم‌ترین مانع، تضمین پرداخت اصل و سود اوراق در تاریخ سررسید با نرخ مشخص دلار بازار (نه با نرخ دستوری) توسط نهاد ناظر است؛ به‌عبارتی مهم‌ترین نگرانی در زمینه این اوراق، برخورد سلیقه‌ای و دستوری، در زمان انتشار اوراق و محاسبه سود آن است.

تکانه‌های ارزی عامل جذب سرمایه خارجی

رسول خوانساری، کارشناس مسائل مالی درباره اهمیت انتشار اوراق اوراق ارزی به صمت گفت: لزوم وجود اطمینان در فضای سرمایه‌گذاری و جلوگیری از تکانه‌های شدید ارزی بر کسی پوشیده نیست و این مسئله یکی از عوامل مهم در جذب سرمایه‌های خارجی به‌شمار می‌آید؛ از این رو استفاده از راهکارهایی همچون انتشار اوراق ارزی به‌منظور فراهم کردن امکان برنامه‌ریزی برای فعالان اقتصادی و کاهش آسیب‌پذیری در برابر نوسان‌های احتمالی نرخ ارز، باید در دستور کار جدی دولت و بانک مرکزی قرار گیرد.

وی با تاکید بر اینکه جذب سرمایه ارزی سال‌هاست که در دنیا امتحان خود را پس داده، بیان کرد: یکی از مواردی که در زمینه افزایش نرخ ارز مطرح می‌شود، مداخله احتمالی دولت در نرخ ارز به‌منظور جبران کسری بودجه است. انتشار اوراق ارزی موجب می‌شود ضمن برنامه‌ریزی دقیق‌تر برای شناسایی بدهی‌های دولتی و تسویه به‌موقع آنها، انگیزه دولت برای پوشش کسری بودجه از طریق مداخله در نرخ ارز کاهش یابد و زمینه مناسب‌تری برای تقویت ثبات مالی فراهم شود.

افزایش اعتبار بین‌المللی با نشر اوراق ارزی

این کارشناس مسائل مالی افزود: شرکت‌ها و نهادهای مختلف به‌ویژه آنهایی که منابع و مصارف ارزی قابل‌توجهی دارند، می‌توانند به‌عنوان ناشر در بازار اوراق ارزی فعالیت کنند و ضمن رفع نیازهای ارزی، وجهه و اعتبار بین‌المللی خود را نیز افزایش دهند.

وی یادآور شد: در بیشتر کشورهای فعال در بازار صکوک بین‌المللی، بانک‌ها نقش برجسته‌ای دارند و به‌ویژه با هدف تقویت کفایت سرمایه خود از اوراق ارزی استفاده می‌کنند. در همین راستا بانک‌های ایرانی نیز می‌توانند در کنار دولت به‌عنوان پیشران این بازار عمل کرده و ضمن بهره‌مندی از مزایای این بازار، به تقویت ثبات مالی کمک کنند.

خوانساری ورود ایران به بازار اوراق اوراق ارزی را ضروری دانست و اظهار کرد: توسعه بازار اوراق ارزی با سررسیدهای گوناگون، می‌تواند نیازهای ارزی افراد و شرکت‌ها را در افق‌های زمانی مختلف پوشش دهد؛ از این رو مناسب است ساختارهای گوناگون کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت با بهره‌گیری از ظرفیت عقود اسلامی برای اوراق ارزی طراحی و به کار گرفته شود. در این زمینه ساختارهای نوآورانه‌ای در برخی کشورها طراحی شده و مورد استفاده قرار گرفته است.

وی با اشاره به اینکه تاکنون مواردی همچون تحریم‌های بین‌المللی و کمبود زیرساخت‌ مانع انتشار اوراق اوراق ارزی شده، ادامه داد: نظام رتبه‌بندی اعتباری، از جمله موانع انتشار اوراق ارزی به‌ویژه در سطح بین‌المللی به‌شمار می‌آید و می‌تواند انتشار این اوراق را با مشکل مواجه سازد.

در عین حال با فراهم کردن زیرساخت‌ها و برنامه‌ریزی برای رفع موانع پیش رو، می‌توان زمینه توسعه گسترده و عمق بازار اوراق ارزی در کشور را فراهم ساخت.

اوراق ارزی راه نفوذ به بازارهای جهانی

وی در پاسخ به این پرسش که چرا ایران باید دست به انتشار اوراق اوراق ارزی بزند، توضیح داد: بعضی از شرکت‌ها، بانک‌ها، دولت‌ها و سایر نهادهای ذی‌صلاح، ‌ممکن است تصمیم بگیرند که اوراق قرضه را به پول خارجی که بسیار باثبات‌تر و باپشتوانه‌تر از پول داخلی‌شان است منتشر کنند. بر این اساس انتشار اوراق قرضه نام‌گذاری شده با ارز خارجی، می‌تواند انتشاردهنده آن را قادر به دسترسی به سرمایه موجود در بازارهای خارجی کند.

وی با تاکید بر اینکه منافع ناشی از فروش چنین اوراقی می‌تواند ازسوی شرکت‌ها برای رسوخ در بازارهای خارجی استفاده شود، گفت: اوراق ارزی در هر زمان این امکان را دارند که به پول محلی تبدیل و صرف فعالیت‌های داخلی شوند؛ علاوه‌بر آن این نوع اوراق می‌تواند توسط ناشران خارجی اوراق، برای «هج‌کردن» ریسک ناشی از نوسان نرخ ارز مورد استفاده قرار بگیرند.

تغییرات ارزی، تنها مبنای محاسبات بازپرداخت

حمیدرضا جیهانی، کارشناس بازار سرمایه درباره علت انتشار اوراق اوراق ارزی ازسوی بانک مرکزی به صمت گفت: بانک مرکزی به پشتوانه طلا و ذخایر ارزی که در حال ‌حاضر دارد، می‌تواند اوراق ارزی منتشر کند. اوراق ارزی به‌شکل ساده به‌معنای آن است که نهاد یا شرکتی اقدام به انتشار یک سند می‌کند که طبق آن می‌تواند منابع ریالی را جمع‌آوری کند و متناسب با میزان تغییرات ارز و نرخ سود تعیین‌شده اصل و سود این اوراق را به‌صورت ریالی در زمان سررسید بپردازد.

وی افزود: در اوراق ارزی منابع ارزی یا به‌عبارت دیگر اسکناس خارجی جابه‌‌‌جا نشده و تغییرات ارزی مبنای محاسبات بازپرداخت این اوراق در سررسید قرار می‌گیرد؛ بنابراین اوراق می‌تواند دارای کوپن یا بدون کوپن باشد تا ناشر متناسب با نیاز خود و فضای بازار نحوه عرضه اوراق ارزی را مشخص کند.

کاهش تقاضا در بازار ارز

وی با تاکید بر اینکه در گام نخست بانک مرکزی اقدام به انتشار این اوراق ارزی کرده، گفت: این امر مجوزی خواهد بود تا پس از آن سایر نهادها و شرکت‌ها نیز بتوانند متناسب با پشتوانه ارزی خود اقدام به انتشار این اوراق کنند، زیرا منفعت اصلی انتشار این نوع اوراق برای نهاد ناشر این است که می‌تواند از این طریق تامین مالی کند.

این کارشناس بازار سرمایه درباره منافع انتشار اوراق اوراق ارزی ازسوی بانک مرکزی توضیح داد: بانک مرکزی با انتشار اوراق ارزی منابع موردنیاز خود را از بازار جمع‌آوری می‌کند و پس از وصول منابع ارزی خود، می‌تواند نسبت به پرداخت اصل و سود اوراق در تاریخ سررسید اقدام کند.

یکی دیگر از منافع انتشار این اوراق این است که فشار تقاضا در بازار نیز کاهش می‌یابد و شرکت‌ها برای نیاز ضروری، نه حفظ سرمایه، به بازار مراجعه می‌کنند.

وی افزود: یکی از منافع سیاست‌گذار در انتشار این اوراق این است که یک ابزار جدید برای مدیریت بازار ارز ایجاد می‌شود و دولت می‌تواند حتی بخشی از سیاست‌گذاری ارزی خود را با عرضه این اوراق تنظیم کند. در صورت شیفت تقاضای سرمایه‌گذاری از اسکناس به اوراق ارزی، سیاست‌گذار منابع ارزی لازم برای مدیریت بازار ارز را در اختیار خواهد داشت.

وی با بیان اینکه هنوز چگونگی تامین این اوراق و جزئیات آن ازسوی بانک مرکزی مشخص نشده، گفت: نکته قابل‌توجه این است که بانک مرکزی نحوه تامین مالی این اوراق را نیز مشخص کند، زیرا استفاده از منابع پایه پولی برای پوشش سود این اوراق می‌تواند اثر تورمی داشته باشد.

وی با اشاره به اینکه انتشار اوراق ارزی برای خریدار نیز منافعی خواهد داشت، ادامه داد: نخستین منفعت این اقدام برای خریداران وجود یک منبع مطمئن برای سرمایه‌گذاری است. از طرفی اگر تحلیل فرد مبنی بر آن باشد که دارایی ارزی دارای سود بیشتری از دارایی ریالی است، می‌تواند در این بستر سرمایه‌گذاری کند. همچنین اگر امکان فروش این اوراق قرضه در بازار ثانویه ایجاد شده باشد، فرد می‌تواند آن را در این بازار به فروش برساند و نقدشوندگی، از این طریق محقق می‌شود.

این کارشناس مسائل مالی بااشاره به اینکه بازار اوراق قرضه به‌دلیل اندازه، قدرت نقدشوندگی و فقدان ریسک اعتباری و نیز حساسیت به نرخ بهره اغلب به بازار اوراق قرضه دولتی ارجاع می‌شود، اظهار کرد: به‌دلیل رابطه معکوس میان نرخ بهره و ارزش اوراق قرضه، بازار اوراق قرضه نوسانات نرخ بهره را به‌شدت موردتوجه قرار می‌دهد. باید دانست بازار اوراق قرضه در بسیاری از کشورها بسیار غیرمتمرکزتر از بازار بورس، کالا یا بازارهای آتی در آن کشورها است.

سخن پایانی

انتشار اوراق ارزی چه در بازار داخلی و چه در بازار بین‌المللی، در کنار سایر راهکارها می‌تواند به مدیریت بهتر عرضه و تقاضای ارز کمک کند. به‌عقیده کارشناسان زمانی که دولت با کمبود منابع ارزی روبه‌رو می‌شود با انتشار این اوراق، ضمن اینکه می‌تواند ذخایر ارزی خود را افزایش دهد، از فشار تقاضا برای اسکناس ارز و بروز تکانه‌های غیرعادی در این بازار می‌کاهد. همچنین در صورت لزوم می‌تواند با بازخرید بخشی از اوراق ارزی که پیش‌تر منتشر شده، وجوه ارزی مازاد را به بازار تزریق کند. در واقع توسعه بازار اوراق ارزی می‌تواند از راه‌هایی همچون برآورده کردن نیازهای ارزی، برنامه‌ریزی بهتر منابع و مصارف ارزی و جذب نقدینگی سرگردان در بازارهای گوناگون موجب کاهش التهابات ارزی شود و در نتیجه زمینه ایجاد و تقویت ثبات مالی را فراهم سازد.