در نهایت نیز هیچ یک راه به جایی نمی‌برند و بازار با همان سیستم همیشگی یکه‌تازی می‌کند. این روزها باز هم صحبت از مبارزه با قاچاق است و حرف از «سامانه ملی گارانتی» می‌شود که ورود خودروسازان داخلی به این سامانه خبری جدید و حضور لوازم خانگی در آن خبری کهنه است؛ سامانه‌ای که شاید بسیاری از مردم نام آن را برای نخستین بار می‌شنوند، اما آغاز به کار آن به سال ۹۹ بازمی‌گردد. این در حالی است که با گذشت ۵ سال از ممنوعیت واردات هنوز فروش علنی برندهای خارجی در ایران ادامه دارد. برخی از فعالان بازار معتقدند تولیدات داخلی نیاز بازار را به‌صورت کامل پوشش نمی‌دهد و تقاضا برای خرید کالاهای قاچاق زیاد است. با این حال باید باز هم منتظر تاثیرات وجود سامانه‌های مختلف بر بازار بود.

سامانه‌ها چه می‌کنند؟

باوجود اینکه مدت‌هاست حمایت از تولید داخل و مبارزه با قاچاق کالا و ارز موردتوجه بسیاری از نهادهای نظارتی و انتظامی قرار گرفته، همچنان عرضه آشکار برندهای خارجی و قاچاق نشان می‌دهد هیاهویی که بر سر ممنوعیت واردات لوازم‌خانگی و مبارزه جدی با قاچاق کالا برپا شده، هیاهو بر سر هیچ بوده و هیچ تغییری در روند بازار رخ نداده است. مسئولان ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز معتقدند برخورد با عرضه‌کنندگان کالاهای قاچاق در فضای مجازی انجام می‌شود، این در حالی است که یک جست‌وجوی ساده در فضای مجازی کافی است تا با کوهی از فروشندگان لوازم خانگی قاچاق روبه‌رو شوید که با قیمت‌های مناسب برندهای خارجی لوازم خانگی را به درب منزل شما می‌آورند. البته درحال‌حاضر، شناسه کالا و استعلام آن در «سامانه جامع تجارت»، ابزار تفکیک کالای اصیل از کالای غیراصیل است؛ به‌عبارت‌دیگر درحال‌حاضر می‌توان ادعا کرد هر کالایی که دارای شناسه و مشخصات آن با نتیجه استعلام در سامانه جامع تجارت تطابق داشته باشد، به‌صورت قانونی تولید یا وارد کشور شده است. «سامانه ملی گارانتی» نیز یکی دیگر از سامانه‌هایی است که برای مبارزه با قاچاق از سال ۹۹ ایجاد شده است. در این سامانه می‌توانید با دو روش استعلام براساس وارد کردن شناسه رهگیری یا سریال از اصالت یا عدم اصالت گارانتی باخبر شوید. مصطفی پورکاظم شایسته، معاون ستاد مبارزه با قاچاق در سال ۱۴۰۰ بیان کرد ۱.۳ میلیارد دلار لوازم خانگی قاچاق از طریق ته‌لنجی وارد کشور می‌شود. همچنین محمدرضا شهیدی، دبیر انجمن لوازم صوتی و تصویری در سال ۱۴۰۱ بیان کرد میزان قاچاق لوازم‌خانگی یک میلیارد و ۶۰۰ میلیون دلار است که گردش مالی آن حدود ۵۰ هزار میلیارد تومان در سال است. از سوی دیگر مدتی است که همه واحدهای تولیدی لوازم‌ خانگی، کد رهگیری دریافت کرده‌اند و کالاهای خود را با کد رهگیری تولید می‌کنند. با این شرایط این سوال پیش می‌آید که وجود دو سامانه معتبر چه مقدار در کاهش آمار قاچاق لوازم خانگی تاثیرگذار بوده است؟

سامانه‌ بدون اطلاع‌رسانی چه فایده‌ای دارد؟

اکبر پازوکی، رئیس اتحادیه فروشندگان لوازم خانگی درباره ایجاد سامانه‌های مختلف به‌منظور مقابله با قاچاق لوازم خانگی به صمت گفت: سامانه جامع تجارت و سامانه ملی گارانتی هر دو به‌منظور جلوگیری از فروش کالا قاچاق، بی‌کیفیت و تقلبی و همچنین کالاهای بی‌کیفیت تولید داخل ایجاد شد. در واقع سامانه ملی گارانتی و سامانه جامع تجارت به این منظور ایجاد شد که کارمند، کارگر و هر شخصی که با زحمت کالایی را خریداری می‌کند از صحت و سلامت کالا مطمئن شود، اما اطلاع‌رسانی در زمینه عملکرد این سامانه‌ها کجاست؟

وی با انتقاد از ایجاد سامانه‌های مختلف بدون اطلاع‌رسانی عمومی و آموزش اظهار کرد: بی‌شک برای موفقیت در یک فعالیت باید برنامه‌ریزی کوتاه‌‌مدت برای تبلیغات آن داشت، این در حالی است که سامانه جامع تجارت پس از ۷ سال و در سال ۹۸ به اصناف ابلاغ و از اوایل سال ۱۴۰۰ نیز قرار شد سامانه جامع گارانتی نیز به این سامانه اضافه شود، اما اطلاع‌رسانی درباره این سامانه‌ها به مردم ضعیف بود.

رسانه ملی چه می‌کند؟

پازوکی با اشاره به تبلیغات رسانه ملی مبنی بر خرید قسطی از فروشگاه‌های بزرگ لوازم خانگی بیان کرد: اگر درباره این سامانه‌ها اطلاع‌رسانی دقیقی به مردم صورت گیرد، بی‌شک به نفع مردم و تولید است، این در حالی است که هر لحظه از رسانه ملی تبلیغات فروش قسطی فروشگاه‌های بزرگ پخش می‌شود، اما درباره شناسایی کالای قاچاق هیچ برنامه‌ای ازسوی رسانه ملی تهیه و پخش نمی‌شود. همچنین بیلبوردهای تبلیغاتی فروشگاه‌های بزرگ لوازم خانگی در اتوبان‌های شهر نصب می‌شود، اما هیچ‌گاه شاهد نصب بیلبوردهای آموزشی برای شناسایی کالای قاچاق نبوده‌ایم. این در حالی است که متاسفانه با احداث فروشگاه‌های بزرگ فروش لوازم خانگی، بسیاری از واحدهای کسب خرده‌فروش بیکار می‌شوند.

حضور و فعالیت مال‌های بزرگ لوازم خانگی

رئیس اتحادیه فروشندگان لوازم خانگی درباره تاثیر حضور و فعالیت مال‌های بزرگ لوازم خانگی بر بازار این بخش گفت: اصناف خرده‌فروش سرمایه آنچنانی ندارند که کالای خود را به‌صورت قسطی بفروشند؛ در نتیجه حضور و فعالیت مال‌های بزرگ لوازم خانگی هر روز بیشتر از روز قبل موجب کسادی بازار ما می‌شود و دولت نیز هیچ تدبیری برای مدیریت این شرایط صورت نمی‌دهد. امروزه متاسفانه با به‌وجود آمدن اصطلاح «اگر قسطی بخری بردی» تمایل مردم به خرید اقساطی بسیار زیاد شده است. از سوی دیگر بانک‌ها به‌جای سرمایه‌گذاری در بخش تولید، اعطای تسهیلات را به سمت خرید برده‌اند.

وی با اشاره به رکود موجود در بازار لوازم خانگی بیان کرد: کارخانه‌‌‌ها نرخ لوازم‌‌‌خانگی را ارزان نکردند، بلکه این کسبه هستند که ارزان می‌‌‌فروشند. ما حدود یک سال است که می‌‌‌گوییم بازار در حالت رکود به‌سر می‌‌‌برد و یکی از دلایل رکود هم نداشتن قدرت خرید مردم و گرانی مواد اولیه و کالای تمام‌شده است. در واقع کاهش قدرت خرید خانوارها، عامل اصلی مراجعه نکردن مشتریان به بازار و رکود حاکم بر آن است.

فروش کالاهای قاچاق در سایت‌های اینترنتی

پازوکی با اشاره به فروش اینترنتی لوازم خانگی و تاثیرات آن بر بازار بیان کرد: امروزه کالای قاچاق و زیرفروشی دروغین در فضای مجازی کاسبان را به دردسر انداخته است. مشتری برای تهیه کالای موردنظر خود ابتدا سری به فضای مجازی می‌زند و پس از آن از کسبه پرس‌وجو می‌کند و در نهایت با مقایسه نرخ متوجه نرخ ارزان‌تر کالا در فضای مجازی می‌شود، اما با نبود موجودی روبه‌رو می‌شود، زیرا این قیمت‌ها واقعی نیست. همین زیرفروشی دروغین ذهنیت مشتری را نسبت به کسبه خراب می‌کند و ما بارها در زمینه این موضوع هشدار داده‌ایم.

تشخیص کالای تقلبی

رئیس اتحادیه فروشندگان لوازم خانگی تهران با اشاره به اینکه شهروندان برای تشخیص کالای اصلی از تقلبی باید نوع گارانتی را مشاهده کنند، اظهار کرد: دریافت کد رهگیری کالا همراه چک کردن شماره سریال می‌تواند به خریداران در خرید انواع لوازم خانگی کمک بزرگی کند. اطلاعات کالایی مانند لوازم خانگی باید در سایت کارخانه و کمپانی سازنده موجود باشد و نباید از ذکر این نکته مهم غافل شویم که دقت در خرید انواع لوازم خانگی می‌تواند کمک بزرگی به خریداران کند تا در دام افراد متقلب نیفتند.

اول اصلاح ذهنیت مردم، بعد ایجاد سامانه

احسان فدایی، کارشناس صنعت لوازم خانگی درباره ایجاد سامانه‌های مختلف به‌منظور مقابله با قاچاق لوازم خانگی به صمت گفت: ایجاد سامانه‌هایی برای مقابله با قاچاق بسیار خوب است، اما بررسی‌های میدانی و اطلاعات بازار نشان می‌دهد این سامانه‌ها ایراداتی دارند که همچنان باوجود آنها جنس قاچاق در بازار موجود است و به‌راحتی خرید و فروش می‌شود.

وی با بیان اینکه فلسفه راه‌اندازی این سامانه‌ها باید به‌طور ریشه‌ای بررسی شود، افزود: وجود این سامانه‌ها زمانی معنا پیدا می‌کند که خریدار در ذهن خود کاملا به این نتیجه رسیده باشد که قرار است کالای اصل خریداری کند. بر این اساس او وارد سامانه‌ای می‌شود تا بتواند اصالت جنس موردنظر را استعلام کند. در این صورت مزیت رقابتی در کالای ایرانی و شرکتی نیز وجود دارد.

کالای قاچاق در ذهن مردم جایگاه خوبی دارد

فدایی با اشاره به اینکه قبل از هر چیز باید ذهن خریدار را نسبت به کالای ایرانی روشن کرد، گفت: همچنان در ذهن مخاطب و مشتری کالاهای شرکتی و داخلی مزیت رقابتی چندانی نسبت به کالای قاچاق ندارند. متاسفانه اکنون سهم زیادی از بازار در اختیار محصولات قاچاق است که به هیچ‌ عنوان خدمات پس از فروش ندارند، اما همچنان مردم به‌علت تجربه خوبی که از خدمات پس از فروش آنها در سال‌های گذشته دارند، به همان امید اقدام به خرید محصول خارجی قاچاق می‌کنند.

وی با بیان اینکه مزیت‌های کالاهای قاچاق نسبت به تولیدات داخلی بیشتر است، افزود: کالای قاچاق یا غیرشرکتی از دو مزیت رقابتی بهره‌مند است؛ اول اینکه عمده این کالاها نام تجاری دارند که در ذهن مصرف‌کننده ایرانی، جای خوبی را اشغال کرده و مردم نسبت به آنها تجربه خوبی نیز دارند. در نتیجه به‌لحاظ برندینگ در جایگاه خوبی نسبت به برندهای ایرانی قرار دارند. علاوه بر این موضوع نرخ نیز مطرح است که در بسیاری از مواقع محصولات برندهای خارجی قیمت‌هایی هم‌تراز یا حتی پایین‌تر از برندهای ایرانی دارند. بی‌شک برندهای داخلی ما هنگامی می‌توانند در سبد خرید مردم قرار گیرند که قیمت‌های خود را باتوجه به شرایط اقتصادی کشور و فاصله قدرت خرید مردم از تورم که بسیار عمیق است، متناسب سازند.

تجربه خوب یعنی خریدار بیشتر

فدایی با بیان اینکه مردم تجربه خوبی از خرید برندهای خارجی و خدمات پس از فروش آنها دارند، افزود: باتوجه به اینکه در ۲ دهه گذشته برندهای معتبر بین‌المللی محصولات خود را در بازارهای کشور ارائه می‌کردند و ارائه‌دهنده سبک‌ نوینی از خدمات پس از فروش بودند و اصولا در بازارهای رقابتی این موضوع رخ می‌دهد، سطح توقعات مردم بالا رفت و در سطح استانداردهای بین‌المللی قرار گرفت و این موضوع اصلا غیرمنطقی نیست.

سخن پایانی

تاکنون اقدامات بسیاری در راستای مبارزه با قاچاق کالا صورت گرفته که براساس شواهد بازار، هیچ یک راه به جایی نبرده است. از سوی دیگر بازار لوازم خانگی مدت‌هاست در اختیار فروشگاه‌های بزرگ است و خرده‌فروشان پیشه مگس‌پرانی را پیش گرفتند و هیچ حمایتی از آنها نمی‌شود، این در حالی است که به‌محض فروش برند خارجی در یکی از این فروشگاه‌ها صحبت از ترویج کالا قاچاق توسط کسبه می‌شود. همچنین کیفیت و نرخ محصولات برندهای خارجی نیز دو عامل مهمی است که مردم را به سمت آنها می‌کشد. باوجود مشکلات یادشده شاید بهتر باشد به‌جای ایجاد سامانه‌های مختلف کمی بازار را رام کرد.