پناهی برای بی‌پناهان
قبل از ایستگاه راه‌آهن درست جایی که مردم در حال دویدن هستند تا مبادا از قطار جا بمانند، بوی آتشی توجهم را جلب کرد.
قبل از ایستگاه راه آهن درست جایی که مردم در حال دویدن هستند تا مبادا از قطار جا بمانند، بوی آتشی توجهم را جلب کرد. در کنار آتش فردی سالخورده با ریشی سفید و بلند نشسته که چهره اش با کلاه پشمی که تا نزدیک چشم هایش آمده بود چندان واضح نیست. تنها خوراک آتشش یک تکه کارتن است که با تمام شدن آن دیگر خبری از گرما نیست. متاسفانه گرمای کارتن آتش زده به حدی نیست که خیسی زمین را برایش از بین ببرد، اما پیرمرد فکر اینجایش را هم کرده است. جایش را کنار فر جوجه گردان رستورانی می اندازد که مشخص است تا نیمه های شب خیال بسته شدن ندارد. در واقع ایستگاه موقت مسافران برای رفتن به مقصد، برای پیرمرد خود مقصد است. ناخودآگاه به پیرمرد خیره شده بودم که یک لقمه از نان باگتی که قطعا صاحب رستوران به او داده بود را خورد و پتوی نازکی را که از کثیفی تشخیص رنگ آن ممکن نبود روی خود کشید. تمام مدتی که به پیرمرد خیره شده بودم دیگر صدای خش خش کشیده شدن چرخ چمدان ها روی زمین به گوشم نمی رسید و تنها به یک چیز فکر می کردم؛ شبی تا این حد سرد بدون هیچ گونه سرپناهی چگونه می گذرد؟ اما بعد به خودم آمدم که صحبت از یک شب نیست...
شب های سرد تهران
میدان گمرک حوالی ساعت ۷ صبح؛ ظاهرا زور ننه سرما برای سفیدپوشی تهران به این قسمت شهر نرسیده، اما سوز سرمای هوا به حدی است که حسابی صورت را می سوزاند. از جلوی گرمخانه ای رد می شود که سردر آن با خط قشنگی روی کاشی سفید به رنگ قرمز جمله زیبایی نوشته شده بود: «راه در جهان یکی ست و آن راه پاکی ست». از بیرون در، نگاهی به داخل انداختم. راهرویی تمیز که صندلی هایی مرتب در آن چیده شده بود، اما تمام مدتی که در آنجا حضور داشتم ندیدم فردی از این گرمخانه خارج شود یا بیرون آن ایستاده باشد. این شب ها که دمای هوا در شهر تهران به منفی ۳ درجه نیز می رسد، بیرون ماندن بدون وسایل گرمایشی امری غیرممکن به نظر می رسد، اما در همین شب های سرد، بی خانمان های زیادی در کوچه پس کوچه های شهر پناه گرفته اند. همه می دانیم که بسیاری از کارتن خواب ها به دلیل اعتیاد یا مسائلی از این قبیل می ترسند که به گرمخانه مراجعه کنند یا در بسیاری از موارد دختران نوجوانی را می بینیم که به خاطر ترس از خانواده و بهزیستی هرگز حاضر نیستند پا به گرمخانه ها بگذارند، این در حالی است که متاسفانه این بی خانمانی بسیاری از نوجوانان را دچار آسیب های جسمی و روحی بسیاری می کند که رهایی از آنها بسیار سخت و گاهی غیرممکن است. برای مدیریت چنین وضعیتی، مسئولان مربوطه از مردم می خواهند با دیدن فرد بی خانمان، با شماره تلفن ۱۳۷ تماس بگیرند تا گشت فوریت های اجتماعی شهرداری برای انتقال این افراد به یک محل گرم و امن و نجات جانش از یخ زدگی و مرگ اقدام کند. خبرنگار صمت برای پیگیری این موضوع با یکی از شماره های مربوط به سامانه ۱۳۷ تماس گرفت، اما تنها جوابی که دریافت شد این بود که فرد موردنظر می تواند به یکی از گرمخانه های شهر تهران که به محل قرارگیری وی نزدیک است مراجعه کند. حال نکته عجیب این است که مگر فهمیدن این موضوع چقدر سخت است که برای آن مجبور باشیم از ۱۳۷ کمک بگیریم!
میدان گمرک حوالی ساعت ۷ صبح؛ ظاهرا زور ننه سرما برای سفیدپوشی تهران به این قسمت شهر نرسیده، اما سوز سرمای هوا به حدی است که حسابی صورت را می سوزاند. از جلوی گرمخانه ای رد می شود که سردر آن با خط قشنگی روی کاشی سفید به رنگ قرمز جمله زیبایی نوشته شده بود: «راه در جهان یکی ست و آن راه پاکی ست». از بیرون در، نگاهی به داخل انداختم. راهرویی تمیز که صندلی هایی مرتب در آن چیده شده بود، اما تمام مدتی که در آنجا حضور داشتم ندیدم فردی از این گرمخانه خارج شود یا بیرون آن ایستاده باشد. این شب ها که دمای هوا در شهر تهران به منفی ۳ درجه نیز می رسد، بیرون ماندن بدون وسایل گرمایشی امری غیرممکن به نظر می رسد، اما در همین شب های سرد، بی خانمان های زیادی در کوچه پس کوچه های شهر پناه گرفته اند. همه می دانیم که بسیاری از کارتن خواب ها به دلیل اعتیاد یا مسائلی از این قبیل می ترسند که به گرمخانه مراجعه کنند یا در بسیاری از موارد دختران نوجوانی را می بینیم که به خاطر ترس از خانواده و بهزیستی هرگز حاضر نیستند پا به گرمخانه ها بگذارند، این در حالی است که متاسفانه این بی خانمانی بسیاری از نوجوانان را دچار آسیب های جسمی و روحی بسیاری می کند که رهایی از آنها بسیار سخت و گاهی غیرممکن است. برای مدیریت چنین وضعیتی، مسئولان مربوطه از مردم می خواهند با دیدن فرد بی خانمان، با شماره تلفن ۱۳۷ تماس بگیرند تا گشت فوریت های اجتماعی شهرداری برای انتقال این افراد به یک محل گرم و امن و نجات جانش از یخ زدگی و مرگ اقدام کند. خبرنگار صمت برای پیگیری این موضوع با یکی از شماره های مربوط به سامانه ۱۳۷ تماس گرفت، اما تنها جوابی که دریافت شد این بود که فرد موردنظر می تواند به یکی از گرمخانه های شهر تهران که به محل قرارگیری وی نزدیک است مراجعه کند. حال نکته عجیب این است که مگر فهمیدن این موضوع چقدر سخت است که برای آن مجبور باشیم از ۱۳۷ کمک بگیریم!
ناصر امانی، عضو شورای شهر تهران درباره گرمخانه های شهر به صمت گفت: گرمخانه های شهرداری به صورت شبانه روزی فعال هستند. این گرمخانه ها افرادی که دارای بیماری های واگیر یا... هستند را نیز پذیرش می کنند. اگر شهروندان در سطح شهر مواردی از بی خانمانی را مشاهده کردند می توانند در تماس با شماره ۱۳۷ موضوع را به گشت فوریت های اجتماعی شهرداری اطلاع دهند تا این واحد برای انتقال این افراد به یک محل گرم و امن و نجات از یخ زدگی و مرگ اقدام کند. گرمخانه های زنانه و مردانه در مکان هایی جدا از هم قرار دارند.
وی با بیان اینکه همه گرمخانه های سطح شهر متعلق به شهرداری ها نیست، افزود: شهرداری حدود ۹ گرمخانه با عنوان یاور شب دارد که زیر نظر سازمان خدمات و مشارکت های اجتماعی شهرداری تهران فعال هستند و بقیه گرمخانه های شهر مربوط به بهزیستی و دیگر موسسه های خیریه است.
اتوبوس هایی برای سرپناهی
عضو شورای شهر تهران با اشاره به اقدامات خوب شهرداری برای رسیدگی به افراد بی خانمان در شب های سرد گفت: شهرداری در میادین اصلی شهر مانند راه آهن، شوش، آزادی، تجریش، امام حسین (ع)، محدوده بهشت زهرا (س)، لویزان و... اتوبوس هایی را به عنوان سرپناه بی خانمان ها مستقر کرده است. در این اتوبوس ها وسایل گرمایشی، پتو و غذای ساده در اختیار افراد بی خانمان قرار می گیرد. همچنین مددکارانی در این اتوبوس ها حضور دارند تا افراد را به سمت استفاده از گرمخانه ها راهنمایی و هدایت کنند. علاوه بر این خودرو گشت متعلق به مناطق ۲۲ گانه و سازمان خدمات و مشارکت های اجتماعی به صورت ۲۴ ساعته در سطح شهر مشغول گشت زنی است تا افراد کارتن خواب و بی خانمان را ساماندهی و به گرمخانه ها منتقل کند.
اسکان دائمی
امانی ضمن تاکید بر اینکه در طول سال به ویژه شب های سرد، هیچ محدودیتی در پذیرش افراد بی خانمان در گرمخانه ها وجود ندارد، افزود: گرمخانه ها ۲۴ ساعته به افراد اسکان می دهند و مددجویان می توانند در همان جا بمانند. افراد بی خانمان به محض ورود به این مراکز کنترل بهداشتی می شوند و به آنها لباس گرم داده می شود.
بسیاری از بی خانمان ها اعتیاد ندارند
الهام فخاری، عضو سابق شورای شهر تهران درباره گرمخانه های تهران به صمت گفت: یکی از وظایف شهرداری ها که در قانون به روشنی آمده، برپایی و اداره گرمخانه یا مددسرا است. گرمخانه ها سرپناه امن، خدمات مددکاری و خوراک گرم برای افراد بی سرپناه، درراه مانده و دچار مشکل فراهم می کنند و به ویژه در فصل هایی از سال که شرایط جوی ناپایدارتر است، ضرورت بیشتری دارند. وی با توضیحی از پدیده بی خانمانی اظهار کرد: در کشورهایی با سیستم اقتصادی سرمایه داری که نظام های تامین اجتماعی قوی تعریف نشده یا در مواردی که چالش های اقتصادی بزرگ موجی از سقوط اجتماعی طبقه متوسط و نابرخوردار را رقم می زنند، بی خانمانی پدیده مشخص تری است. ابرشهرها از ساختارهای اجتماعی محلی و بومی فاصله دارند و نظام خویشاوندی و همسایگی سنتی برای پشتیبانی آسیب دیدگان وجود ندارد؛ از این رو تدبیر و تدارک خدمات نهادهای عمومی ازجمله شهرداری ها برای پوشش اجتماعی افراد آسیب دیده اهمیتی دوچندان می یابد.
افزایش حاشیه نشینی در تهران
عضو سابق شورای شهر تهران با اشاره به افزایش حاشیه نشینی در تهران بیان کرد: خوشبختانه تهران از جمله پایتخت هایی است که فرهنگ همیاری و بافت محله ای در بخش هایی از آن جریان دارد. خیریه ها از جمله نهادهای مدنی دیرین و اثرگذار به شمار می روند و مردم نیز نسبت به شرایط افراد آسیب دیده حساس هستند. با این همه جمعیت نزدیک ۱۰ میلیونی تهران، چالش های اقتصادی چندعاملی، بالابودن نرخ مسکن، روند مهاجرت و کمبود مسکن اجتماعی موجب شده حاشیه نشینی هم یکی از مسئله های اصلی تهران تلقی شود.
عوامل اثرگذار فخاری در تشریح عوامل متعددی که در بی خانمانی برخی از افراد تاثیرگذار هستند، افزود: برخی عوامل از جمله از دست دادن کار، نداشتن مالکیت یا فرصت اجاره بلندمدت مسکن، در برخی موارد فقدان خانواده و خویشاوندی پشتیبان و گاهی اوقات اختلالات روان شناختی برخی افراد را در کوچه و خیابان سرگردان می کند. از سویی، آمار جهانی و منطقه ای نشان می دهد زنان در مقایسه با مردان کمتر مالکیت زمین و مسکن در ابرشهرها را در اختیار دارند، در شغل های ناپایدارتر و با نرخ دستمزد پایین تر فعالیت می کنند، از سامانه های بیمه یا پس انداز موثرتر بهره مند نیستند و در کلانشهرها اگر بی خانمان یا دچار مشکل شوند، بیشتر در معرض آسیب های بزهکاران قرار می گیرند.
بیمه ها کمک رسان خوبی بودند
عضو سابق شورای شهر تهران با اشاره به نقش مهم بیمه های مخصوص زنان گفت: یکی از برجسته ترین مسائل اجتماعی که با مسئولیت قانونی و پایه ای شهرداری ارتباط دارد، برپایی و اداره گرمخانه ها و فراهم سازی زنجیره یاری رسانی بسامان و سنجش پذیر و عادلانه برای همکاری مردم و نهادها در بازتوانی روانی اجتماعی و مهارتی افراد دچار یا درگیر آسیب های شهری است. گرمخانه ها، به ویژه خدمات گرمخانه ای برای زنان در کلانشهر تهران، پایتخت بزرگ ترین و پرجمعیت ترین کشور منطقه و البته یکی از برجسته ترین پایتخت های اسلامی اهمیت ویژه ای می یابد. زنان تنها و زنان سرپرست خانوار در کلانشهرها اگر درگیر بیماری یا چالش چندگانه شوند، بیشتر با خطر بی خانمانی روبه رو هستند. در دهه اخیر تعریف بیمه هایی مانند زنان خانه دار از سوی شرکت های خصوصی بیمه ای کار ارزنده ای بوده، اما هنوز برای پشتیبانی حقوقی کار و سکونت زنان در شهرهای بزرگ سازکار پایداری نداریم. بخلاف تصور عموم، بسیاری از بی خانمان ها دچار اعتیاد نیستند و با دسترسی به گرمخانه های استاندارد در فرآیند بازتوانی اجتماعی پشتیبانی می شوند.
کمک گرمخانه ها به زنان
فخاری با اشاره به ارائه خدمات گرمخانه ای به زنان اظهار کرد: خدمات گرمخانه ای به ویژه برای زنان نقش پیشگیرانه در گرفتارشدن در بزه و بدرفتاری جنسی و سوءمصرف دارو و مواد دارد. برپایه ضرورت های اجتماعی و فرهنگی ایرانی-اسلامی گرمخانه های ویژه زنان در ۲ سال گذشته یکی از اولویت های کاری کمیته اجتماعی شورای شهر تهران بوده است. برپایه ارزیابی انجام شده در سال ۹۶ تنها یک مددسرا با خدمات نارسا و در فضای محوطه های کارخانه ها و دور از دسترس وجود داشت. سال ۹۷ با برنامه ریزی و پیگیری ها، با تجهیز و مناسب سازی تاسیسات موجود، گرمخانه ویژه زنان در محدوده پارک هرندی آغاز به کار کرد که پناه و یاری ارزشمندی برای زنان در شرایط پرخطر فراهم ساخت. سازمان های مردم نهاد دارای پروانه و پیشینه مرتبط، اداره این مرکز را بر دوش داشتند و برخی فعالان اقتصادی بازار بزرگ تهران در پشتیبانی مالی مرکز همراه شدند. بیشتر مراجعان این مرکز خودمعرف و از خدمات مددکاری اجتماعی و بهداشتی برخوردارند. ضرورت پرداختن به گرمخانه ها در احکام برنامه سوم توسعه شهر تهران هم مورد توجه ویژه قرار گرفت و شهرداری موظف به برپایی دو گونه گرمخانه های فرامنطقه ای و محلی با تاکید بر مراکز ویژه زنان شده است.
بازدیدهای نظارتی غیررسمی شبانه از گرمخانه ها که از شهریور آغاز شده، نشان می دهد به ویژه در ارتباط با زنان، گرمخانه می تواند نقش انکوباتور بازتوانی اجتماعی داشته باشد و به استحمام، شب خوابی و ۲ وعده خوراک گرم بسنده نشود. برای این کار لازم است به ویژه در فصل سرما مرکزهای گرمخانه ای خدمات ۲۴ ساعته ارائه کنند.
کاهش پرسه زنی ها
عضو سابق شورای شهر تهران با بیان مزیت های کارکرد ۲۴ ساعته گرمخانه ها اظهار کرد: فعالیت ۲۴ ساعته مرکز، کمک می کند برخی مسائل نامطلوب ازجمله پرسه زنی در کوچه ها و خیابان های همجوار کاهش یابد و از سویی زنان و مردان سرپناه جو بتوانند از قلاب گروه های بزهکار در امان بمانند.
سخن پایانی
کوچه پس کوچه های دروازه غار، میدان شوش، تپه های جاجرود، خیابان مولوی، زیر پل مدیریت، فضای سبز اطراف همت، زیر پل امیرآباد، میدان راه آهن و... نام های آشنایی هستند. کافی است اول صبح به یکی از کوچه پس کوچه های خیابان هرندی سر بزنید تا با خرمنی از سرنگ روبه رو شوید. در سال های اخیر متاسفانه شاهد مصرف مواد مخدر مانند شیشه به طور آشکار هستیم؛ بدون اینکه مبارزه ای از طریق نیروهای انتظامی صورت گیرد. نکته تاسف بارتر وجود خانه هایی است که با صف طولانی که جلوی آن ایجاد شده، به وضوح مشخص است صاحبخانه فروشنده مواد مخدر است. درست است که وجود گرمخانه و رسیدگی به امور افراد بی خانمان قطعا سیستمی مطلوب و برای امنیت شهر لازم است، اما چرا فکری به حال محله های معروف تهران که اهالی آن از تجمع معتادان و بزهکاران در آن رنج می برند نمی شود؟ نکته مهم تر این است که چه به روز ما آمده که از کنار معتادان متجاهر به سادگی عبور می کنیم و به نوعی این ناهنجاری را پذیرفته ایم!!
