ایران سال ‌ هاست به ‌ عنوان یکی از بهترین کشورهای خاورمیانه در صادرات محصولات لبنی فعالیت می ‌ کند. موقعیت جغرافیایی و آب ‌ وهوایی ایران باعث شده صادرات لبنیات در این کشور، رونق بسیاری یافته و تولیدات لبنی ایران راهی بسیاری از کشورهای منطقه شود. در نشست اخیر مسکو نیز ایران برای صادرات لبنیات به روسیه اعلام آمادگی کرده و این در حالی است که این روزها به ‌ دلیل گرانی لبنیات، مصرف مواد لبنی به ‌ ویژه شیر در داخل کاهش چشمگیری داشته است. علیرضا پیمان ‌ پاک، رئیس سازمان توسعه تجارت در سفر به مسکو و در حاشیه دومین روز همایش اقتصادی دریای خزر در دیدار با نمایندگان یکی از بزرگ ‌ ترین فروشگاه ‌ های زنجیره ‌ ای روسیه، از سازکارهای تامین اقلام موردنیاز روسیه به ‌ ویژه محصولات کشاورزی و لبنی سخن گفت.

پر کشیدن شیر از سفره ‌ ها

پس از مردمی ‌ سازی یارانه ‌ ها، قیمت هر کیلوگرم شیر خام از ۶ هزار و ۴۰۰ تومان به ۱۲ هزار تومان افزایش یافت. با توجه به 2 برابر شدن قیمت شیر، سبد خانوار در تامین مواد لبنی ضعیف ‌ تر شده است. سرانه مصرف شیر در کشور 90 کیلوگرم بود، اما پس از هدفمندی یارانه ‌ ها به 60 کیلو کاهش پیدا کرده است. این در حالی است که میانگین سرانه مصرف شیر در جهان 200 تا 220 کیلوگرم است و این شاخص در کشوری مانند هلند به 450 کیلوگرم هم می ‌ رسد. این سرانه براساس مجموعه مصرف لبنیات براساس واحد شیر است و صرفا مصرف خود شیر مدنظر نیست و شامل مصرف سایر فرآورده ‌ های لبنی هم می ‌ شود.

از سوی دیگر، آمار گمرک حاکی از این مهم است که میزان صادرات محصولات لبنی بر پایه شیر در یک سال اخیر رشد کرده است. در واقع کاهش مصرف لبنیات در بازار داخلی، توسعه صادرات را به همراه آورده است.

صادرات لبنیات به روسیه؛ خوب یا بد؟

کامبیز میرکریمی، نایب ‌ رئیس اتاق بازرگانی مشترک ایران و روسیه درباره صادرات محصولات لبنی به صمت گفت: ایران آمادگی لازم برای صادرات محصولات لبنی به روسیه را دارد. همچنین در فهرست کالاهای صادراتی ایران، بیشترین رشد صادرات در زمینه محصولات غذایی مربوط به محصولات لبنی است. این در حالی است که ما در سال ‌ های گذشته به پنجمین تامین ‌ کننده محصولات لبنی در روسیه تبدیل شده بودیم.

وی با اشاره به سهم اندک ایران در صادرات کالا به روسیه اظهار کرد: ایران در زمینه صادرات کالا به روسیه جایگاه بالایی ندارد و سهم بازار ما از این کشور، بسیار کم است. این در حالی است که ایران در زمینه لبنیات در حال کسب جایگاه خوبی در روسیه بود. به ‌ گفته برخی کارشناسان، صادرات مدیون یارانه ‌ های سنگین در زمینه کشاورزی است، اما از همین صادرات می ‌ توان ارزش ‌ افزوده خوبی برای کشور ایجاد کرد. با این وجود، صادرکنندگان علاقه خاصی به صادرات محصولات لبنی به روسیه نشان می ‌ دهند.

سختگیری ‌ های شدید

نایب ‌ رئیس اتاق بازرگانی مشترک ایران و روسیه با توجه به چالش ‌ های موجود در مسیر صادرات، بیان کرد: چالش ‌ هایی در زمینه صادرات وجود دارد و تعرفه ‌ ها به سمت صفر رفته است. این موضوع نیز قابل پیش ‌ بینی بود که سختگیری غیرتعرفه ‌ ای روی حوزه ‌ های بهداشتی و مسائل استانداردی بیشتر شود. این اتفاق درباره تمام کشورهایی که با هم ‌ پیمان تجارت آزاد امضا کرده ‌ اند، افتاده است.

وی درباره سختگیری ‌ های در حوزه رعایت موارد بهداشتی و استاندارد برای صادرات محصولات لبنی گفت: سختگیری ‌ های روسیه برای صادرات محصولات لبنی از ایران به این کشور، افزایش پیدا کرده است. از سویی، هیات ‌ هایی از روسیه برای بازدید از مراکز تولید شیر به علت دریافت زنجیره تامین اسناد و گواهی ‌ های لازم بهداشتی به ایران آمده ‌ اند. پیگیری مسائل بهداشتی و فنی در یک بخش واجب و بخش دیگری تا حدودی سختگیری است، اما با توجه به اینکه تعرفه صادرات بین ایران و روسیه در حال میل کردن به سمت صفر است، شرکت ‌ های ایرانی نیز باید مسائل بهداشتی و فنی را به ‌ خوبی رعایت کنند.

نیازمند سرمایه ‌ گذاری بیشتر هستیم

میرکریمی درباره بسترهای حمل ‌ ونقل محصولات لبنی از ایران به روسیه، اظهار کرد: زیرساخت ‌ هایی برای صادرات محصولات لبنی از ایران به روسیه ایجاد شده، اما نیازمند سرمایه ‌ گذاری بیشتری است. کالاهای فسادپذیر از طریق کامیون منتقل می ‌ شود، اما مسیر دریای خزر را نیز داریم که صادرات از این مسیر در نهایت برای صادرکننده ارزان ‌ تر تمام می ‌ شود؛ بنابراین برای این مسیر باید از کشتی ‌ های مجهز به یخچال استفاده شود.

وی درباره وضعیت ارسال محصولات غذایی با کامیون از ایران به روسیه و استفاده از ترانزیت جاده ‌ ای گفت: صادرات ایران به روسیه عمدتا در فصل زمستان انجام می ‌ شود.

در این فصل ‌ ها، صف کامیون ‌ های ایرانی در گذرگاه ‌ ها مرزی بیشتر می ‌ شود و راه ‌ حل آن نیز افزایش تعداد پست ‌ های گمرکی است که در حال انجام است. در نتیجه شرکت ‌ های ایرانی خواستار افزایش تعداد پست ‌ های گمرکی هستند تا صف کامیون ‌ های ایرانی به روسیه برچیده شود.

مزیت ‌ های صادرات لبنیات به روسیه

نایب ‌ رئیس اتاق بازرگانی مشترک ایران و روسیه با پیش ‌ بینی مثبت خود از صادرات محصولات لبنی به روسیه اظهار کرد: با توجه به موارد یادشده، چشم ‌ انداز خوبی برای صادرات محصولات لبنی به روسیه را شاهد خواهیم بود.

آنچه مشخص نیست، نرخ تمام ‌ شده محصولات لبنی ایران در داخل کشور است. اگر نرخ ارز ثابت باشد، اما در داخل کشور با افزایش نرخ نهاده روبه ‌ رو شویم، ممکن است مزیت ‌ های صادراتی را از دست دهیم. کشور در حال حرکت به سمت تک ‌ نرخی شدن ارز است و می ‌ توان نتیجه گرفت تولید یک محصول ‌ به ‌ صرفه است یا خیر؟ یا اگر ‌ به ‌ صرفه است این صادرات باید انجام شود یا خیر؟

تصمیمات یک ‌ شبه، ره ‌ صدساله را خراب می ‌ کند

محمدرضا بنی ‌ طبا، سخنگوی انجمن صنایع فرآورده ‌ های لبنی ایران درباره میزان تولید محصولات لبنی در کشور به صمت گفت: در بازار داخل هیچ کمبودی نیست و تولید لبنیات در داخل کشور بیش از نیاز است. این در حالی است که سرانه مصرف با توجه به افزایش قیمت ‌ ها کاهش داشته و زیر ۷۰ کیلوگرم در سال است.

وی درباره صادرات محصولات لبنی اظهار کرد: بازارهای صادراتی از قبل وجود داشته و نمی ‌ توان علت آن جبران کمبود مصرف داخلی دانست. معمولا حدود ۱۵ درصد تولیدات داخلی کشور، سهم بازار صادراتی است. همچنین در صنعت لبنیات قدرت رقابت کیفی و قیمتی داریم.

بخش خصوصی کاربلد

سخنگوی انجمن صنایع فرآورده ‌ های لبنی ایران با اشاره به اعلام آمادگی ایران برای صادرات لبنیات به روسیه اظهار کرد: چالش ‌ هایی در این مسیر وجود دارد که یکی از این چالش ‌ ها، تفاوت استانداردهای کشور روسیه با ایران است. در نتیجه به ‌ دلیل نبود هماهنگی نهاد ‌ های دولتی ایران و روسیه مانند صدور کد «ای ‌ آر»، ممیزی ‌ ها، استانداردها و نظارت بر مجوزهای ورود این فرآیند بسیار زمان ‌ بر و پرهزینه است. وی افزود: تمامی صادرکنندگان محصولات مرتبط با دامپزشکی باید کد IR دریافت کنند. در نتیجه دو کشور باید با یکدیگر در ارتباط باشند که معمولا طی کردن این مسیر دریافت کد یادشده با وقفه ‌ هایی همراه است. صدمه این وقفه ‌ ها معمولا اقتصاد بنگاه ‌ های فعال در حوزه ‌ های گوناگون از جمله صادرات را تحت ‌ تاثیر قرار می ‌ دهد. کمبود زیرساخت ‌ های حمل سرد نیز از دیگر چالش ‌ های این فرآیند است که با بسترسازی لازم در ترانزیت زمینی کالا قابل ‌ حل است.

بنی ‌ طبا با اشاره به بازارسازی مناسب برای صادرات بهتر محصولات غذایی و به ‌ ویژه لبنیات، گفت: بخش خصوصی کار خود را بلد است و کشف بازارهای هدف توسط بنگاه ‌ ها برای تجارت بین ‌ المللی نیاز به بررسی بیشتری دارد. برخی شرکت ‌ ها در شرق آسیا و کشورهای عربی، ذائقه ‌ سنجی انجام داده و به صادرات می ‌ پردازند.

وی با بیان تاثیرات تحریم بر روند صادرات کشور اظهار کرد: بنگاهداران به مسئولیت ‌ های خود واقف و مهارت ‌ های بازاریابی و رقابت در سطح بین ‌ الملل را بلد هستند، اما عواملی که موجب عقب افتادن کشور از سایر رقبای خارجی می ‌ شود، در اختیار ما نیست. یکی از این عوامل، تحریم است. به ‌ دلیل وجود تحریم ‌ های ظالمانه، ما همیشه از رقبای خود چندین گام عقب ‌ تر هستیم.

عراق، مشتری ثابت لبنیات ایران

بنی ‌ طبا با توجه به از دست دادن برخی بازارها گفت: عمده محصولات لبنی ایران به عراق صادر می ‌ شود. از دست دادن برخی بازارها دلایل گوناگونی دارد. به ‌ عنوان مثال، عربستان یکی از بزرگ ‌ ترین کشورها در تولید محصولات لبنی است و ترکیه نیز تولید داخلی خوبی از محصولات لبنی دارد.

از سوی دیگر، بعضی کشورها مانند قطر که در گذشته با آنها مراودات تجاری داشتیم و اکنون کاهش یافته، حالا دیگر زنجیره محصولات خود را راه ‌ اندازی کرده و خودشان تولیدات خوبی دارند.

تصمیمات یک ‌ شبه و سردرگمی ‌ ها

سخنگوی انجمن صنایع فرآورده ‌ های لبنی ایران درباره مشکلات داخلی که در مسیر صادرات وجود دارد، اظهار کرد: علاوه بر تحریم ‌ ها، تصمیم ‌ گیری ‌ های یک ‌ شبه مانند ممنوعیت صادرات، بسیاری از این زحمات را از بین می ‌ برد. تصمیمات شتابزده در نهاد ‌ های داخلی به علت نوسانات و تحریم ‌ ها، موجب می ‌ شود بنگاه ‌ های داخلی بی ‌ پشتوانه بمانند. در نتیجه ممکن است به علت موارد یادشده بازار روسیه نیز از بین برود. در این میان، موضوع نگران ‌ کننده، تصمیمات ناگهانی داخلی است.

سخن پایانی

در حالی که لبنیات به ‌ دلیل قیمت ‌ های سرسام ‌ آور از سفره ‌ های مردم پر کشیده و مانند گوشت و مرغ در خانه از ما بهتران یافت می ‌ شود، بازار صادرات آن به تکاپو افتاده است. هنوز مدتی از صدور مجوز صادرات محصولات لبنی به چین نگذشته که خبر از آمادگی صادرات به روسیه به گوش می ‌ رسد.

افزایش شدید نرخ لبنیات منجر به این شد که محصولاتی مانند شیر، دوغ و ماست که همواره یک پای ثابت سفره ‌ های ایرانی ‌ ها بودند، از سبد مصرف مردم حذف شوند و سرانه مصرف آنها به ‌ شدت کاهش یابد. از سوی دیگر، با پیشی ‌ گرفتن نرخ لبنیات از نوشابه، این نوشیدنی مضر جای خود را بیش از پیش بین مردم باز کرد و حالا حسابی بین جوانان جاخوش کرده است.

باید منتظر ماند و دید آیا تولیدکنندگان به ‌ دنبال صادرات محصولات لبنی بدون تقاضا هستند؟