زنگ پایان« رنگ‌آمیزی» با مرکبات زده شد
بوی پاییز می‌آید و کم‌کم به فصلی نزدیک می‌شویم که رنگارنگ بودن شاخصه اصلی آن است.
بوی پاییز می آید و کم کم به فصلی نزدیک می شویم که رنگارنگ بودن شاخصه اصلی آن است. در این فصل، معمولا بازار میوه رونق خوبی را تجربه می کند. لقب شاه میوه فصل پاییز را می توان به نارنگی و پرتقال داد؛ میوه هایی که خبر آمدنشان این روزها سروصدا زیادی به پا کرده است. برداشت زودهنگام میوه و رنگ آمیزی برای خارج کردن میوه ها از حالت کال، جمله آشنایی است که هر سال شنیده می شود. طبق روال زمان برداشت پرتقال و نارنگی اواخر پاییز است اما سروکله مرکبات زرد و نارنجی از اواخر تابستان در بازار پیدا می شود.
در بررسی این فرآیند برخی معتقدند رنگ کردن میوه ها تبدیل به پدیده ای شده که این سال ها بیش از پیش به چشم می آید. برهمین اساس اوایل شهریور رئیس اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی مازندران از ممنوعیت رنگ آمیزی و سبززدایی مرکبات نوبرانه مازندران با هدف صادرات محصولات تولیدی و رفع چالش های بهداشتی در این حوزه خبر داد.
صمت در این گزارش به بررسی صحت وسقم رنگ آمیزی مرکبات و آسیب های ناشی از آن پرداخته است.
بازار پاییز خالی از نوبرانه
نوبرانه؛ میوه هایی که قبل از ورود عمده محصول به بازار و پر شدن سبد همه میوه فروشی ها، در مقداری کمتر از روال معمول در برخی از مغازه های شهر و تره بارهای خودنمایی می کند. این میوه ها معمولا قیمت و مشتری های خاص خودشان را دارد و هر فصل با نوبرانه خاص خود آغاز می شود. برای مثال می توان به نوبرانه های ابتدای بهار توت فرنگی، در اواسط بهار زردآلو، هلو و شلیل و ابتدای تابستان گوجه سبز و گلابی اشاره کرد.
ویژگی دیگر نوبرانه ها علاوه بر گرانی، این است که کیفیت و شیرینی میوه رسیده را ندارند. معمولا توت فرنگی و سیب در این دسته بندی قرار می گیرند. فروشنده نیز برای توجیه کاستی میوه به نورس بودن آن اشاره می کند. با این همه، واژه هایی مانند نرسیده، رنگ آمیزی شده یا واکس خورده در این مدت زیاد به گوش می رسد. واژگانی که درباره تمام نوبرانه ها و حتی میوه های انبارشده، شنیده می شود، اما تیغ این قصه، امسال تنها گلوی مرکبات را برید.
آسیب ناشی از رنگ آمیزی میوه ها بسیار زیاد است. لایه بیرونی میوه مرکبات حاوی رنگیزه بوده و پیش از رسیدن میوه با رنگ سبز پوشیده شده و در فصل پاییز با کاهش دمای هوا به زیر ۱۳ درجه، رنگیزه سبز کلروفیل با آنزیم کلروفیلاز شکسته و رنگیزه کارتنوییدی و نارنجی زیر پوست نمایان می شود. رنگ نارنجی از قبل در پوست مرکبات وجود دارد که توسط رنگ سبز پوشیده شده و هنگام رسیدن میوه از طریق کاهش دمای هوا نمایان می شود. اگر کشاورزان تا حدود ۱۵ آبان منتظر بمانند رنگ، آب و قند میوه مرکبات کامل خواهد شد. حال اگر میوه به طور طبیعی در طول زمان به رنگ موردنظر نرسد و زودتر از موعد چیده شود فرآیند رنگ آمیزی و سبززدایی آن به صورت مصنوعی آغاز می شود. در این فرآیند برای مرکبات با استفاده از گاز اتیلن، رنگ میوه را برمی گردانند و بعد در محلول رنگی غوطه ور می کنند تا رنگ میوه مجلسی تر و براق تر شود. درروش دیگر که از آب ولرم استفاده می شود، میوه ها را در آب ۵۰ درجه سانتی گراد به مدت ۲۰ دقیقه غوطه ور می کنند تا رنگ، جذب پوست میوه شود. بعد میوه را سرد کرده و واکس می زنند که این روش بیشتر در میوه های وارداتی دیده می شود. بسیاری از منتقدان این روش معتقدند در این فرآیند ممکن است مواد شیمیایی به داخل میوه نفوذ کرده و موجب مسمومیت و حتی ابتلا به سرطان شوند.
حال با اعمال قانون جدید و ممنوعیت رنگ آمیزی و سبززدایی مرکبات، به نظر می رسد امسال در بازار میوه پاییز، خبری از نوبرانه ها نباشد. درنتیجه بازار پاییز می تواند برای کشاورزان و فروشندگان کم سودتر از سال های گذشته باشد.
گرانی میوه در قدم های اول پاییز
مصطفی دارایی نژاد، رئیس اتحادیه بارفروشان درباره با میزان فروش میوه در این فصل سال به صمت گفت: به علت قرارگیری در ماه محرم و صفر، بازار میوه در رکود به سر می برد. همه ساله در ایام محرم تقاضا برای خرید میوه و انواع صیفی به جز پیاز و سیب زمینی به سبب حضور مردم در هیات های مذهبی و شهرستان ها کاهش می یابد. از سوی دیگر، با وجود شرایط بد اقتصادی حاکم بر جامعه، قدرت خرید مردم کاهش یافته است.
مردم میوه نمی خرند
دارایی نژاد با اشاره به بهبود وضعیت فروش در بازار میوه اظهار کرد: در هفته گذشته بازار میوه کمی رونق داشت و در بسیاری از موارد بارها یک روزه به فروش رسید.
وی با توجه به تغییر نحوه خرید میوه از سوی شهروندان، گفت: در گذشته مردم به مقادیر زیاد اقدام به خرید میوه می کردند، اما در حال حاضر مقدار خرید میوه به نیم کیلو و حداکثر یک کیلو رسیده، چراکه قدرت خرید مردم به شدت کاهش پیدا کرده است. به دلیل کاهش تقاضا، مقدار ورودی بار به میدان را کاهش داده ایم. رئیس اتحادیه بارفروشان در ادامه بیان کرد: امسال نرخ میوه نسبت به سایر اقلام، وضعیت مطلوب تری دارد و با افزایش نرخ زیادی نداشته است. همچنین باید یادآور شد هزینه های تولید از جمله حمل ونقل، سبد و... به شدت افزایش یافته و به این علت هم هر روز نرخ محصولات کشاورزی تغییر می کند.
میوه گران می شود
دارایی نژاد با بیان پیش بینی نرخ میوه در نخستین ماه پاییز گفت: با توجه به شرایط فعلی و میزان عرضه و تقاضا، نوسان نرخ چندانی تا پایان ایام محرم و صفر نخواهیم داشت. بنابر پیش بینی های انجام شده در ماه آینده رونق بازار از سر گرفته شده و میزان خرید مردم افزایش می یابد. درباره نرخ میوه نیز ممکن است با پایان محرم و صفر، ۱۰ درصد افزایش نرخ داشته باشیم.
وی در ادامه با اشاره به افزایش تولید مرکبات در ۱۴۰۱ افزود: با رصد باغات پرتقال و نارنگی استان مازندران طی چند روز گذشته شاهد افزایش 10 درصدی تولید مرکبات نسبت به مدت مشابه سال قبل بودیم. سال گذشته حدود ۲ میلیون و ۷۰۰ هزار تن تولید پرتقال و نارنگی داشتیم، اما امسال این مقدار به حدود ۳ میلیون تن رسیده؛ بنابراین کمبودی برای توزیع وجود نخواهد داشت، اما باید شرایط به نحوی مدیریت شود که تولیدکننده، سورتینگ دار و صادرکننده متضرر نشوند.
جلوگیری از رنگ آمیزی مرکبات
رئیس اتحادیه بارفروشان با اشاره به جلوگیری از رنگ آمیزی مرکبات بیان کرد: کشاورزان سال های گذشته پرتقال و نارنگی را زودرس کرده و زودتر از موعد مقرر اقدام به برداشت می کردند. در ادامه برای ورود میوه به بازار، فرآیند رنگ آمیزی و سبززدایی انجام می شد. زمانی که مرکبات رنگ آوری می شوند، مزه آنها بسیار متفاوت است. اگر این روند ادامه داشت، مردم دیگر رغبتی برای خرید این محصولات در ماه های ابتدایی پاییز نداشتند. در همین زمینه نشستی با اعضای تعاونی باغداران که مسئولیت کشاورزان این استان را بر عهده دارند، برگزار کردیم. درنتیجه این نشست و کارشناسی های انجام شده، اعلام شد کشاورزان تا قبل از ۱۵ مهر، اجازه برداشت نارنگی و تا قبل از ۱۵ آبان اجازه برداشت پرتقال را ندارند؛ بنابراین برداشت مرکبات حدود یک ماه به تعویق می افتد. این در حالی است که سال های گذشته، کشاورزان نارنگی سبز را به گرمخانه می بردند تا رنگ آوری انجام دهند که این موضوع از نظر ما قابل پذیرش نیست. دارایی نژاد در ادامه گفت: امسال تفاهمنامه ای را با کشاورزان امضاء کردیم که در راستای آن، محصولات خود را زودتر از موعد برداشت نکنند. این موضوع بسیار اهمیت دارد که محصولات رنگ آوری شده روی درخت به بازار عرضه شود تا با توجه به مضرات رنگ آمیزی آسیبی به سلامت مصرف کننده نرسد. برای نظارت بر موضوع نیز نامه ای به وزارت بهداشت داده می شود تا بر این موضوع نظارت کامل داشته باشد.
برنامه ریزی برای صادرات
رئیس اتحادیه بارفروشان نیز درباره صادرات میوه در فصل پاییز اظهار کرد: درخواست ما این است که تفاهمنامه، حدود یک میلیون و ۸۰۰ هزارتن بار مرکبات توزیع داخلی شود. دارایی نژاد با تاکید بر اینکه برنامه ریزی های لازم برای صادرات مابقی محصول باید با حمایت دولت اعمال شود، گفت: با توجه به جابه جایی زمان برداشت در صورت نبود برنامه دقیق صادراتی ممکن است مرکبات امسال با مشکلات خرابی یا نبود بازار مواجه شوند. کشاورزان نیز باید پیش از آغاز فصل پاییز، برنامه ریزی های خود برای صادرات مرکبات را انجام دهند. گفتنی است قطر، روسیه، ترکمنستان و ارمنستان مقصدهای صادراتی خوبی برای میوه ایران هستند.
هشدار جدی درباره زیان ملی رنگ آمیزی میوه
عنایت الله بیابانی، قائم مقام دبیرکل خانه کشاورز درباره رنگ آمیزی مرکبات به صمت گفت: رنگ آمیزی میوه ها یک کار شیمیایی است. استفاده از این محصولات رنگ شده که بیشتر در میوه ها دیده می شود، عوارض جدی و خطرناکی به همراه دارد.
وی در ادامه اظهارکرد: این موضوع باید تحت نظارت دقیق وزارت جهاد کشاورزی و وزارت بهداشت قرار گیرد تا از سودجویی برخی افراد جلوگیری شود، زیرا این کار به ضرر کل کشور است و اگر مردم عوارضی ناشی از یک بیماری شیمیایی را داشته باشند، یک زیان ملی به شمار می رود.
رسانه ها کمک کنند
قائم مقام دبیرکل خانه کشاورز با تاکید بر اینکه بارها موضوع رنگ آمیزی میوه ها را مطرح کرده ایم، افزود: خوشبختانه با پیگیری های انجام شده در نهایت این موضوع به نتیجه رسید و از رنگ آمیزی و سبززدایی مرکبات جلوگیری شد.
بیابانی همچنین با بیان راهکارهایی برای نظارت کافی بر این موضوع، تصریح کرد: باید ریشه این کار را که اغلب در کنار سردخانه ها انجام می شود، پیدا کرد و بر این فرآیند نظارت داشت. همچنین اصحاب رسانه و رسانه ملی باید مردم را نسبت به خطرات استفاده از میوه های رنگ شده هوشیار کنند.
کشاورز ضرر نمی کند
قائم مقام دبیرکل خانه کشاورز با اشاره به اینکه ممکن است جلوگیری از رنگ آمیزی و سبززدایی مرکبات برای کشاورزان با ضرر همراه باشد، گفت: قطعا نرخ واقعی مرکبات برای کشاورزان از مهر که زمان برداشت محصول است تا آذر که موعد اصولی آن است، ارزیابی و ارزش گذاری می شود تا کشاورز ضرر نکند. این ها نکاتی است که وزارت جهاد باید بر آنها نظارت داشته باشد.
وی در پایان گفت: ما در هر استان و شهرستان، دفاتر خانه کشاورزی داریم و افراد می توانند اطلاعات لازم برای این موضوع را در اختیار ما بگذارند. سیاست اجرایی این کار مهم است که دولت نظارت اجرایی بر این موضوع داشته باشد و تنها اطلاع رسانی کافی نیست.
سخن پایانی
خریداری میوه های خوش آب ورنگ که در برخی موارد در بسته بندی های لاکچری و با نرخ بالا به فروش می رسند، چنان خوب هم به نظر نمی رسد.
برای نمونه می توان به پرتقال های قرمز یا آجری رنگی که به آنها رنگ زده می شود و کیفیت ندارند، اشاره کرد. این پرتقال ها به دلیل اینکه راهی برای تبادل هوا ندارند، به تدریج فاسد می شوند.
نکته مهم دیگر این است که میوه های رنگ آمیزی شده برای سلامتی ضرر دارند. مثلا بر اثر گرمادهی، میزان اسید موجود در پرتقال و نارنگی بالا رفته که ضمن از بین رفتن خاصیت آنها، برای دستگاه گوارش نیز بسیار خطرناک
می شوند.
جالب است بدانید بیشترین آسیب سبززدایی مرکبات به صنایع تکمیلی مانند کارخانه تولید مربای پرتقال و... وارد می شود.
از سویی دیگر، برخی معتقدند سبززدایی هیچ ربطی به رنگ کردن و واکس زدن مرکبات با مواد شیمیایی ندارد، برخی ها رنگ و واکس را زمانی می زنند که میوه کاملا نارنجی شده و این روند محصولات را زیبا و بازارپسندتر جلوه می دهند.
هرچند این موضوع هنوز هم ابهاماتی دارد، اما بهتر است گول ظاهر جذاب میوه های رنگارنگ بازار را نخوریم و به جای آن از محصولات باکیفیت استفاده کنیم.
