شاید کسی در ابتدا تصور نمی‌کرد حضور کسب‌وکارها در بسترهای آنلاین با سرعت فزاینده‌ای تنها در 2 سال اخیر افزایش یابد. همچنین نگاه مردم و جامعه مصرف‌کننده نیز در این مدت کوتاه تغییرات شگرفی داشته و با اعتماد بیشتری به خریدهای آنلاین می‌پردازند. این تحولات را می‌توان مهم‌ترین اتفاقات چند سال اخیر دنیای کسب‌وکار نه‌تنها در ایران بلکه در بسیاری از کشورها عنوان کرد. صمت به بهانه روز فناوری اطلاعات، در رابطه با فعالیت کسب‌وکارها در فضای مجازی، فرصت‌ها، تهدیدها و آینده پیش‌روی این مشاغل با کارشناسان به گفت‌وگو پرداخته است.

۲۴۰ هزار کسب‌وکار آنلاین داریم

شایان شلیله، بنیانگذار جشنواره وب موبایل ایران و فعال حوزه کسب‌وکارهای آنلاین در گفت‌وگو با صمت، ابتدا به تشریح پیشرفت کسب‌وکارهای مجازی در چند سال اخیر پرداخت. او اشاره بر افزایش چشمگیر تعداد کسب‌وکارها در فضای مجازی، گفت: کسب‌وکارهای بزرگ همواره فرصت و توان بیشتری برای تبلیغات گسترده دارند، اما این شرایط برای مشاغل خرد وجود ندارد. به‌طورکلی کسب‌وکارهای کوچک بیشتر فضای مناسبی برای تبلیغ فعالیت‌های خود ندارند، اما در سال‌های اخیر با توسعه کاربرد فضای مجازی، شرایط کمی متفاوت شد. مشاغل کوچک یا حتی کسب‌وکارهای خانگی در چند سال اخیر توانستند با استفاده از فضای مجازی، فرصت مناسبی برای تبلیغ و عرضه محصولات خود به‌دست آورند. بسترهایی مانند تلگرام و اینستاگرام از مهم‌ترین فضاهای مجازی است که استقبال زیادی از آنها در این مدت شد. وی ادامه داد: کسب‌وکارهای کوچک با استفاده از ابزارهای متعدد فضای مجازی توانستند فعالیت‌های خود را ارتقا دهند و همین موضوع سبب شد تا بسیاری از افراد به‌سمت بهره‌گیری از این فضا برای مشاغل خود جذب شوند. طبق آماری که به‌تازگی از سوی اتحادیه کشوری کسب‌وکارهای مجازی مطرح شد، بالغ بر ۲۴۰هزار کسب‌وکار مجازی به‌طوررسمی در حال‌ حاضر مشغول فعالیت هستند. این رقم قابل‌توجه، نشان‌دهنده افزایش اقبال عمومی نسبت به شکل‌گیری کسب‌وکارها در فضای مجازی است.

اعتمادسازی دوطرفه

شلیله یکی از دلایل رونق کسب‌وکارهای مجازی را قرنطینه ویروس کرونا عنوان کرد. او در ادامه تصریح کرد: تا چند سال گذشته، شبهات زیادی برای افکار عمومی درباره خریدهای اینترنتی وجود داشت. با آغاز پاندمی ویروس کرونا، بنا به دلایل مختلفی افراد مجبور شدند بخشی از خریدهای خود را به‌طوراینترنتی انجام دهند. در ادامه با بهبود شرایط قرنطینه نیز برخی افراد به‌دلیل دور بودن مسافت، ترافیک یا سایر مسائل، همچنان خریدهای مجازی را ترجیح دادند. همین موضوع سبب شد تا در مدت زمان کوتاه چند ساله اخیر، رونق کسب‌وکارهای مجازی شیب صعودی داشته باشد. این فعال حوزه کسب‌وکارهای مجازی افزود: در سال‌های گذشته، نگرانی‌های مختلفی درباره کلاهبرداری فعالان حوزه فضای مجازی وجود داشت. اکنون نیز کماکان شکایت‌هایی برای برخی تخلفات کسب‌وکارها در فضای مجازی وجود دارد، اما این شکایات به‌اندازه قبل نیست. می‌توان گفت تاحدی اعتمادسازی دوطرفه در فضای مجازی شکل گرفته و صاحبان مشاغل توانسته‌اند از این بستر به‌عنوان یک فرصت برای فعالیت خود استفاده کنند. باید در نظر داشت در هر شغلی، افرادی سودجو وجود دارند و این مسئله غیرقابل‌انکار است. در فضای مجازی نیز چنین افرادی وجود دارند، اما این‌طور نیست که بتوان به تمام کسب‌وکارهای فعال در فضای مجازی، برچسب کلاهبرداری زد.

ضرورت بروزرسانی مشاغل

شلیله رونق کسب‌وکارهای اینترنتی را مخل فعالیت‌های مشاغل فیزیکی ندانست و در این‌باره توضیح داد: برخی افراد ظهور کسب وکارها در فضای مجازی را برای دیگر مشاغل نوعی تهدید معرفی می‌کنند، در صورتی که به‌نظر من این‌طور نیست. فضای مجازی یک ابزار ارتباطی است که هر شغلی به فراخور فعالیت خود می‌تواند از آن استفاده کند. به‌عنوان مثال برخی مشاغل در شهرستان‌های دور هستند و مخاطب هدف چندانی در بازار فیزیکی ندارند، اما با استفاده از فعالیت و تبلیغات در فضای مجازی، می‌توانند مخاطب خود را گسترش داده و افزایش فروش داشته باشند، بنابراین فضای مجازی برای این دست مشاغل، فرصت است. وی ادامه داد: باید تاکید کرد کسب‌وکارهای فعال در فضای مجازی، تنها مشاغل خرد خانگی نیستند؛ بسیاری از مغازه‌ها و فروشگاه‌ها نیز ضمن داشتن فروش حضوری، از ابزارهای آنلاین نیز برای رونق کسب‌وکار خود استفاده می‌کنند. بنابراین فضای مجازی نه‌تنها تهدید یا بحران برای مشاغل فیزیکی نیست، بلکه یک امتیاز برای توسعه و رونق تمامی کسب‌وکارها است. این فعال حوزه کسب‌وکارهای مجازی در ادامه خاطرنشان کرد: در تمامی ادوار دیده شده با شکل‌گیری هر فضا و کسب‌وکاری جدید، برخی مشاغل قدیمی نسبت به تغییرات انجام‌گرفته ایستادگی و مقاومت دارند. صاحبان مشاغل قدیمی پذیرش به‌روز شدن شرایط را نداشته و درباره ظهور فضای مجازی نیز برخی از آنها همچنان مقاومت دارند. بدیهی است، توسعه‌های جهانی برای افرادی که حاضر به پذیرش و تغییر براساس آن نیستند، به شرایط جدید به‌مثابه تهدید نگاه کنند.

اینماد، مشکل اساسی صاحبان کسب‌وکارها

شلیله یکی از مشکلات مهم کسب‌وکارهای مجازی را وجود قوانین و چارچوب‌های مقرراتی محدودیت‌آفرین معرفی کرد. او وجود اینماد را یکی از سازکارهای چالش‌برانگیز عنوان کرد و گفت: اینماد با هدف ساماندهی به فعالیت‌های کسب‌وکارهای مجازی شکل گرفت. در قدم نخست باید عنوان کرد وجود چارچوب‌های نظام‌مند، برای تمامی مشاغل ضروری است و به ساماندهی فعالیت‌ها منجر می‌شود، اما این اهداف در صورتی محقق خواهند شد که ابزارهای به‌کارگرفته‌شده در رابطه با نظام‌مندسازی فعالیت‌ها، ابزارهای صحیحی باشند. اینماد چندین مشکل اساسی دارد که سبب شده برای صاحبان مشاغل چالش‌های مهمی شکل گیرد. وی ادامه داد: در بسیاری از کشورها سامانه‌های مشابه اینماد، خصوصی است، اما در ایران اینماد یک سامانه دولتی است. نخستین مشکل اینماد، دشوار بودن فرآیند دریافت آن است. در بسیاری از موارد شرایط اعطای اینماد به صاحبان مشاغل، بسیار سخت و پیچیده بوده و هرکسی قادر به دریافت آن نیست. از سویی دیگر باید به مشکلاتی که اینماد برای کسب‌وکارها، حتی شرکت‌های بزرگ ایجاد کرده، اشاره کرد. اینماد به سیستم درگاه بانکی متصل است؛ این اتصال سبب شده تا براساس دلخواه، هرچند وقت یک‌بار حساب بانکی مشاغل بسته شود. شلیله تصریح کرد: هرچند مدت یک‌بار به بهانه وجود تعداد محدودی شکایت از شرکت‌ها، به‌دلیل متصل بودن اینماد به درگاه بانکی، حساب‌های مالی شرکت‌ها و مشاغل بسته می‌شود. این کار بدون هیچ حکم قانونی انجام شده و می‌توان گفت مبنای تصمیم‌گیری در رابطه با بسته شدن حساب کسب‌وکارها، سلیقه است. همان‌طور که در ابتدا عنوان شد، سیستمی که بتواند باعث افزایش جلب‌اعتماد مردم و ساماندهی فعالیت کسب‌وکار شود، بسیار خوب است، اما اینماد تنها مشکلات کسب‌وکارها را بیشتر کرده است.

احتمال محدودیت‌های جدید

شلیله در پایان صحبت‌های خود توسعه و رونق مشاغل در بستر مجازی را مشروط به تسهیل فضای کسب‌وکار عنوان کرد و در این‌باره توضیح داد: در شرایط فعلی، قوانین و چارچوب‌های متعددی برای کسب‌وکارها نه‌تنها در فضای مجازی بلکه در بسترهای فیزیکی نیز وجود دارد. در گام نخست باید عنوان کرد هنوز سازکارهای مشخصی برای تعیین مالیات مشاغل وجود ندارد. از سویی دیگر وجود محدودیت برای تعداد و میزان مبلغ کارت به کارت‌ها در طول ۲۴ساعت، یکی از موانع مهم توسعه فعالیت مشاغل، به‌ویژه کسب‌وکارهای مجازی است. نبود رویکردهای مناسب به فعالیت در بستر مجازی و در نتیجه کمبود حمایت‌های لازم از مشاغل آنلاین سبب شده تا نتوانیم آینده درخشانی را برای این حوزه متصور باشیم. این فعال حوزه کسب‌وکارهای مجازی خاطرنشان کرد: در حال ‌حاضر اخبار جسته‌گریخته‌ای از فیلتر شدن مهم‌ترین فضاهای مجازی شنیده می‌شود که این خود اقدام مناسب و در شأن صاحبان مشاغل در فضای مجازی نیست. تا زمانی که هدف، محدود کردن فضاها و فعالیت‌ها باشد، توسعه و پیشرفت در هیچ بخشی رخ نخواهد داد.

رواج نگاه مثبت میان مردم

با نگاهی اجمالی به کسب‌وکارهای آنلاین، دیده می‌شود پوشاک یکی از پرطرفدارترین این نوع مشاغل است. میراسماعیل صدیق، رئیس اتحادیه پوشاک‌فروشان کرج در گفت‌وگو با صمت، درباره تاثیر فضای مجازی بر اقتصاد حوزه پوشاک توضیح داد. او شیوع ویروس کرونا را یکی از دلایل اصلی رونق کسب‌وکارهای مجازی عنوان کرد و در این‌باره گفت: پس از همه‌گیری کرونا و تعطیل شدن مشاغل در پی قرنطینه‌های طولانی‌مدت، شرایط فعالیت بسیاری از کسب‌وکارها دگرگون شد. در وضعیتی که فروشگاه‌های فیزیکی اجازه فعالیت نداشتند، نه‌تنها پوشاک بلکه بسیاری از کسب‌وکارها فضای مجازی را به چشم فرصت برای ادامه حیات خود دیدند. در این شرایط مشاغل در بیشتر دسته‌ها رو به فروش اینترنتی آورده و بستر حضور کسب‌وکارها در فضای مجازی بیش از پیش فراهم شد. وی ادامه داد: در مقابل ورود صاحبان مشاغل به فضای آنلاین، مردم نیز در ابتدا به‌ناچار خریدهای خود را از این بسترها انجام دادند، اما در ادامه با شکل‌گیری نتایج و دیدگاه مثبت برای افراد در رابطه با کسب‌وکارها در فضای مجازی، تقاضای آنها برای خرید آنلاین بیشتر شد. در صنف پوشاک نیز بسیاری از افراد از شرایط شکل‌گرفته استفاده کردند و در زمان رکود و تعطیلی بازارها، از فضای مجازی برای ادامه حیات کسب‌وکار خود بهره گرفتند.

ادامه حیات در فضای آنلاین

این عضو هیات‌رئیسه اتاق اصناف کرج در رابطه با افزایش اهمیت پلتفرم‌های آنلاین برای کسب‌وکارها در مدت زمان کرونا گفت: با افزایش تقاضای مردم برای خرید در فضای آنلاین، مشاغل و کسب‌وکارها نیز حضور خود را در بسترهای مجازی پررنگ‌تر کردند. صاحبان مشاغل از پلتفرم‌هایی مانند اینستاگرام و تلگرام برای عرضه و فروش کالاها و تولیدات خود بهره گرفتند و توانستند رابطه خوبی با مردم برقرار کنند. در کنار پلتفرم‌ها، دیگر بسترهای آنلاین مانند سایت‌های فروش (دیجی‌کالا و...) توانستند جایگاه خوبی میان مردم به‌دست آورند. صاحبان مشاغل نیز از این سایت‌های داخلی برای فروش کالاهای خود استفاده کردند. همین موضوع سبب شد تا کسب‌وکارهای آنلاین بتوانند درآمدزایی به نسبت مناسبی در ایام کرونا داشته باشند. وی ادامه داد: رونق کسب‌وکارها در فضای مجازی به‌ویژه مشاغل مرتبط با پوشاک، ابعاد متعددی دارد که توجه به آنها حائزاهمیت است، اما به‌طورکلی اگر بخواهیم جنبه‌های مثبت این اقدامات را مدنظر قرار دهیم، حفظ حیات کسب‌وکارها مهم‌ترین نتیجه رخ‌داده در چند سال اخیر با افزایش بهره‌گیری از فضای مجازی بود. از سویی دیگر مردم نیز در چند سال اخیر عادت کرده‌اند بخشی از نیازهای خود را از طریق خرید آنلاین برطرف کنند و این یک تغییر و تحول جدی در فضای کسب‌وکار است. کسب‌وکارها در سال‌های اخیر توانسته‌اند به‌خوبی از فضای آنلاین و شبکه‌های اجتماعی برای برقراری ارتباط با مشتریان بهره گیرند و این رشد نشان می‌دهد بکارگیری صحیح از ابزارها می‌تواند منجر به توسعه و رونق مشاغل شود.

سخن پایانی

بخشی از فعالان صنفی توسعه کسب‌وکارها در فضای مجازی را به‌نفع اقتصاد مشاغلی که حضور فیزیکی در بازار دارند، نمی‌دانند. آنها معتقدند پایین بودن قیمت‌ها و همچنین کیفیت کارهای عرضه‌شده در کنار زیاد بودن فروشگاه‌های اینترنتی، سبب شده تا رقبای زیادی برای مغازه‌ها و مشاغل سنتی شکل گیرد، اما بسیاری دیگر این موضوع را تایید نکرده و معتقدند فضای مجازی فرصت عرض‌اندام را برای تمام مشاغل فراهم کرده است، تنها باید از تغییرات شکل‌گرفته استفاده کرده و نهایت بهره‌برداری را انجام داد.