خنثی‌سازی تحریم با توسعه پتروپالایشگاه‌ها
سعید میرترابی-کارشناس انرژی
در روزهایی که بر اقتصاد کشور سخت می‌گذرد، سیاست خنثی کردن تحریم‌ها یکی از مهم‌ترین مسائلی است که به عقیده کارشناسان و فعالان اقتصاد باید در پیش گرفته شود. امید می‌رود با بررسی‌های کارشناسی‌شده، در آینده‌ای نزدیک شاهد شرایط مطلوب در اقتصاد نفتی کشور باشیم. یکی از این خنثی‌سازی‌ها توسعه پتروپالایشگاه‌ها در کشور است. به طور کلی می‌توان گفت که در بحث توسعه پتروپالایشگاه‌ها و صنایع پتروشیمی کشور برنامه‌ریزی جامع، راهبردی و طولانی مدت نداشته‌ایم.
در طی چند سال اخیر با افزایش فشار‌های حداکثری تحریم‌ها، فروش نفت خام کشور با مشکل رو‌به‌رو شده است.
حمایت از توسعه پتروپالایشگاه‌ها نیز به نظر می‌رسد در جهت جلوگیری از خام‌فروشی و همچنین رهایی از بند تحریم فروش نفت خام ایران باشد. با حمایت از توسعه پتروپالایشگاه‌ها، مواد خام صنایع پتروشیمی (نفت خام) فرآوری شده و به کالاهایی با ارزش افزوده بالاتر تبدیل می‌شوند.
در ادامه نیز به دلیل آنکه صادرات این تولیدات جزو تحریم‌ها نیست، با صادرات آنها ارزآوری مناسبی صورت خواهد گرفت. باید خاطرنشان کرد که در سال‌های گذشته نیز راهکارهایی برای حمایت از توسعه پتروپالایشگاه‌ها مطرح شده بود. پایه این طرح‌ها بر اعطای مواد اولیه ارزان یا رایگان به پتروپالایشگاه‌ها بود که به دلیل نبود برنامه‌ریزی مناسب به سرانجام نرسید. درباره ذات طرح‌های در پیش گرفته شده باید گفت زمانی که صنعت و واحد تولیدی نهاده، که منظور همان ماده اولیه برای تولیدات است را با قیمتی پایین‌تر از واقعیت یا حتی رایگان دریافت کند، نمی‌توان به‌درستی بر تولیدات و محصولات این صنایع ارزشگذاری کرد.
به عبارتی دیگر، تشخیص آنکه صنایع و تولیدات آنها تا چه میزان بر اقتصاد کشور اثر گذاشته و مفید بوده‌اند، به‌درستی صورت نخواهد گرفت. بدین ترتیب، نمی‌توان کل واحد فرآوری و تولیدی را مورد بررسی قرار داد که به چه میزان کارآمد بوده و ادامه فعالیت آن برای اقتصاد کشور مناسب و سودآور است یا خیر.
اما زمانی که یک مجموعه تولیدی نهاده‌های خود را با نرخ موجود در بازار تهیه کند، آن‌گاه محصولات و خروجی این صنایع به شکل مناسب‌تر و واقعی‌تری ارزش و قیمت‌گذاری خواهند شد. در طرحی که سال‌های پیش اجرا شد نیز زمانی که نفت خام به‌‌عنوان ماده اولیه ارزان‌تر از بازار موجود در اختیار صنایع پتروشیمی قرار گرفت، ارزشگذاری تولیدات آنها با مشکل مواجه شد.
بنابراین در ادامه با وجود مشکل رانت و حاکم شدن منطق ارزشگذاری صحیح تولیدات پتروشیمی، تصمیم بر آن شد تا مجموعه‌هایی که در صنعت نفت مشغول فعالیت بوده و نفت خام نقش ماده اولیه را برای صنعت آنها دارد، نفت خام با نرخ واقعی به این صنایع عرضه شود.
به بیانی دیگر، طرح‌های توسعه‌ای که بر پایه تخصیص مواد اولیه ارزان بنا شده‌اند، در حالی که یک فرصت محسوب می‌شوند، می‌توانند مشکل‌آفرین نیز باشند و در آینده شاهد تکرار چالش‌های گذشته باشیم. در حال حاضر فروش و صادرات نفت خام کشور تحریم است و چشم‌انداز روشنی وجود ندارد که نفت خام را بتوانیم مانند شرایط پیش از تحریم به فروش برسانیم.
همچنین باید درنظر داشت که اقتصاد کشور برای سال‌های پیاپی بر پایه فروش نفت خام بوده و همین موضوع بودجه کشور را به درآمدهای نفتی وصل کرده است. از این رو، با افزایش تحریم‌ها شرایط اقتصادی کشور به طور کلی با بحران مواجه شد.
اما می‌توان شرایط فعلی را فرصتی مناسب برای توسه زیرساخت‌‌ها و حرکت به سمت گسترش صنایع پایین‌دستی و تکمیل زنجیره ارزش افزوده تلقی کنیم.
