گاز کشور هدر می رود
ماجرای دعوای گازی ایران و پاکستان به چند سال قبل بر می‌گردد. زمانی که ایران، خط لوله صلح را به‌سمت پاکستان کشید تا هندوستان نیز از این منابع گاز بهره‌گیری کند؛ اما با گذشت زمان، هندوستان تحت‌تاثیر فشارهای تحریمی امریکا قرار گرفت و مجذوب آن شد. هندی‌ها به قرارداد خود با ایران پشت کردند و اکنون ایران خواهان دریافت خسارت از هند است.
به‌تازگی هم یک رسانه پاکستانی گزارش داد؛ واشنگتن به اسلام‌آباد درباره عدم‌حمایت از پروژه خط لوله انتقال گاز میان ایران و پاکستان و عدم‌صدور معافیت از تحریم‌ها برای این پروژه هشدار داد. واشنگتن می‌گوید؛ از پروژه خط لوله انتقال گاز ایران ـ پاکستان حمایت نکرده و درباره خطر تحریم‌ها به‌دلیل همکاری اسلام‌آباد با تهران هشدار داده است. پیش تر رسانه‌های پاکستانی گزارش داده بودند؛ «مصدق مالک «وزیر نفت پاکستان گفته؛ اسلام‌آباد قصد درخواست از دولت امریکا برای دریافت معافیت از تحریم‌ها برای پروژه خط لوله گاز پاکستان ـ ایران را دارد. پایگاه خبری نیشن پاکستان نوشت؛ مصدق مالک در گفت‌وگوی غیررسمی با رسانه‌ها گفت: «ما به‌دنبال معافیت از تحریم‌های امریکا خواهیم بود، زیرا پروژه گازی پاکستان و ایران نمی‌تواند بار تحریم‌ها را تحمل کند.»
به‌نوشته روزنامه «داون» پروژه خط لوله انتقال گاز ایران ـ پاکستان از مدت‌ها پیش در دستور کار قرار داشته، اما چندین سال گرفتار تاخیرهای مکرر و چالش‌ها بر سر تامین بودجه شده است. متیو میلر، سخنگوی وزارت امور خارجه امریکا به خبرنگاران گفت: «ما همواره به همه توصیه می‌کنیم که معامله کردن با ایران دربردارنده ریسک تماس و برخورد پیدا کردن با تحریم‌های ما خواهد بود و به همه توصیه داریم که این مسئله را بسیار محتاطانه در نظر داشته باشند. ما از اجرای این پروژه خط لوله حمایت نمی‌کنیم.» او همچنین گفت: «دونالد لو، مقام مسئول امور جنوب و مرکز آسیا در وزارت امور خارجه امریکا چند روز قبل به یک کمیته کنگره امریکا همین مسئله را گفته است.»
صادرات باید یک وجه قابل‌توجه باشد
حسن مرادی، کارشناس انرژی در ارتباط با وضعیت ذخایر گاز کشور و قراردادهای گازی با کشورهای مختلف به صمت گفت: ایران دارای دومین ذخایر گازی جهان است و با دارا بودن این ذخایر عظیم، امر صادرات باید یک وجه قابل‌توجهی باشد و بخش مهمی را تشکیل دهد. ما شبکه سراسری انتقال گاز بسیار وسیعی داریم و به بسیاری از روستاها گازرسانی کرده‌ایم، اما باید اشاره کرد که نحوه بهره‌گیری و استفاده از گاز در کشور ما بسیار ابتدایی و غیراستاندارد است.
مرادی ادامه داد: به‌علت آنکه نحوه گازرسانی غیراستاندارد است، مصرف کشور، چند برابر کشورهای دیگر است و باید گفت که به‌تنهایی با بخش بزرگی از اروپا به یک میزان گاز مصرف می‌کنیم. ما نباید چنین وضعیتی را ادامه دهیم و اگر ادامه‌دار باشد، حسرت خواهیم خورد که چرا کشورهایی مانند قطر، کویت و عربستان که دارای منابع مشابه هستند، درجه رفاه بالایی دارند و ما مانند آنها نیستیم. منابع گازی در کشور ما حرام می‌شود و ما این منابع عظیم گازی را از بین می‌بریم؛ به‌همین‌علت نمی‌توانیم میزان رفاه خود را با کشورهای دارای منابع مشابه مقایسه کنیم.
وی افزود: بنابراین ناگزیر هستیم که بخشی از تولید خود را صادر کنیم. غفلتی که دولتمردان ما در همه دولت‌های قبل از انقلاب و بعد از انقلاب کرده‌اند، بی‌توجهی به گاز (ال ان جی) است. باوجود آنکه در امریکا حدود ۹۰ سال است از گاز (ال ان جی) در ناوگان حمل‌ونقل استفاده می‌شود و در همسایگی ما (قطر) کشتی‌های بزرگ فله‌بر گاز را بارگیری می‌کنند و صادرات آن را انجام می‌دهند، اما ایران تاکنون توجه چندانی به این موضوع نداشته است. ما به‌دنبال چنین فناوری نرفته و ضرر بسیاری کرده‌ایم.
باید بتوانیم گاز خود را به اروپا برسانیم
این کارشناس انرژی در ادامه گفت: گازی که ما در اختیار داریم، (سی ان جی) است و می‌توانیم این گاز را تنها از طریق خط لوله صادر کنیم. مقاصدی که ما می‌توانیم گاز را صادر کنیم، بسیار محدود است. برای مثال، نمی‌توانیم گاز خود را از طریق افغانستان صادر کنیم و چنین اقدامی ایمن نخواهد بود. در برخی کشورها مانند همسایگان شمالی ایران، شرایط ژئوپلتیک، این اجازه را به ما نخواهد داد. در خلیج‌فارس نیز، محدودیت‌های جدایی کشورها از سواحل وجود دارد و ما مجبور هستیم از لوله‌های زیر دریا استفاده کنیم. کشورهایی که در آن انتقال خط لوله امکان‌پذیر است، عراق و ترکیه هستند. ترکیه به‌علت آنکه هاب انرژی بوده و منابع قابل‌توجهی ندارد، به‌عنوان یک کریدور عبور گاز شناخته شده است. اگر بتوانیم گاز خود را به ترکیه رسانده و مازاد گاز ترکیه را از مسیر این کشور به‌سمت اروپا ببریم، به‌طورقطع برای آینده سرمایه‌گذاری مناسبی کرده‌ایم.
مردادی خاطرنشان کرد: ما باید روی کاهش مصرف داخلی به‌شدت فعالیت کنیم تا بتوانیم مصرف گاز را مدیریت کنیم. بخاری‌های گازی غیراستاندارد، بیشترین میزان مصرف را دارند و باید هرچه سریع تر از رده خارج شوند. شیوه‌های صرفه‌جویی مانند اصلاح موتورخانه‌ها و همچنین مصرف گاز در صنعت باید رعایت و مدیریت شوند تا بتوانیم گاز را صادر کنیم. فاز ۱۱ پارس‌جنوبی امسال به تولید رسید و این امر بالانس ما را مثبت کرد و باید تلاش شود تا سهمی از تولید گاز را به کشورهای خارجی صادر کنیم و این مسیر می‌تواند ترکیه و در آخر اروپا باشد.
وی درباره تاثیر سرمایه‌گذاری بر بخش گاز کشور گفت: آنچه باعث جذب سرمایه‌ها می‌شود، موضوع اعتباربخشی است. سرمایه‌گذار باید مطمئن شود که اصل سرمایه را از دست نمی‌دهد، ریسک سرمایه‌گذاری به‌حداقل رسیده و سودش هم در حد مناسبی است. وقتی این پارامترها فراهم شود، سرمایه‌گذاری تحقق پیدا می‌کند. برآوردها نشان می‌دهد که ایرانیان مقیم خارج حدود ۱۰۰ میلیارد دلار می‌توانند در کشور سرمایه‌گذاری کنند که رقم بالایی است.
این کارشناس انرژی ادامه داد: درباره ماجرای گازی میان ایران و هند اظهار کرد: بنده در مجلس هفتم در جریان این خط لوله بودم و سفری نیز به اسلام‌آباد برای مذاکره با پاکستان داشتم. انتظاری وجود نداشت هندی‌ها که کشور راویه هستند و در دنیا حرفی برای گفتن دارند، امروز مجذوب سیاست‌های تحریمی امریکا شوند و زیر قول و قرار خود بزنند. قرار بر این بود که ایران چنین اقدام عظیمی را به‌سامان برساند و حجم عظیمی را در این پروژه سرمایه‌گذاری کرد و خط لوله را به‌سمت مرزهای پاکستان کشید. قرار بود که ۲ کشور پاکستان و هندوستان، از این مسیر سالم که به خط لوله صلح مرسوم بود، استفاده کنند.
وی در پایان گفت: ما انتظار چنین کم‌لطفی را از هندوستان نداشتیم. اگر این موضوع از مجاری صلح‌آمیز و دوستانه جبران نشود، راهی جز طرح شکایت وجود ندارد. ایران هزینه‌های بسیاری را برای این خط لوله پرداخت کرده است و هندوستان باید خسارت‌ها را جبران کند. ما متحمل ضررهای اقتصادی بسیاری در جریان این خط لوله شده‌ایم و هندوستان باید تمام این ضرر و زیان را جبران کند.
چالش‌های صادرات گاز ایران به پاکستان
سیدمهدی حسینی، کارشناس انرژی درباره اجرایی شدن خط لوله صلح و موانع بر سر راه این پروژه اظهار کرد: دهه‌هاست که درباره خط لوله صلح صحبت شده و هنوز به‌سرانجام نرسیده است، بنده در زمان نخست‌وزیری بی‌نظیر بوتو، سفری به پاکستان داشتم. در آن زمان 2 موضوع مطرح بود؛ یکی ساخت پالایشگاه مشترک در پاکستان و دیگری خط لوله گاز. این مقام پاکستانی در آن زمان در رابطه با اجرای خط صلح 2 نکته را مطرح کرد؛ یکی اینکه چون قرار بود خط لوله صلح از پاکستان به هند هم گاز ارسال کند، ایشان باید مجوز ارتش اسلام‌آباد را داشته باشد.
نکته دوم که مهم‌تر بوده اینکه، کشور پاکستان شبکه توزیع خوبی را در اختیار داشت، ما نیز باید خط لوله را احداث می‌کردیم و گاز را در اختیارشان قرار می‌دادیم. پاکستان در آن زمان اعلام کرد که سوخت موردنیاز را از طریق واردات نفت کوره تامین می‌کنیم، بنابراین نرخ برای‌شان مهم بود و خواستار این بودند که نرخ گاز دریافتی از ایران قابل‌رقابت با نفت کوره باشد، در حقیقت بابت نرخ، چانه‌زنی می‌کردند.
از صادرات ۱۰ میلیون تنی ال‌ان‌جی به چین تا خط لوله معلق میلیارد دلاری
وی ادامه داد: هرچند اکنون ناترازی گاز داریم، اما زمانی که ما پارس‌جنوبی را توسعه دادیم، گاز زیادی در اختیار داشتیم و هنوز توزیع داخلی گاز به‌شکل امروز نبود، بنابراین به فکر صادرات گاز بودیم، حتی با چین مذاکره کردیم که ال‌ان‌جی احداث کنیم و بابت صادرات سالانه ۱۰ میلیون تن ال‌ان‌جی به این کشور توافق کردیم، آن زمان بخشی از گاز به عراق و ترکیه صادر شد و در حال حاضر خط لوله با میلیاردها دلار هزینه در مرز پاکستان منتظر است.
چالش گاز صادراتی ایران با نرخ پایین خط دلفین
این کارشناس ارشد حوزه انرژی گفت: آنچه مشکل در این چند سال که گاز هم داشتیم و نتوانستیم با پاکستان قرارداد عملیاتی به امضا برسانیم و خط لوله این کشور عملیاتی شود؛ قیمت‌گذاری بوده است، نرخ گاز منطقه‌ای است و نرخ بین‌المللی ندارد. پاکستان نرخ پایین می‌خواست و قیمتی را که زمانی به ترکیه گاز فروختیم، بالا بوده است. نتیجه اینکه در داخل کشور به‌ویژه بعد از قضیه کرسنت، هیچ کس جرأت اینکه قیمتی پایین‌تر از نرخ گاز صادراتی به ترکیه و متناسب با بازار پاکستان ارائه کند؛ نداشت. بنابراین ما نتوانستیم پیشنهاد درستی متناسب با بازار پاکستان ارائه دهیم، چون مثل نفت بورسی نیست که قیمت‌ها مشخص باشد و در هر بازار قیمت‌ها تفاوت دارد؛ برای مثال بازار ژاپن، هند، اروپا و… هر کدام متفاوت است. بازار خلیج‌فارس هم نرخ ندارد. از طرفی، قطر نرخ خط لوله دلفین برای صادرات گاز به امارات را عمدا پایین تعیین کرده تا ما نتوانیم با این کشور رقابت کنیم، در نتیجه وقتی نرخ گاز در خلیج‌فارس پایین تعیین شده، نمونه نرخ گاز در منطقه خواهد بود، اما وقتی نمی‌توانیم گاز را ارزان‌تر از نرخ صادرات به ترکیه بفروشیم، از بازار عقب می‌مانیم.
پول افزایش تولید نداریم
وی خاطرنشان کرد: در خارج از کشور هم باتوجه به اینکه با پاکستان توافقی نداشتیم و پاکستانی‌ها روی اتصال خط لوله به ایران سرمایه‌گذاری نکرده بودند، پروژه اجرا نشد، اما اکنون اگر موضوع، عملیاتی شدن خط لوله باشد، ما با چند چالش روبه‌رو هستیم. یکی تامین گازی که قرار بود از طریق خط لوله به پاکستان صادر شود؛ سوال اینکه آیا امروز که دچار ناترازی گاز هستیم، غیر از پارس‌جنوبی که تقریبا همه فازهای آن توسعه داده شده، پروژه‌ای برای سرمایه‌گذاری تعریف شده است؟ البته پروژه‌هایی برای تولید گاز تعریف شده که اگر اجرا شوند، در حدود ۱۸ فاز پارس‌جنوبی و در واقع به‌اندازه یک پارس‌جنوبی دیگر می‌توانیم گاز تولید کنیم، بنابراین به‌لحاظ ذخایر، مشکلی نداریم. آنچه نداریم، سرمایه است، چون اعتبار موردنیاز سنگین است و ما نداریم؛ چون تحریم هستیم و امکان جذب سرمایه خارجی هم نداریم، به‌لحاظ سرمایه‌های داخلی هم با مشکل کمبود نقدینگی و کسری بودجه دولت مواجهیم. بنابراین چالش ما در تامین گاز، سرمایه است که نداریم، از این بابت اگر پروژه خط لوله صلح حتی اجرایی هم شود، اگر برای سرمایه‌گذاری فکری نشود، ما موفقیت زیادی نخواهیم داشت.
عربستان؛ سد راه خط صلح
حسینی در ادامه به احتمال کارشکنی عربستان در اجرای پروژه اشاره و اظهار کرد: عربستان سیاست فعالی را در منطقه شروع کرده، به‌طوری‌که سال گذشته مقامات این کشور سفرهایی را به هند و پاکستان داشته و قول سرمایه‌گذاری‌های چند ده میلیارد دلاری را در این کشورها داده‌اند که این اقدام از نگاه پاکستان که دچار کمبود نقدینگی است، بسیار جذاب است. عربستان با کمک نقدینگی که دارد درصدد است جای‌پای محکم سیاسی و مادی را در منطقه پیدا کند که البته ابزار آن را نیز در اختیار دارد، بنابراین اگر قرار باشد ما در راستایی حرکت کنیم که مغایر با سیاست عربستان برای نفوذ در منطقه باشد، به‌طبع با خرسندی سعودی‌ها مواجه نخواهیم بود.
چین چه نظری دارد؟
وی درباره موضع چین در رابطه با خط لوله صلح گفت: چین مشکلی ندارد، این کشور از سراسر دنیا ال‌ان‌جی دریافت می‌کند، خود هم مقداری گاز دارد و به‌تازگی تفاهماتی هم با استرالیا نیز داشته است، بنابراین به‌نظر نمی‌رسد که چین حساسیتی داشته باشد، جز اینکه گاز اگر به هند برود، در رقابت سیاسی و پلیتیکال بین هند و چین که البته مربوط به گذشته است، شاید نگرانی داشته باشد، اما در کل در این قضیه مانعی ندارد.
