تلاش‌های زیادی پیرامون اصلاح الگوی مصرف برق صورت گرفته، اما در هر صورت در بحث تولید و تامین برق هم چالش‌های متعددی وجود دارد و راه‌حل‌هایی هم در این بخش ارائه شده که اگر اجرایی می‌شد، خاموشی‌ها و تنگناهایی که در تابستان‌ها دچارشان می‌شویم، سال به سال کمتر می‌شدند و تا چند سال آینده کاملا از بین می‌رفتند. اکنون در حوزه برق همچنان رویکردهای گذشته در زمینه تولید ادامه دارد و این ماجرا ما را به نقطه خوبی نمی‌برد و کمبود و ناترازی تولید و مصرف بالاتر می‌رود. ناترازی مشکل جدی صنعت برق کشور است که با شروع موج گرما خود را نشان می‌دهد و در کنار قطعی برق منازل، قطعی برق صنایع رخ می‌دهد که فعالان اقتصادی آن را ابزار زمین‌گیر کردن صنعت خوانده‌اند. حالا با سپری شدن تنها چند هفته از فصل تابستان بار دیگر شاهد خاموشی برق در مناطق مختلف هستیم؛ اتفاقی که اخیرا وزیر نیرو به آن اشاره و از ۱۲ هزار مگاوات ناترازی برق در کشور صحبت کرد. صمت در این گزارش زوایای مختلف ناترازی‌های انرژی برق در کشور را بررسی کرد.

داستان همیشگی بی‌برقی!

آن‌طور که در اخبار آمده در هفته‌جاری شاهد رشد محسوس افزایش دما در اغلب نقاط کشور هستیم؛ به‌طوری که در برخی استان‌های جنوبی دمای دماسنج‌ها از ۵۰ درجه عبور خواهد کرد و دمای پایتخت هم از مرز ۴۳ درجه خواهد گذشت. ناترازی تولید و مصرف برق نگرانی‌ها را در این روزهای داغ و پرمصرف افزایش داده و احتمال اینکه تامین برق صنایع و مراکز تولیدی با چالش روبه‌رو شود، بعید نیست. با شروع فصل گرما، نگرانی‌ها درباره تامین برق در روزهای پیک تابستان هم آغاز شده است.

بسیاری از کارشناسان ناترازی تولید و مصرف را عامل اصلی خاموشی‌های احتمالی می‌دانند؛ ناترازی که رقم آن به بالای ۱۵ هزار مگاوات رسیده است. خلاف آنچه وعده داده شده بود قراردادهای خرید برق به‌درستی اصلاح نشد و توجیه اقتصادی لازم در صنعت نیروگاه‌سازی ایجاد نشد. جدا از این، مطالبات معوق پیمانکاران صنعت برق همچنان پرداخت نشده و در عمل فعالان این صنعت از تغییر قیمت‌ها بی‌نصیب ماندند. در سال‌های گذشته تقریبا سرمایه‌گذاری در حوزه برق صورت نگرفته و شبکه ایجادشده در تهران مربوط به سال ۵۲ است. در آن سال‌ها نه جمعیت این اندازه بود، نه دمای هوا تا این اندازه بالا بود و نه مصرف تا این حد رشد پیدا کرده بود. در هر حال دولت مدعی است باوجود کسری‌ها توانسته تا حد زیادی جلوی خاموشی‌ها را بگیرد، اما هنوز نتوانسته به‌طور کامل مانع قطعی‌های برق شود، زیرا در واقع با برنامه‌های اجرا‌شده قطعی برق از بخش خانگی به بخش تولید و صنعت منتقل شده و در عمل کار خاصی انجام نشده است.

ناترازی برق در امسال نیز ادامه دارد

حمیدرضا صالحی، فعال حوزه انرژی درباره اوضاع تامین برق در تابستان به صمت گفت: متاسفانه ناترازی برق از سال‌های گذشته به امسال هم منتقل شده و اگر رویکرد ما تغییر نکند این روند ادامه دارد؛ بنابراین ورود نیروگاه‌های جدید هم تاثیر آنچنانی در کاهش ناترازی محسوس نخواهد داشت.

وی افزود: متاسفانه شاهد بوده‌ایم که به‌دلیل قطعی برق خیلی از بخش‌های صنایع که برای کشور درآمدزایی و صادرات داشتند یا در بازار سرمایه و سهام بودند، دچار چالش شدند، در حالی که خیلی از سهامداران روی تولید آنها حساب می‌کردند. تمامی صاحبان صنایع به‌دلیل عدم تولید و تحویل کالا در زمان مناسب که ناشی از قطع برق بود متضرر شدند یا این موضوع باعث شد نتوانند تعهدی را که در زمینه صادرات داشتند انجام دهند یا خوراک چرخه‌های پایین را تولید کنند؛ بنابراین متاسفانه قطع برق آثار اقتصادی قابل‌توجهی به بار گذاشت.

این فعال انرژی تصریح کرد: امسال هم برای عبور از پیک تابستان آن حجم از سرمایه‌گذاری که بتواند خلأ را پر و فاصله ناترازی را کم کند و منجر به رفع چالش برق شود، نداریم؛ بنابراین ممکن است در بخش خانگی قطعی و خاموشی نداشته باشیم -هرچند مصرف بخش خانگی در پیک تابستان از کل تولید به بیش از ۴۵ درصد نمی‌رسد- اما در بخش صنعت قطع برق را شاهد خواهیم بود.

وی گفت: ممکن است برخی کارخانه‌ها زمان پیک را تغییر داده و شیفت را جابه‌جا کنند، اما برای برخی کارخانه‌ها این امکان وجود ندارد و قطعی برق منجر به تعطیلی کارخانه و عملا عدم تولید محصولات کارخانه می‌شود. در کل متاسفانه نگاه فعلی به صنعت نگاه درستی نیست. در دنیا برق را تبدیل به محصول و ارزش افزوده و ثروت ایجاد می‌کنند و نرخ برق صنایع از برق خانگی ارزان‌تر است، زیرا اعتقاد دارند برق صنایع موجب ارزش افزوده و بالا بردن درآمدهای کشور خواهد شد، اما این رویه در کشور ما کاملا برعکس است.

صالحی درباره اوضاع صادرات برق نیز بیان کرد: صادرات برق در ایران در انحصار دولت است و طبق قراردادهایی که دولت با طرف‌ها به امضا رسانده اختیار دارد میزانی از برق تولیدی را در ایامی که خودش نیاز دارد صادر نکند و در کشور به مصرف برسانیم؛ مثلا ممکن است تعهد ۱۲۰۰ مگاواتی صادرات برق به عراق در زمان پیک مصرف تابستان در ایران به ۱۰۰ مگاوات هم کاهش پیدا کند. درباره افغانستان و پاکستان هم همین شرایط حاکم است؛ بنابراین کمبود برق در نوع تعاملات تجاری با کشورها تاثیرگذار است؛ در حالی که برق از جمله اقلام صادرات غیرنفتی است و باید نسبت به رونق آن اهتمام ویژه به‌کار بسته شود.

او تاکید کرد: ما حتی در آوردن پول هم موفق نیستیم و خیلی از منابع حاصل از صادرات برق و گاز به عراق، در این کشور بلوکه است و هرگونه مصرفی از آن پول باید تحت کنترل باشد، در حالی که باتوجه به اینکه در حوزه برق ظرفیت بزرگی داریم و می‌توانیم گاز را تبدیل به برق کنیم. از سوی دیگر تجدیدپذیرها هم امروز سهم زیادی در تامین انرژی دنیا دارند و از ۱۰۰ درصد سرمایه‌گذاری در حوزه برق ۸۵ درصد روانه حوزه تجدیدپذیرها می‌شود، اما در ایران به تجدیدپذیرها بی‌توجهی شده و این ظرفیت جایی در سبد تولید برق ندارد.

کارشناس حوزه انرژی با بیان اینکه باید به سمتی برویم که برخی مسیرها را بازگشایی کنیم، گفت: مثلا شاید تابلوی سبز برق بتواند ما را به سمت واقعی شدن نرخ و توجیه‌پذیر شدن سرمایه‌گذاری در صنعت نیروگاهی ببرد و در نتیجه ناترازی و کمبودها جبران و صادرات برق نیز در چارچوب تعهدات به‌خوبی انجام شود و برای کشور درآمد ارزی به‌دنبال داشته باشد.

ضرورت افزایش نرخ حامل‌های انرژی متناسب با تورم

هاشم اورعی، کارشناس انرژی به صمت می‌گوید: نرخ حامل‌های انرژی باید متناسب با نرخ تورم افزایش پیدا کند. به‌عنوان مثال اگر نرخ تورم در کشور ما حدود ۵۰ درصد اعلام می‌شود، به همین اندازه باید نرخ انرژی گران شود، اما وقتی نرخ انرژی این میزان تغییر نمی‌کند، به این معناست که ما انرژی را سالانه ۵۰ درصد ارزان می‌کنیم.

او همچنین با اشاره به شدت بالای مصرف انرژی در ایران گفت: مهم‌ترین عامل مصرف بالای انرژی در کشور ما غیرواقعی بودن قیمت‌هاست. البته پیش از اینکه قیمت‌ها را واقعی کنیم، باید شرایط را برای مدیریت مصرف فراهم کرده و ابزارهای کاهش مصرف را در اختیار جامعه قرار دهیم.

این کارشناس انرژی گفت: آمارهای موجود نشان می‌دهد در بین کشورهای با مصرف غیربهینه شاگرد اول هستیم، به همین دلیل است که می‌گوییم ما نباید روی تولید برق تمرکز کنیم. ما دائم ظرفیت نیروگاهی را زیاد می‌کنیم، اما مصرف را بهینه نمی‌کنیم؛ یعنی تولید می‌کنیم تا هدر دهیم. باید بیشتر از وقت و پولی که روی افزایش ظرفیت تولید برق می‌گذاریم روی بهینه‌سازی مصرف انرژی بگذاریم. البته باید تاکید کنم مادامی که نرخ انرژی در ایران اصلاح نشود، از بهینه‌سازی مصرف هم خبری نخواهد بود.

دردسرهای رشد نرخ دلار برای صنعت برق

اورعی خاطرنشان کرد: در حالی بهای حامل‌های انرژی در ایران به‌صورت دستوری پایین نگه‌ داشته شده که نرخ سایر کالاها و تورم سایر بخش‌ها هر روز در حال افزایش است. نرخ دلار در سال گذشته حتی رکورد ۶۰ دلار را هم شکست. هرچند اخبار مثبت برقراری ارتباط دوباره بین ایران و عربستان و سفر رافائل گروسی توانست تا حدودی نرخ دلار را کاهش دهد، اما اسکناس امریکایی در نهایت سال را با نرخ حدود ۴۸ هزار تومان به پایان رساند؛ قیمتی که نسبت به ابتدای سال ۱۴۰۱ که بهای هر دلار حدود ۲۷ هزار تومان بود، حدود ۸۰ درصد رشد را نشان می‌دهد. همین رشد نرخ بسیاری از فعالان صنعتی را دچار چالش کرده است.

سخن پایانی

تلاش برای کاهش ناترازی برق در سراسر کشور در حال انجام است. شرکت ملی توانیر به‌عنوان شرکت مسئول توزیع برق در ایران، برای بهبود کیفیت توزیع برق و کاهش ناترازی برق، اقدامات متعددی را انجام داده، اما این اقدامات باید به‌نحوی باشد که نتیجه تاثیرگذاری داشته باشد، وگرنه طرح یک موضوع تا وقتی رنگ اجرایی نگیرد ارزشی ندارد. در سال‌های اخیر، برنامه‌هایی برای احداث نیروگاه‌های جدید، توسعه شبکه برق و افزایش ظرفیت تولید برق از منابع تجدیدپذیر مانند باد و خورشید در کشور اجرا شده که این اقدامات تا حدودی به کاهش بار برق و ناترازی برق در شبکه کمک کرده و سبب بهبود کیفیت توزیع برق و کاهش خطرات مربوط به ناترازی برق در سراسر کشور شده که امید است این اقدامات روز به روز افزایش پیدا کند و ناترازی انرژی در کشور به‌طور کلی رفع شود.