کاهش سهم خودروها در آلودگی نیازمند استراتژی کلان

صادق بشیری، کارشناس و منتقد حوزه خودرو، بااشاره به سهم صنعت خودرو در آلودگی هوا در گفت‌وگو با صمت گفت: بدون شک سیاست‌گذاران باید علاوه بر اقدامات کوتاه‌مدت، استراتژی‌های بلندمدت برای کاهش سهم خودروهای آلاینده در آلودگی هوا تدوین و اجرا کنند. صلاح قوانین معاینه فنی، تشویق استفاده از خودروهای برقی و سختگیری در خصوص خودروهای فرسوده باید در برنامه‌های جامع و عملیاتی قرار گیرد تا نتایج ملموس حاصل شود. موفقیت در این مسیر نیازمند هماهنگی بین سازمان‌ها و نهادهای مختلف است.

بشیری افزود: کاهش آلودگی هوا نیازمند همکاری دولت، شهرداری، بخش خصوصی و شهروندان است و فرهنگ‌سازی درباره اثرات مخرب خودروهای فرسوده و مزایای حمل‌ونقل سبز نقش کلیدی دارد. بدون تغییر رفتارهای مصرفی و اصلاح سیاست‌های حمل‌ونقل، بهبود کیفیت هوای شهری و ایجاد محیطی سالم‌تر امکان‌پذیر نخواهد بود.

این کارشناس و منتقد حوزه خودرو، بااشاره به سهم خودروهای فرسوده در آلودگی هوا گفت: نیمی از خودروهای در حال تردد در کشور فرسوده هستند و با استانداردهای زیست‌محیطی سازگار نیستند و سهم بزرگی در تولید گازهای آلاینده و ذرات معلق دارند. این خودروها بخش عمده‌ای از آلودگی هوای کلانشهرها را ایجاد می‌کنند و برخورد جدی با این موضوع ضروری است.

بشیری در ادامه خاطرنشان کرد: قطعا نوسازی ناوگان حمل‌ونقل عمومی و خودروهای صنعتی، یکی از راهکارهای اساسی کاهش آلودگی هواست. در این میان توسعه خودروهای برقی و تکنولوژی‌های نوین می‌تواند تاثیر چشمگیری در بهبود کیفیت هوا داشته باشد و دولت و شهرداری‌ها باید از این طرح‌ها حمایت کنند. این رویکرد نه‌تنها سلامت عمومی را افزایش می‌دهد، بلکه به تحقق اهداف توسعه پایدار کمک می‌کند.

بشیری درباره پیامدهای اجتماعی و اقتصادی آلودگی هوا نیز گفت: آلودگی هوا هزینه‌های درمانی مردم را افزایش داده و بهره‌وری اقتصادی را کاهش می‌دهد. بدون اقدام فوری در کاهش خودروهای فرسوده، بحران‌های زیست‌محیطی و بهداشتی تشدید خواهد شد و کشور با مشکلات جدی مواجه خواهد بود. توانمندسازی زیرساخت‌های حمل‌ونقل پاک و اصلاح سیاست‌های موتوری، از الزامات اصلی برای مقابله با این معضل هستند. باید بپذیریم که این هشدار که سال‌هاست داده می‌شود بسیار جدی‌تر شده است.

اغراق در سهم آلایندگی خودروها

سیامک علیزاده‌نیا، کارشناس و پژوهشگر حوزه خودرو در پاسخ به این پرسش که خودرو چه نقشی در آلایندگی هوا دارد و چقدر صنعت خودرو می‌تواند در کاهش آلایندگی هوا دخیل باشد به صمت گفت: برای درک بهتر موضوع نخست مختصری از انواع منابع آلاینده هوا می‌گوییم. آلایندگی هوا به 2 بخش ذرات و گازها تقسیم می‌شود. در این بین خودروها اگرچه به‌عنوان وسایل بسیارآلاینده شناخته می‌شوند و به‌واقع هم آلاینده هستند، اما جنس آلایندگی که از اگزوز خودروها خارج می‌شود، بیشتر از نوع گازی است، نه ذرات. خودرو هم 2 دسته آلایندگی ایجاد می‌کند که یکی از آنها گازی است. حجم زیاد آلایندگی هوای تهران ناشی از احتراق گاز است که مربوط به بخش خانگی و... است یا ناشی از احتراق بنزین که به حمل‌و نقل و منابع متحرک مربوط می‌شود. براساس اعداد و ارقام و داده‌های علمی، حجم زیادی از آلاینده‌های گازی هوا مربوط به وسایل نقلیه است. ما در شهر تهران به‌طورخاص درگیر آلایندگی ذرات هستیم. بخشی از این آلاینده‌ها هم در تردد خودروها به ساییدگی آسفالت، لاستیک‌ها و ترمز برمی‌گردد. البته هنوز میزان اثربخشی تردد خودروها در ایجاد آلودگی به‌طوردقیق اندازه‌گیری نشده است.

علیزاده‌نیا ادامه داد: در این میان، از اگزوز خودروهای دیزلی و حمل‌ونقل عمومی ـ که اغلب در بحث آلودگی هوا دیوارشان کوتاه است ـ علاوه بر آلاینده‌های گازی، مقدار کمی ذرات آلاینده هم منتشر می‌شود که هنوز عدد دقیق آن نیز مشخص نشده است. واقعیت این است که حجم عمده ذرات معلق مربوط به منابع آلاینده زمینه‌ای است. منشأ اصلی آلایندگی‌های غیرگازی خودرو نیست و البته خودروها هم بی‌تاثیر نیستند. در بخش آلاینده‌های گازی، اگرچه این آلاینده‌ها به‌ندرت منجر به آلودگی هوا می‌شوند، اما در راستای مقابله با آن از سال ۸۲ استانداردهای آلایندگی را تعریف و تعیین کردند و ارتقا دادند که براساس همین هم صنعت خودرو پیش می‌رفت. در حال‌ حاضر خودروسازان براساس یورو ۵ خودرو تولید می‌کنند. در این میان موضوع مهم به میزان تولید خودرو برمی‌گردد نه صرفا استانداردهای خودرویی. واقعیت این است که عرضه سالانه یک میلیون خودرو در مقابل بیش از ۲۰ میلیون خودرو فرسوده‌ای که تردد دارند، چندان عدد چشمگیر و تاثیرگذار نیست.

پژوهشگر حوزه خودرو به موضوع خودروهای فرسوده به‌عنوان عاملی مهم و تاثیرگذار در آلودگی هوا اشاره کرد و گفت: اینکه اسقاط خودروهای فرسوده در یک سازکار مشخص و در زمان مقرر اتفاق نمی‌افتد، خود باعث ادامه یافتن آلودگی هوا و افزایش میزان آن می‌شود و تا این روند به‌خوبی انجام نشود تا ۲۰ سال آینده هم نمی‌توانیم منتظر کاهش آلایندگی ناشی از تردد خودروها باشیم. واقعیت این است که ظرفیت تهران پر شده و دیگر تحمل پذیرش تردد این حجم از خودرو و تزریق گاز را ندارد. تردد خودروها آلایندگی‌های غیراگزوزی هم دارند که آنها هم در آلودگی هوا تاثیرگذارند.

علیزاده‌نیا افزود: خودرو در هر حال آلاینده است، اما میزان آلایندگی خودروهای با عمر بالای ۸ سال به‌طور چشمگیری افزایش می‌یابد. در بحث آلایندگی مربوط به تردد خودروها، موضوع نخست که مغفول مانده آلودگی ناشی از سایش لاستیک، لنت و آسفالت است و در اولویت بعد، فرسودگی و عمر بالای خودروها. در حال‌ حاضر خودروسازان متعهد به تولید خودروهای یورو ۴ هستند و حتی برای خودروهای وارداتی هم ملاک برای دادن مجوز پلاک یورو ۵ بودن آنهاست، این در حالی است که ۱۰ میلیون خودرو یورو ۲ و پایین‌تر در خیابان‌های ما تردد دارند. به‌عبارتی باید خودروهایی را که از عمر آنها ۸ سال می‌گذرد، خودروهای یورو ۲ و آلاینده به‌شمار بیاوریم.

کارشناس حوزه خودرو کالیبره نشدن خودروهای وارداتی براساس شرایط اقلیمی و بنزین مصرفی را دلیل اصلی آلایندگی بالای این خودروها دانست و گفت: خودرو نو به شرطها و شروطها می‌تواند به کاهش آلایندگی هوا کمک کند. این روند در صورتی تاثیرگذار است که در ادامه شاهد اسقاط خودروهای فرسوده باشیم که بخش اعظم آلودگی منابع متحرک از آنها نشأت می‌گیرد.

کاهش سرعت ترافیک!

علیزاده‌نیا در ادامه به نقش ترافیک در افزایش آلودگی هوا اشاره کرد و گفت: سرعت ترافیک تهران اندک‌اندک کم و کمتر می‌شود و کاهش قابل‌توجهی پیدا کرده و این سرعت از ۳۷ به ۳۰ و اعداد کمتر نزدیک شده است. این در حالی است که به‌ازای هر ۱۰ کیلومتری که سرعت ترافیک کاهش پیدا می‌کند، مصرف سوخت و انرژی ۵۰ درصد افزایش می‌یابد و در ادامه با انتشار دوبرابری آلاینده‌های گازی روبه‌رو خواهیم شد. براساس آنچه تاکنون شاهد آن بوده‌ایم، به‌جای اینکه به فکر حل معضل ترافیک تهران باشیم که خود عامل بسیار تاثیرگذاری در ایجاد و افزایش میزان آلاینده‌ها در هواست، صرفا یکی از عوامل را در سیبل قرار می‌دهیم و مقصر اصلی به‌شمار می‌آوریم. خودرو به‌عنوان یکی از منابع ایجاد آلودگی هوا درست انتخاب شده، اما توجه نداریم که سرعت کم خودرو و ترافیک موجب آیندگی است، فرسودگی خودروهای در حال تردد موجب آلایندگی است، لاستیک کم‌کیفیت موجب آلایندگی است و... اینها آدرس‌های درست برای یافتن عوامل اصلی آلایندگی هواست. ضمن اینکه برای حل این معضل، فقط شناسایی درست منابع آلاینده است که به راهکارهای کارساز و درست ختم می‌شود. در این بررسی‌ها بهتر این است که تمام عوامل با هم دیده شوند.

پژوهشگر حوزه خودرو در ادامه بر لزوم منشأیابی درست عوامل دخیل در آلودگی هوا اشاره کرد و گفت: اگر منابع مشخص شود، اولویت‌بندی شده و براساس آنها در راستای رفع آلودگی اقدام می‌شود. در این راستا می‌توان از تجارب دیگر کشورها هم استفاده کرد. به‌اعتقاد من در این موضوع، آفت بزرگ، دادن آدرس غلط درباره عوامل تاثیرگذار در وضعیت کنونی هوا و بحران آلودگی هواست.

علیزاده‌نیا در پایان به طرح سی ان جی برای کاهش آلودگی هوا به‌عنوان یک طرح موفق اشاره کرد و گفت: ما در این طرح براساس آمارهای موجود نتایج خوبی گرفتیم. با اجرای این طرح در حال ‌حاضر در ۲۰ درصد خودروها سوخت سبک گاز استفاده می‌شود؛ یعنی ۲۰ درصد بنزین در زمان ناترازی به نفع ما بوده و به همین میزان آلایندگی کمتر است. ما متولی واحد نداریم و همین باعث شده این طرح دنبال نشود؛ بنابراین اینکه برخی این طرح را شکست‌خورده می‌دانند محلی از اعراب ندارد، چراکه دنبال نشدن آن به نداشتن متولی واحد برمی‌گردد. ضمن اینکه معتقدم طرح واردات خودرو باید در کنار اسقاط خودروهای فرسوده به‌طورهمزمان انجام شود تا در کاهش آلودگی تاثیرگذار باشد و در نهایت هدف‌های این بخش را محقق کند.

بازیگران اصلی سریال آلایندگی هوا

مریم زارع، پژوهشگر و استاد دانشگاه نیز درباره تاثیر تردد خودروها بر میزان آلایندگی هوا به صمت اظهار کرد: موقعیت قرارگیری، وارونگی دما، عدم‌بارش، عدم‌وزش باد، صنایع، نیروگاه‌ها و خودروها از عوامل طبیعی و منابع فعال غیرطبیعی موثر بر آلودگی هوا در کلانشهر تهران هستند. در این میان براساس مطالعات انجام‌شده در شهر تهران خودروها به‌عنوان منابع متحرک در بین عوامل موثر بر آلودگی هوا، به‌طورکلی نقش اول را دارند. هم مطالعات منشأیابی و هم مطالعات مربوط به سیاهه آلودگی هوا، دخیل بودن منابع متحرک در بخش زیادی از آلودگی هوا را تایید می‌کنند.

نخست منابع آلاینده کنترل شود

زارع در ادامه به راهکارهای مقابله سریع و جدی با این معضل اشاره کرد و گفت: کنترل منابع آلاینده باید در گام نخست در دستور کار قرار گرفته و انجام شود. ارتقای کیفیت خودروها، کاهش تعداد خودروهای پلاک‌شده، مدیریت جدی و درست اسقاط خودروهای فرسوده، تلاش برای کاهش ترافیک و... از عمده اقداماتی است که می‌تواند در کوتاه‌مدت و بلندمدت انجام شود. مهم‌تر از همه بحث سلامت افراد و راهکارهایی برای کاهش آسیب‌دیدن افراد جامعه است. بخشی از این موضوع به متولیان امر در بخش‌های گوناگون برمی‌گردد و بخشی هم به همراهی و همکاری تمام شهروندان مربوط است.

وی ادامه داد: واقعیت این است که همه باید احساس مسئولیت کنیم و درنهایت بتوانیم مصرف سوخت و انرژی را تا حد امکان کاهش دهیم و هر کدام از ما نقشی در کاهش منابع آلاینده ایفا کنیم. 

کنترل وضعیت آلودگی در کنار انجام وظیفه نهادهای متولی امر و تلاش برای شناسایی عوامل کلیدی و رفع آنها، نیازمند عزم جزم همگانی است.

 اینکه منابع متحرک منشأ بخش زیادی از آلودگی هوا هستند و در مقابل شاهد تردد تعداد زیادی خودرو تک‌سرنشین هستیم. در این بخش شهروندان می‌توانند همکاری کنند. البته این همراهی تنها به استفاده از خودروها محدود نمی‌شود، مصرف بهینه و درست انرژی می‌تواند در سطح کلان بخش زیادی از آلایندگی که به‌واسطه تولید انرژی ایجاد می‌شود را کاهش دهد.

سخن پایانی

آلودگی هوای کلانشهرهای ایران، به‌ویژه تهران، یکی از مهم‌ترین بحران‌های زیست‌محیطی و بهداشتی کشور است که بخش قابل‌توجهی از آن به تردد خودروهای فرسوده و ناکارآمد اختصاص دارد. براساس برخی از آمارهای منتشرشده خودروهای دیزلی با سهم ۳۶ درصدی بالاترین نقش را در آلودگی هوا دارند و پس از آن ناوگان سواری با سهمی در حدود ۱۴ درصدی دومین منبع آلاینده در کلانشهرها محسوب می‌شود. در آماری دیگر آمده است؛ سهم خودروهای فرسوده و کاربراتوری در آلوگی هوا ۲۱.۳ درصد است. بنابراین آمار می‌توان معضل اصلی آلودگی هوا در کلانشهر تهران را ناشی از منابع متحرک چه ناوگان شخصی و چه ناوگان عمومی دانست که متاثر از مصرف بالا و کیفیت پایین سوخت در خودروهای بی‌کیفیت و فرسوده است. بنزینی که علاوه بر عدم‌تطبیق با استانداردهای مصوب ملی، توسط خودروهایی مصرف می‌شود که کیفیت لازم را ندارند.