مفهوم و تاریخچه شاخص لگاتوم

شاخص لگاتوم در ابتدا با هدف اندازه‌گیری رفاه اقتصادی کشورهای مختلف در سال ۲۰۰۷ ازسوی موسسه لگاتوم با گردآوری داده‌ها از منابع مختلف جهانی، به‌عنوان ابزاری جامع برای ارزیابی سطح رفاه و کیفیت زندگی به دنیا معرفی شد. از آن زمان، گزارش این شاخص هر سال منتشر می‌شود و به‌عنوان یکی از معیارهای معتبر در ارزیابی توسعه جهانی شناخته می‌شود.

عوامل موثر بر شاخص لگاتوم

شاخص لگاتوم از چندین شاخص کلیدی تشکیل شده که هر کدام از آنها نمایانگر جنبه‌ای خاص از رفاه و توسعه یک کشور هستند. این عوامل عبارتند از:

اقتصاد: شاخص اقتصادی براساس عواملی مانند تولید ناخالص داخلی (GDP)، رشد اقتصادی، ثبات مالی و دسترسی به منابع مالی سنجیده می‌شود.

سلامت: کیفیت و دسترسی به خدمات بهداشتی، امید به زندگی و شرایط سلامت عمومی از دیگر پارامترهای مهم در این شاخص هستند.

آموزش: کیفیت و دسترسی به سیستم‌های آموزشی و نرخ سواد در جوامع مختلف، تاثیر زیادی بر رتبه‌بندی کشورهای مختلف در شاخص لگاتوم دارد.

فرصت‌ها: این شاخص به ارزیابی فرصت‌های شغلی، دسترسی به بازار کار و شرایط کسب‌وکار در کشورها می‌پردازد.

محیط‌زیست: ارزیابی شرایط زیست‌محیطی و پایداری طبیعی کشورها نیز یکی از بخش‌های مهم این شاخص است.

آزادی فردی: آزادی‌های اجتماعی، سیاسی و اقتصادی نقش مهمی در ارزیابی رفاه کشورها دارد.

شاخص لگاتوم و ارتباط آن با سیاست‌گذاری جهانی

شاخص لگاتوم نه‌تنها به‌عنوان یک ابزار برای ارزیابی رفاه کشورها، بلکه به‌عنوان یک شاخص مهم برای سیاست‌گذاران جهانی موردتوجه است.

 این شاخص می‌تواند به کشورهای مختلف کمک کند تا نقاط ضعف و قوت خود را شناسایی کنند و برنامه‌های توسعه‌ای خود را بهبود بخشند. برای مثال، کشورهایی که در زمینه‌های سلامت یا آموزش دارای رتبه پایین‌تری هستند، می‌توانند با تجزیه و تحلیل داده‌های شاخص لگاتوم، استراتژی‌های بهبود این حوزه‌ها را برنامه‌ریزی کنند.

لگاتوم و تصمیم‌گیری‌های اقتصادی

از آنجایی که شاخص لگاتوم شامل ارزیابی‌های جامعی از وضعیت اقتصادی و اجتماعی کشورها است، بسیاری از شرکت‌ها و سرمایه‌گذاران بین‌المللی از این شاخص برای ارزیابی محیط اقتصادی و تعیین مکان‌های مناسب برای سرمایه‌گذاری استفاده می‌کنند. همچنین، این شاخص می‌تواند برای پیش‌بینی روندهای اقتصادی و اجتماعی کشورها مفید باشد و به‌ تصمیم‌گیرندگان کمک کند تا بهترین راه‌حل‌ها را برای رشد پایدار انتخاب کنند.

کشورهای دارای بالاترین سطح کیفیت زندگی

براساس شاخص رفاه جهانی لگاتوم (Legatum Prosperity Index) مرفه‌ترین کشورهای جهان در سال ۲۰۲۴ به‌ترتیب هلند، سوئیس، دانمارک، نروژ، سوئد، فنلاند، نیوزیلند، آلمان، اتریش و ایسلند هستند و بعد از این کشورها، کانادا، استرالیا، ایرلند، انگلستان، لوکزامبورگ، بلژیک، سنگاپور، ژاپن، هنگ‌کنگ و امریکا ایستاده‌اند. 

در میان ۱۰ کشور نخست هلند با سرمایه اجتماعی قوی، کیفیت بالای زندگی و نوآوری و کارآفرینی در صدر فهرست تنظیمی لگاتوم قرار گرفته و در سوئیس ثبات اقتصادی، امنیت و صلح و کیفیت بالای آموزش، در دانمارک برابری اجتماعی، حمایت‌های اجتماعی قوی و شادی و رضایت از زندگی، در نروژ ثروت و رفاه، صندوق ذخیره نفتی و حفاظت از محیط‌زیست، در سوئد برابری جنسیتی، سیستم رفاه اجتماعی قوی ونوآوری و کارآفرینی، در فنلاند کیفیت بالای آموزش، نوآوری و کارآفرینی و رقابت‌پذیری اقتصادی، در نیوزیلند امنیت و صلح، کیفیت بالای زندگی و محیط‌زیست زیبا، در آلمان قدرت اقتصادی، ثبات اقتصادی و نوآوری و کارآفرینی، در اتریش کیفیت بالای زندگی، امنیت و صلح و ثبات اقتصادی و در ایسلند طبیعت زیبا، امنیت و صلح و برابری اجتماعی از دلایل اصلی قرارگیری در شمار کشورهای دارای رفاه و کیفیت زندگی بالا بوده است. 

وضعیت ایران در جهان براساس لگاتوم

ایران با کسب رتبه ۱۲۶ از میان ۱۶۷ کشور در پایین‌ترین سطوح رفاه قرار گرفته است. در این کشور در حالی که در بخش‌هایی مانند سلامت و آموزش وضعیت نسبتا قابل‌قبول است، در حوزه محیط‌زیست، کارآفرینی و سرمایه‌گذاری بحران وجود دارد.

رفاه در زندگی ایرانیان مفهومی گسترده و چندبعدی است که تنها به میزان درآمد یا دارایی محدود نمی‌شود، بلکه شامل کیفیت زندگی در تمامی ابعاد آن می‌شود. تجربه‌ رفاه برای افراد و خانواده‌ها در ایران متاثر از عوامل گوناگونی است که هم به شرایط اقتصادی مربوط می‌شود و هم به مسائل اجتماعی، فرهنگی، محیطی و نهادی. در واقع رفاه یعنی داشتن زندگی‌ای باثبات، امید، آرامش و امکان رشد. سطح رفاه در ایران مانند هر کشور دیگری نتیجه‌ تعامل میان اقتصاد، سیاست، فرهنگ و نهاد‌های اجتماعی است. بررسی دقیق این عوامل می‌تواند به درک بهتری از کیفیت زندگی مردم و بهبود آن کمک بسیاری کند.

رفاه کشور‌ها براساس ۱۲ معیار و شاخص اصلی ارزیابی می‌شود. این شاخص‌ها در ۳ دسته کلی طبقه‌بندی شده‌اند که طبقه اول شامل مولفه‌هایی است که به ساختار اجتماعی و تعاملات درون جامعه مربوط می‌شوند مانند امنیت، آزادی‌های فردی، عملکرد نهاد‌های حکومتی و پیوند‌های اجتماعی. طبقه دوم جنبه‌های اقتصادی را پوشش می‌دهد که شامل شرایط سرمایه‌گذاری، محیط مناسب برای کارآفرینی، زیرساخت‌های اقتصادی و کیفیت کلی اقتصاد است و در نهایت طبقه سوم به توانمندسازی افراد جامعه می‌پردازد و شاخص‌هایی مانند بهداشت، آموزش، شرایط زندگی و پایداری محیط زیست را در بر می‌گیرد.

بررسی روند امتیاز کشور‌ها نشان می‌دهد وضعیت رفاه در ابعاد مختلف در حال تغییر است و برخی کشور‌ها در بهبود یا افت این شاخص‌ها مسیر‌های متفاوتی را طی کرده‌اند. این نگاه جامع کمک می‌کند تا سیاست‌گذاران و پژوهشگران درک دقیق‌تری از وضعیت رفاه در سطح ملی و جهانی به‌دست آورند.

در سال ۲۰۲۳ امتیاز شاخص رفاه لگاتوم برای ایران برابر با ۴۷.۷ گزارش شده و ایران در میان ۱۶۷ کشور رتبه ۱۲۶ را کسب کرده و در مقایسه با سایر کشور‌ها در جایگاه نسبتا پایینی قرار دارد. در شاخص رفاه لگاتوم نقاط قوت ایران عمدتا مربوط به حوزه‌های آموزش، سلامت و شرایط زندگی است. در سال ۲۰۲۳ ایران در بخش سلامت رتبه ۵۸، در بخش آموزش رتبه ۷۸ و در بخش شرایط زندگی رتبه ۸۱ را کسب کرده که بیانگر عملکرد نسبتا مناسب در این حوزه‌ها است. با این حال، در زمینه محیط‌زیست وضعیت بسیار نامناسبی دارد و با رتبه ۱۵۸ یکی از پایین‌ترین جایگاه‌ها را به خود اختصاص داده است.

سخن پایانی

شاخص لگاتوم یک ابزار مفید و جامع برای ارزیابی رفاه و توسعه کشورها است که از طریق معیارهای مختلف اقتصادی، اجتماعی و محیطی به‌تحلیل شرایط جهانی می‌پردازد. باتوجه به اهمیت این شاخص در تصمیم‌گیری‌های اقتصادی، اجتماعی و سیاسی، می‌توان گفت کشورها باید به بهبود رتبه خود در این شاخص توجه ویژه‌ای داشته باشند. البته داده‌های این نوع سنجش بی‌اشکال نیست؛ بنابراین در بکارگیری آن باید به این نکته توجه کرد. از آنجایی که شاخص لگاتوم به بررسی ابعاد مختلف زندگی انسانی می‌پردازد؛ نه اینکه تنها به شاخص‌های اقتصادی توجه ‌کند، می‌تواند در راستای بهبود کیفیت زندگی مردم و برنامه‌ریزی‌های توسعه‌ای کشورها موردتوجه قرار گیرد.