گرانی بی‌پایان؛ از سیبزمینی تا گوشت
از فروردین ۱۴۰۳ تاکنون، افزایش شدید قیمت‌ها در بازار اقلام اساسی، فشار اقتصادی بی‌سابقه‌ای بر خانوار ایرانی وارد کرده است. باوجود تلاش‌های دولت برای کنترل تورم و حمایت از اقشار کم‌درآمد، بسیاری از کالاهای مصرفی که پایه سفره‌های مردم را تشکیل می‌دهند، دچار رشد قیمت‌های کم‌سابقه‌ای شده‌اند. این شرایط، سبد خرید خانوار را تغییر داده و بر دغدغه‌های معیشتی افزوده است.
سیبزمینی در صدر اقلام مصرفی قرار گرفت
براساس آمار منتشرشده توسط مرکز آمار ایران، در بازه زمانی فروردین تا دی ۱۴۰۳، افزایش نرخ بسیاری از کالاهای اساسی به‌وضوح احساس می‌شود. سیبزمینی، یکی از پرمصرف‌ترین اقلام غذایی خانوارهای ایرانی، با رشد ۱۷.۱ درصدی در صدر جدول گرانی قرار گرفته است. این افزایش نرخ در حالی اتفاق افتاده است که سیبزمینی همواره به‌عنوان یکی از ارزان‌ترین و در دسترس‌ترین مواد غذایی در سبد خانوارها شناخته می‌شد.
براساس مشاهدات میدانی، نرخ سیبزمینی در تهران تا هر کیلوگرم ۶۰ هزار تومان افزایش یافته است. هر کیلوگرم از این محصول در محدوده‌های آزادی، طرشت و فلسطین‌جنوبی به قیمت‌های ۳۷ تا ۶۰ هزار تومان به‌فروش می‌رسد.
قیمت سیبزمینی در فروشگاه‌های عرضه‌کننده این محصولات در فضای مجازی نیز متفاوت است؛ به‌طوری‌که از ۲۹ هزار تومان تا ۶۰ هزار تومان این محصول قیمت‌گذاری شده است. بهای این محصول در فروشگاه دیگری در فضای مجازی که قیمت‌های منصفانه‌تری دارد، برای هر کیلوگرم سیبزمینی درشت ۳۵ هزار تومان و سیبزمینی ریز ۲۹هزار تومان در نظر گرفته شده است.
این قیمت‌گذاری در فروشگاه‌های مجازی و خرده‌فروشی‌ها در حالی جریان دارد که نرخ عمده‌فروشی هر کیلوگرم سیبزمینی در میدان مرکزی میوه‌وتره‌بار تهران بین ۲۲ تا ۳۸ هزار تومان است، همچنین نرخ هر کیلوگرم سیبزمینی در میادین میوه‌وتره‌بار ۲۷ هزار تومان است. رئیس اتحادیه بارفروشان نیز با تاکید بر اینکه افزایش نرخ سیبزمینی که این روزها در بازار نمود ظاهری یافته، از سال گذشته آغاز شده است، اظهار کرد: شرایط موجود از اوایل اسفند که برداشت دوم جیرفت آغاز شود، به‌ثبات می‌رسد.
از دیگر اقلامی که با افزایش نرخ روبه‌رو شده‌اند، می‌توان به رب گوجه‌فرنگی (۱۸ درصد)، تخم‌مرغ (۱۲.۵ درصد) و ماکارونی (۱۲.۶ درصد) اشاره کرد. این کالاها که بخش جدایی‌ناپذیری از وعده‌های غذایی ایرانی‌ها هستند، افزایش نرخ قابل‌توجهی داشته و بار مالی مضاعفی را به خانواده‌ها تحمیل کرده‌اند.
سبزی رکورددار تورم خوراکی‌های دی ماه
جدیدترین گزارش مرکز آمار از تورم مواد غذایی نشان می‌دهد که تورم نقطه به نقطه کالاها و خدمات مصرفی خانوارهای کشور در بخش خوراکی‌ها و آشامیدنی‌ها در پایان دی به ۲۷.۳ درصد رسیده و از میان خوراکی‌ها بیشترین تورم ماهانه، نقطه به نقطه و سالانه متعلق به سبزیجات است.
نرخ تورم سالانه که میانگین تغییرات قیمت‌ها در ۱۲ماه گذشته را نشان می‌دهد، برابر با ۲۶درصد ثبت شده است. این تغییرات نشان‌دهنده فشار هزینه‌ای شدید بر خانوارهاست و می‌تواند تاثیر مستقیمی بر قدرت خرید و رفاه عمومی جامعه داشته باشد.
این در حالی است که سبزیجات یکی از مهم‌ترین اجزای تغذیه سالم خانوار به‌شمار می‌آید و نقش حیاتی در بهبود سلامت جسمی و پیشگیری از بیماری‌ها دارد. براساس داده‌های مرکز آمار ایران، این محصول کشاورزی روی مدار گرانی افتاده است. این محصول کشاورزی با ۱۲.۵درصد تورم ماهانه، بالاترین نرخ تورم را در میان اقلام مصرفی به خود اختصاص داده است.
این محصول که پیش‌تر در محدوده ۳۰ هزار تومان عرضه می‌شد، اکنون با رشدی نزدیک به 2برابر به ۶۰ هزار تومان و حتی تا ۸۵ هزار تومان در برخی مناطق به‌فروش می‌رسد.
گوشت و ماهی؛ پروتئین‌های لوکس
داده‌های مرکز آمار نشان می‌دهد که پس از سبزیجات با نرخ تورم سالانه ۳۴.۹ درصد، ماهی‌ها و صدف‌داران با نرخ تورم سالانه ۳۴.۶ درصدی، دومین محصول دارای این رده در یک سال گذشته به‌شمار می‌روند.
طی ۶ ماه گذشته، نرخ ماهی با نوسانات زیادی روبه‌رو بوده که کارشناسان علت اصلی این ماجرا را، نبود سیاست‌های موثر برای کنترل قیمت‌ها و ضعف نهادهای نظارتی، فشار تورمی روزافزون و بی‌ثباتی قیمت‌ها معرفی کردند.
همچنین گوشت قرمز (سفید و فرآورده‌های آنها) و (گوشت ماکیان) با نرخ تورم سالانه ۳۳.۷ درصد به‌عنوان سومین محصولی شناخته می‌شود که بیشترین افزایش نرخ را در طول یک سال گذشته تجربه کرده است.
مواد پروتئینی نیز از موج گرانی‌ها بی‌بهره نمانده‌اند. نرخ ماهی قزل‌آلا با رشد ۲۵درصدی، به یکی از گران‌ترین منابع پروتئینی در بازار تبدیل شده است. همچنین، گوشت گوساله با افزایش ۲۰ درصدی و مرغ با رشد مشابه، به اقلامی دست‌نیافتنی برای بسیاری از خانوارها تبدیل شده‌اند. این افزایش قیمت‌ها موجب کاهش مصرف پروتئین حیوانی در میان اقشار کم‌درآمد شده و آنها را به استفاده از منابع ارزان‌تر مانند حبوبات سوق داده
است.
برنج و لبنیات؛ ستون‌های گران‌شده سفره
برنج، اصلی‌ترین غذای ایرانیان نیز با افزایش نرخ همراه بوده است. برنج ایرانی با رشد ۴.۴ درصدی همچنان در صدر اولویت خرید خانوارها قرار دارد، اما گرانی‌ها باعث شده است برخی خانواده‌ها به خرید برنج‌های خارجی ارزان‌تر روی بیاورند.
در بخش لبنیات، اقلامی همچون شیر و ماست که نقش اساسی در سلامت جامعه دارند، افزایش نرخ داشته‌اند. این رشد قیمت‌ها زنگ خطر را برای کاهش مصرف لبنیات و اثرات منفی آن بر سلامت عمومی بهصدا درآورده است. براساس آمار موجود، مصرف سرانه لبنیات در ایران نسبت به استانداردهای جهانی پایین‌تر بوده و گرانی‌ها ممکن است این وضعیت را بحرانی‌تر کند.
کاهش نرخ برخی اقلام؛ نقطه‌ای از امید
در حالی که بسیاری از کالاها با افزایش نرخ روبه‌رو شده، برخی اقلام نیز کاهش نرخ داشته‌اند. به‌عنوان‌مثال، هندوانه با تورم منفی ۲۳ درصد، خربزه با تورم منفی ۱۹.۳ درصد و گوجه‌فرنگی با تورم منفی ۱۰.۴ درصد از جمله محصولاتی هستند که با کاهش نرخ مواجه بوده‌اند. این کاهش عمدتا به‌دلیل وفور تولید و عرضه در فصل تابستان رخ داده است.
تاثیر گرانی‌ها بر زندگی و اقدامات دولت
افزایش بی‌رویه نرخ کالاهای اساسی، تغییرات مهمی در الگوی مصرف خانوارها به‌وجود آورده است. براساس گزارش‌ها، بسیاری از خانواده‌ها به‌دلیل گرانی، ناچار به کاهش یا حذف برخی اقلام از سبد خرید خود شده‌اند. به‌عنوان‌مثال، مصرف گوشت قرمز در میان اقشار کم‌درآمد کاهش محسوسی داشته و جای خود را به حبوبات و تخم‌مرغ داده است.
همچنین افزایش قیمت‌ها باعث شده تا خانوارها به خرید کالاهای با کیفیت پایین‌تر یا وارداتی ارزان‌تر روی بیاورند. این موضوع علاوه بر پیامدهای اقتصادی، اثرات نامطلوبی بر سلامت و کیفیت زندگی مردم داشته است.
در نقطه مقابل، دولت برای کاهش اثرات گرانی و حمایت از اقشار آسیب‌پذیر، سیاست‌های مختلفی را به‌کار گرفته است. از جمله این سیاست‌ها می‌توان به افزایش یارانه‌های نقدی، توزیع کالاهای اساسی با نرخ تنظیم بازاری و کاهش تعرفه‌های وارداتی اشاره کرد، هرچند این اقدامات در کوتاه‌مدت تاحدودی تاثیرگذار بوده، اما کارشناسان بر این باورند که برای مهار گرانی، نیاز به برنامه‌های بلندمدت و اصلاحات ساختاری وجود دارد.
نیاز به اصلاحات ساختاری
کارشناسان اقتصادی نیز تاکید دارند، مهار تورم و بهبود وضعیت معیشتی مردم، مستلزم اصلاحات عمیق در ساختار اقتصادی کشور است. تقویت تولید داخلی، کنترل دقیق زنجیره تامین و جلوگیری از واسطه‌گری‌های غیرضروری از جمله راهکارهای پیشنهادی آنها است.
علاوه بر این، افزایش قدرت خرید مردم از طریق ایجاد اشتغال پایدار و افزایش درآمدها می‌تواند در کاهش فشار اقتصادی بر خانوارها موثر باشد. دولت باید با برنامه‌ریزی دقیق و همکاری با تولیدکنندگان داخلی، شرایطی را فراهم کند که ضمن تامین نیاز بازار، قیمت‌ها کنترل و از افزایش بی‌رویه جلوگیری شود.
سخن پایانی
گرانی‌های اخیر در بازار اقلام اساسی، فشار مضاعفی بر خانوارهای ایرانی وارد کرده و چالش‌های اقتصادی کشور را برجسته کرده است. اگرچه کاهش نرخ در برخی اقلام نقطه امیدی به‌شمار می‌رود، اما برای کاهش فشار اقتصادی بر مردم و حفظ سلامت جامعه، نیاز به اقدامات هماهنگ و سیاست‌های پایدار است. تنها از طریق اصلاحات ساختاری و نظارت دقیق بر بازار می‌توان امید داشت که سفره‌های ایرانی بار دیگر رنگین شوند.
