مجموع تبادل برق ایران با کشورهای همسایه ۳۰۰۰ مگاوات است و قرار شده که با کشور ترکیه نیز به‌زودی عملیات تبادل به طور رسمی آغاز شود. براساس اخبار  ایران با حدود ۹۳ هزار مگاوات ظرفیت منصوبه یکی از کشورهای بزرگ تولیدکننده برق در منطقه است و در حال حاضر با تمام کشورهایی که مرز خاکی دارند، تبادل انرژی انجام می‌دهد.

این موضوع در حالی است که از سه کشور شمالی آذربایجان، ارمنستان و ترکمنستان واردات و به سه کشور عراق، پاکستان و افغانستان صادرات برق انجام می‌شود. همچنین با کشور ترکیه تبادل دوطرفه یعنی هم صادرات و هم واردات انجام می‌شود. سیاست کشور در تبادل برق بر محور تراز صفر دنبال می‌شود، بر این اساس در مواقعی که مازاد تولید وجود دارد، برق به کشورهای هدف صادر می‌شود و در زمان کمبود آن که بیشتر در فصل گرم سال است، واردات صورت گیرد.

در این سیاست با توجه به تفاوت ساعت شرعی، روزهای تعطیلی و اوج بار موضوع واردات تعادل پیدا می کند (ترکیه روزهای شنبه و یکشنبه تعطیل است و ایران پنجشنبه و جمعه و بر این اساس پیک ایران و ترکیه نیز با یکدیگر تفاوت دارد). برخی نیز معتقدند بااتصال الکتریکی ایران به قطر مجموع تبادل الکتریکی میان ایران و همسایگان به بیش از ۳ هزار مگاوات می‌رسد.

یکی از مواردی که در برنامه هفتم توسعه بر آن تاکید شده تبدیل ایران به هاب انرژی در منطقه است؛ چرا که از لحاظ موقعیت جغرافیایی منطقه منحصر به فردی را به خود اختصاص داده است البته گام هایی هم در این راستا برداشته است چرا که به گفته وزیر نیرو دولت سیزدهم علی اکبر محرابیان با اغلب کشورهای همسایه ارتباط الکتریکی داریم. کشورهایی نظیر ارمنستان، ترکیه، عراق، افغانستان، آذربایجان، ترکمنستان و روسیه همچنین با کشور قطر در مرحله مطالعات اجرای پروژه قرار داریم. برای مدت کوتاهی با روسیه سنکرون داشتیم. البته روز گذشته هم عباس علی آبادی وزیر نیرو و وزیر نیروی روسیه بر اتصال شبکه انرژی تاکید کردند و آلکسی دِدوف سفیر روسیه در مصاحبه‌ای افزود: این پروژه، تبادل برق بین روسیه، ارمنستان، جمهوری آذربایجان و جمهوری اسلامی ایران را در زمان‌های اوج مصرف برق در این کشورها را در نظر دارد. اما موضوعی که وجود دارد آیا با ۲۰ هزارمگاوات ناترازی برق چنین موضوعی امکان پذیر است؟

تاکید ایران و روسیه بر اتصال شبکه انرژی

یکی از مهمترین بازار های صادراتی ما روسیه است چرا که زمان پیک متفاوتی با یکدیگر داریم و از این طریق می توات به توسعه صادرات و انتقال انرژی امیدوار بود چرا که در تابستان برق دریافت میکنیم و در زمان دیگر برق مازاد را صادر می کنیم ریال حتی روز گذشته هم عباس علی آبادی وزیر نیرو جمهوری اسلامی ایران و وزیر انرژی روسیه در دیدار دوجانبه در مسکو بر ضرورت تبادل تجربیات و انتقال فناوری در زمینه طراحی و تولید توربین‌های گازی و اتصال شبکه‌های انرژی دو کشور تاکید کردند.

حتی سال گذشته هم در این راستا رئیس بخش قفقاز موسسه کشورهای مشترک المنافع روسیه تیرماه ۱۴۰۲ با بیان اینکه وزیران انرژی روسیه، ایران و ارمنستان و معاون وزیر انرژی گرجستان تفاهم نامه ای را برای اتصال شبکه برق چهار کشور به یکدیگر در سال ۲۰۱۶ میلادی به امضا رساندند، اجرای این تفاهم نامه را در تقویت امنیت منطقه و همگرایی بیشتر کشورها در قبال مداخله های فرامنطقه ای موثر دانست.

میزان صادرات برق چقدر است؟

بر اساس امار و ارقام موجود ایران با ۵.۵ تراوات ساعت برق صادرات و ۳ تراوات ساعت برق واردات بالاترین میزان تراز تجاری برق را در منطقه به خود اختصاص داده و دارای تراز تجاری مثبت ۲.۵ است که با سایر کشورهای همسایه فاصله زیادی دارد. این شرایط در حالی است که ایران در مبادلات برق خود با کشورهای همسایه همانند افغانستان و عراق همواره پیش شرط کاهش میزان صادرات در ایام اوج بار مصرف داخلی یعنی فصل گرم سال را رعایت می‌کند و در این ایام صادرات برق به کشورهای همسایه را حداقل ممکن می‌رساند و در مقابل میزان واردات را افزایش می‌دهد.

در دی ماه سال ۱۴۰۰، مشاور وزیر نیرو ایران در امور بین‌الملل، ظرفیت انتقال برق ایران به افغانستان را ۱۷۵ مگاوات برشمرد و میزان صادرات برق ایران به افغانستان (در سال ۱۴۰۰) را ۱۱۰ مگاوات اعلام کرد. پیگیری های خبرنگار مهر از میزان صادرات برق به افغانستان از توانیر بی نتیجه ماند اما آنطور محمد اله داد معاون انتقال و تجارت خارجی شرکت توانیر چندی پیش در رابطه با وضعیت صادراتی ایران گفته بود؛ ظرفیت تبادل برق کشور ما بیش از ۲۰۰۰ مگاوات است و ما تقریباً تراز صفری داریم، واردات و صادرات برق ما به یک میزان بوده است، از این نظر تعادل خوبی در منطقه وجود دارد و ما به دنبال توسعه این رقم هستیم.

وی با بیان اینکه خط سوم واردات برق از ترکمنستان و همچنین خط سوم واردات برق از ارمنستان را در دست احداث داریم و پیمانکاران این پروژه‌ها هم ایرانی هستند، اظهار کرد: در حوزه صادرات هم پروژه‌های مطالعاتی به پاکستان و عراق و افغانستان در دست اجرا است و برنامه داریم که در مدت کوتاهی تبادل افزایش یابد، بنا بر این است که حدود ۴۰۰ تا ۵۰۰ مگاوات از هر یک از خطوط یاد شده واردات از ترکمنستان و ارمنستان افزایش توان داشته باشیم همین میزان هم برای همسایگان شرقی و غربی پروژه داریم و یک خط ۶۰۰ و ۴۰۰ مگاواتی هم با ترکیه ارتباط از طریق پست back to back خوی در دست احداث داریم و ارتباط ۴۰۰ مگاواتی هم امسال به ظرفیت تبادلی اضافه شد.

پرداخت بدهی برق افغانستان

اما صادرات برق به کشور های همسایه آن هم با وجود ناترازی برق در کشور همواره چالش هایی را به دنبال داشته است که عدم پرداخت بدهی به خصوص از سوی عراق و افغانستان مورد توجه قرار می گرفت اما طی روز های گذشته عبدالرحمان رحمانی رئیس اجرایی شرکت برق افغانستان در یک نشست خبری در کابل گفت: شرکت برق افغانستان در یک سال گذشته تمام بدهی های مربوط به برق وارداتی از کشورهای همسایه و شرکت‌های تولید برق داخلی را پرداخت کرده است.

رحمانی تصریح کرد: شرکت برق افغانستان ۸۶.۹ میلیون دلار به ازبکستان، ۶۶.۱ میلیون دلار به تاجیکستان، ۳۶.۸ میلیون دلار به ترکمنستان، ۳۷.۷ میلیون دلار به ایران و همچین ۴۳۲.۹ میلیون افغانی و ۱۷.۲ میلیون دلار به شرکت‌های تولید برق داخلی بدهکار بود که همه را پرداخت کرده است.

در آبان سال گذشته، مولوی عبداللطیف منصور سرپرست وزارت انرژی و آب افغانستان همزمان با برگزاری نماشگاه صنعت برق ایران، به تهران سفر کرد و ضمن بازدید از این نمایشگاه، گفت: هدف ما از سفر به ایران در مورد تمدید قرارداد برق و همچنین صحبت در مورد تعرفه آن بود. در این میان، نمایشگاه صنعت برق ایران افتتاح شد و ما هم دعوت شدیم که به این نمایشگاه بیاییم.

سخن پایانی

ایران با وجود ناترازی های موجود در میان کشور های همسایه از لحاظ صادرات وضعیت بهتری دارد به طوری که صادرات دو هزار مگلواتی دارد و هر سال سعی بر آن شده که بر این ظرفیت افزوده شود و در صورتی که شبکه انرژی ایران و روسیه متصل شود علاوه بر کاهش ناترازی موجود می تواند ظرفیت صادراتی خود را به کشور هایی نظیر عراق و افغانستان افزایش دهد.