-

هزینه فایده خام فروشی

در بحث خام‌فروشی و فرآوری مواد معدنی، تحلیل هزینه-فایده یک ابزار ضروری برای سیاست‌گذاری است. در برخی حوزه‌های معدنی ممانعت از خام‌فروشی تنها به زیان کشور تمام می‌شود و باعث اتلاف منابع است؛ درحالی‌که در سایر حوزه‌های معدنی تداوم خام فروشی به‌دلیل نوسان قیمت‌های جهانی و رقابت بالا، دیگر امکان‌پذیر نیست. برای مثال، درباره مس با عیار پایین، فرآوری در محل معدن می‌تواند ضروری باشد؛ درحالی‌که برای سنگ‌های تزئینی، صادرات به‌صورت خام ممکن است توجیه اقتصادی داشته باشد.

هزینه فایده خام فروشی

باید از خام فروشی جلوگیری کنیم

سید محمد اتابک، وزیر صنعت، معدن و تجارت، در بازدید از معدن مس جانجا در شهرستان نیمروز سیستان‌وبلوچستان، گفت: باید از خام‌‌‌فروشی جلوگیری کنیم. این پروژه با ساخت کارخانه کنسانتره و لیچینگ نسبت به این امر اهتمام ورزیده و ارزش‌افزوده بیشتری ایجاد خواهد کرد.

این اظهارات وزیرصمت، بار دیگر بحث خام‌‌‌فروشی را برای فعالان اقتصادی و معدنی داغ کرده است، اما آیا جلوگیری از خام‌‌‌فروشی در تمام شرایط به نفع اقتصاد ملی است؟

 آیا فرآوری مواد معدنی، بدون توجه به زنجیره ارزش کامل و صنایع پایین‌‌‌دستی، همیشه صرفه اقتصادی دارد؟ برای پاسخ به این پرسش‌‌‌ها، «دنیای‌اقتصاد» به بررسی ابعاد مختلف این موضوع پرداخته است.

نگاهی جامع به مسئله خام‌‌‌فروشی

کامران وکیل، کارشناس معدن و نایب‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌رئیس اتحادیه تولیدکنندگان و صادرکنندگان محصولات معدنی ایران، معتقد است بحث خام‌‌‌فروشی یک موضوع پیچیده است که به بررسی دقیق نیاز دارد. او در این باره گفت: برای بررسی این موضوع ابتدا باید دید خام‌فروشی چیست و دامنه‌‌‌اش تا کجاست؟ اظهارات آقای اتابک، به نظر من یک بحث کلی است؛ زیرا ما ابتدا و انتهای صبحت را نشنیدیم و فقط همین یک قسمت در مطبوعات بولد شده است.

وکیل، به مفهوم «شعاع اقتصادی» در بخش معدن اشاره و بیان کرد: بحثی در حوزه مواد معدنی داریم به نام «شعاع اقتصادی». در این مفهوم بررسی می‌‌‌کنیم که حمل یک ماده معدنی تا چه شعاعی منطقی است. سنگ مرمر کوپ به ارزش تنی ۲‌هزار یورو، حتی اگر برای فرآوری به ایتالیا، کانادا یا امریکا صادر شود، همچنان ارزش و صرفه اقتصادی دارد، ولی برای فرآوری سنگ گچ اگر فاصله معدن تا کارخانه بیشتر از ۱۰کیلومتر باشد، دیگر امری اقتصادی نیست، زیرا باید حجم زیادی از این سنگ ارزان با قیمت‌های بالای سوخت و حمل‌ونقل جابه‌جا و سپس فرآوری شود تا دارای ارزش شود. این کارشناس معدن معتقد است که در مورد معادن مس با عیار پایین، فرآوری در محل ضروری است. به گفته‌‌ وی خاک مسی که حاوی ۰.۳‌درصد مس است صرفه اقتصادی حمل‌ونقل ندارد و باید در همان مکان فرآوری و به صنایع معدنی مربوطه اعم از کنسانتره‌‌‌سازی و لیچینگ تبدیل شود، سپس در مراحل بعد فرآوری کاتد ساخته شود. در نتیجه شکی نیست که این فرآوری باید در همان منطقه باشد؛ در غیر‌این‌صورت، سودآور و اقتصادی نیست.

وکیل، به تجربه کشورهای دیگر اشاره کرد و گفت: استرالیا و برزیل از صادرکنندگان بزرگ سنگ‌آهن هستند. چرا سنگ‌آهن خود را صادر می‌کنند؟ آیا این ‌‌‌دانش را ندارند که اگر سنگ‌آهن را به فولاد تبدیل و صادر کنند سود بیشتری خواهند برد؟ قطعا این دانش را دارند، اما با بررسی کارشناسانه دریافته‌‌‌اند که زیرساخت‌‌‌های کافی برای این فرآوری ندارند. استرالیا تحلیل می‌کند که برای تولید یک‌تن فولاد باید میزان قابل‌توجهی انرژی با نرخ بالا وارد کند و در این وضعیت ترجیح می‌دهد سنگ‌آهن را به همان شکل صادر کند، برزیل نیز شرایطی مشابه با استرالیا دارد. این کارشناس معتقد است که در برخی موارد، صادرات مواد خام می‌‌‌تواند به نفع کشور باشد. به‌گفته‌‌ او اگر سوختی را که به‌رایگان در اختیار کارخانه‌‌‌های فولاد قرار می‌‌‌دادند و آبی را که صرف تولید فولاد شده و مملکت را با فرونشست دشت‌‌‌ها و خشکسالی مواجه کرده است حفظ کنیم و به جای آن، سوخت و سنگ‌آهن را نیز صادر کنیم، به نفع کشور است تا اینکه با تولید فولاد، به‌طور اسمی از خام‌فروشی جلوگیری کنیم، اما در حقیقت زیانی بیش از خام‌فروشی به کشور وارد کرده‌‌‌ باشیم. وکیل همچنین به مشکلات ناشی از سیاست‌گذاری نادرست در این زمینه اشاره کرد و افزود: ما در کشورمان، نرخ تمام‌شده‌‌ خیلی از چیزها را محاسبه نمی‌‌‌کنیم. اگر نرخ تمام‌شده‌‌ سوخت، آب، برق، گاز، هزینه‌‌‌های تمام‌شده صنعت مانند میزان آلودگی، امراض جانبی و باقی مصائب را حساب کنیم، می‌‌‌بینیم به نفع ماست که سنگ‌آهن را صادر کنیم. نگاه جزیره‌‌‌ای به جلوگیری از خام‌فروشی با ایجاد صنایع، بدون در نظر گرفتن زیرساخت‌‌‌های اقتصادی نتیجه‌‌‌ای جز ناترازی انرژی، بی‌‌‌برقی در تابستان و بی‌گازی در زمستان نخواهد داشت.

وی در پایان افزود: شعار جلوگیری از خام‌فروشی درست نیست. در مثال گفته‌شده، در شعاع اقتصادی، در منطقه محروم خاک مس باید به کنسانتره مس تبدیل شود، اما برای تبدیل به کاتد به مناطق دارای زیرساخت برود. اقتصاد با شعار خراب‌‌‌تر می‌شود و با برنامه توسعه می‌‌‌یابد.

لزوم داشتن نگاه تخصصی به هر زنجیره معدنی

بهرام شکوری، رئیس کمیسیون معدن و صنایع معدنی بر پیچیدگی موضوع خام‌فروشی تاکید کرد و گفت: نمی‌‌‌توان یک نسخه واحد برای تمام مواد معدنی پیچید.  اینکه باید بتوانیم ارزش‌افزوده بیشتری در زنجیره‌‌‌های معدنی ایجاد کنیم بسیار صحیح است و باید سعی کنیم کالاهای مصرفی نهایی را که مواد معدنی در آن به کار رفته است تولید کنیم تا موجب ایجاد اشتغال بیشتر، ارزآوری بیشتر و افزایش GDP شود. این حرف منطقی است، اما نمی‌‌‌توان یک نسخه واحد برای تمام مواد معدنی پیچید. شکوری به تفاوت میان مواد معدنی مختلف اشاره کرد و افزود: برای مثال در خاکی که عیار خاک مس حدود ۰.۲‌درصد است اصلا ارزش اقتصادی برای حمل ندارد و حتما باید فرآوری محصول صورت بگیرد تا ارزش اقتصادی برای حمل را پیدا کند. این در مورد بخش دیگری از محصولات مانند سنگ تزئینی مصداق پیدا نمی‌‌‌کند. در نتیجه کوپ سنگی که در معدن تولید می‌شود ارزش اقتصادی حمل را دارد و می‌‌‌تواند وارد کارخانه‌‌‌های فرآوری شده و به اسلب یا تایل تبدیل شود و به فروش برسد.

وی همچنین به اهمیت در نظر گرفتن عوامل مختلف در تصمیم‌گیری درباره فرآوری یا صادرات مواد خام اشاره و بیان کرد: میزان ذخیره، کیفیت محصول، داشتن بازارهای خارجی، ذوق و سلیقه مردم و آینده محصول هم می‌‌‌تواند در بحث ارزش‌افزوده موثر باشد. برای مثال سنگ‌‌‌های تزئینی بالای ۳میلیارد تن ذخیره سنگ‌‌‌های تزئینی ماست که آن هم از رخنمون‌‌‌ها به آنها رسیده‌‌‌ایم نه اکتشافات و در بهترین شرایط ۱۵میلیون تن و درحال‌حاضر بین ۸ تا ۱۲میلیون تن تولید می‌‌‌کنیم؛ یعنی بالای ۳۰۰سال سنگ در کشور داریم. شکوری به تغییرات بازار و تکنولوژی نیز اشاره کرد و گفت: درحال‌حاضر از کالاهای جانشینی مانند کاشی، سرامیک، سنگ‌‌‌های مصنوعی یا در نمای ساختمان از کامپوزیت شیشه استفاده می‌کنند. تقریبا سنگ‌‌‌های تزئینی به کالای لوکس تبدیل می‌شود. در آینده اگر نوع نگاه مصرف‌کننده به این سنگ تغییر کند و خریداری وجود نداشته باشد، این معادن چه ارزشی برای ما پیدا خواهد کرد؟ در نتیجه اگر امروز بتوانیم آن را بیشتر تولید کرده و به صورت فرآوری‌نشده هم صادر کنیم، به نفع کشور است. وی با اشاره به  تجربه کشورهای دیگر و افزود: کشوری مانند ایتالیا که مهد تولید سنگ‌‌‌های تزئینی و ماشین‌‌‌آلات فرآوری سنگ‌‌‌هاست، بیش از ۲۲‌درصد سنگ تزئینی کشورش را به صورت کوپ یا فرآوری‌نشده صادر می‌کند یا هند بیش از ۳۰‌درصد سنگ‌‌‌ها و ترک‌‌‌ها بیش از ۷۵‌درصد سنگ‌شان را به صورت کوپ صادر می‌کنند.

سخن پایانی

با توجه به موارد یاد شده با این استدلال از خام‌فروشی نمی‌شود همه مواد معدنی را به یک چشم دید، در نتیجه هر یک از این زنجیره‌‌‌های مواد معدنی بسته به پارامترهای گفته‌شد، نیازمند تدوین نقشه راه مناسب خود است.

دیدگاهتان را بنویسید

بخش‌های ستاره دار الزامی است
*
*

آخرین اخبار

پربازدیدترین