این پدیده زیبا، زمانی رخ می‌دهد که بخار آب در جو خنک شده و به قطرات ملایم تبدیل می‌شود. باران، منبع حیات‌بخش آب برای زیست‌بوم زمین است و نقشی اساسی در پرورش آب‌های سطحی و زیرزمینی، حفظ محیط زیست و زیباسازی چشم‌اندازها دارد. آب باران، همراه با ذرات معلق، مواد معدنی و شیمیایی از جو به خود می‌گیرد که می‌توانند شامل گرد و غبار، مواد آلی، نمک‌ها و آلاینده‌ها باشند. رسیدن این آب به زمین، علاوه بر تامین آب مورد نیاز گیاهان و درختان، در پاکیزگی سطح زمین، تعادل دمایی جو و فرآیندهای طبیعی دیگر نقش دارد.

بشر، در طول تاریخ، با روش‌ها و سامانه‌های گوناگون، آب باران را جمع‌آوری و به کار برده است تا کارایی منابع آبی را ارتقا دهد و به حفاظت از محیط زیست بپردازد. در ایران، با توجه به تنوع آب و هوایی و جغرافیایی، آب باران اهمیت ویژه‌ای دارد و به عنوان منبع مهمی برای آبیاری و تامین آب شرب در نقاط مختلف کشور به کار می‌رود.

راهکارهای پیشگیری از هدر رفت و افزایش ذخیره بارش‌ها

عیسی بزرگ‌زاده سخنگوی صنعت آب کشور در یک برنامه تلویزیونی با موضوع «راهکارهای پیشگیری از هدر رفت و افزایش ذخیره بارش‌ها» در خصوص میزان ذخیره بارش‌ها در سال آبی جاری اظهار کرد:  بیش از نیمی از رواناب به آب زیرزمینی و بخشی از آن نیز به منابع آب سطحی تبدیل می‌شود. وزارت نیرو برای ذخیره این بخش از بارش‌ها بیش از ۵۷ میلیارد مترمکعب مخزن ساخته است.

به گزارش مهر، سخنگوی صنعت آب گفت:  بارش‌های رخ داده در اواخر اسفند و اوایل سال کنونی، جبهه بارشی بی‌نظیری بود که در منطقه جنوب خلیج، دریای عمان و سواحل شمالی آن و در بخش‌هایی از افغانستان و پاکستان رخ داد.

وی افزود: این بارش‌ها در برخی شهرهای مدرن، قریب به یک هفته امکان خدمت‌رسانی را مختل کرد و در برخی کشورهای جنوب خلیج‌فارس و همسایگان شرقی، خسارت‌های جانی و مالی گسترده‌ای ایجاد کرد.

بزرگ‌زاده بیان کرد: در همین شرایط، به مدد فعالیت‌های مختلفی که فرزندان این سرزمین در طول سالیان گذشته انجام دادند و زیرساخت‌های خوبی که ایجاد شد، آثار بسیار خوبی در شکست پیک سیلاب و ذخیره‌سازی آب در سدها به وجود آمد، به گونه‌ای که از نظر میزان خسارت قابل مقایسه با کشورهای اطراف نیست.

سخنگوی صنعت آب کشور با تشریح چگونگی عملکرد سدها در فرآیند ذخیره‌سازی بارش‌ها گفت: سدها به چند طریق توانستند پیک سیلاب را به خوبی پشت سر بگذارند. اول اینکه بین بارش‌هایی که در بالادست و پایین دست حوضه رخ داد، سیلاب‌های بالادست را کنترل کردند تا سیلاب‌های پایین دست فروکش کند.

وی عملکرد یا روندیابی مخزن را یکی دیگر از توانایی سدها خواند و گفت: وقتی یک سیلاب بزرگ در درون یک رودخانه تنگ با ارتفاع زیاد رخ می‌دهد، شدت سیلاب در برخورد با دهانه سد، مستهلک شده و در دبی ورودی و خروجی تفاوت زیادی ایجاد می‌شود. به طور مثال، دبی ورودی در سد «پیشین» هزار و۶۰۰ مترمکعب در ثانیه بود درحالی‌که دبی پیک به صفر رسید.

بزرگ‌زاده با اشاره به آمار ذخیره‌سازی بارش‌ها در سدهای استان سیستان و بلوچستان نیز بیان داشت: سد «پیشین» با حجم موجودی ۱۶۰ میلیون مترمکعب، ۹۵ درصد پرشدگی دارد. سد «زیردان» ۸۲ درصد پرشدگی، «کهیر» ۱۳۷ میلیون آب درون خودش ذخیره کرده است. همچنین سد «خیرآباد» ۹۱ درصد پرشدگی و سد «ماشکید علیا» ۹۴ درصد پرشدگی دارد.

وی گفت: این نشان‌دهنده این است که سدهای وزارت نیرو توانسته در بارندگی‌های گذشته، حجم خوب و قابل توجهی از بارش‌ها را برای تأمین نیازهای بیش از ۲ ۳ سال این استان در خود ذخیره کند.

سخنگوی صنعت آب با بیان اینکه استان سیستان و بلوچستان دچار خشکسالی نیست و آب کافی در اختیار دارد، اذعان کرد: سدهای نواحی جنوبی استان سیستان و بلوچستان پرآب است و نیازهای منطقه را تامین خواهد کرد.

وی با تأکید بر اینکه باید میان حجم بارش با حجم رواناب تفاوت قائل شویم، میزان بارش‌های رخ داده در سال آبی را ۴۰۰ میلیارد مترمکعب خواند و تصریح کرد: رواناب، کسری از بارش است و اگر تصور کنیم که هر مقدار بارش انجام شود به روان آب تبدیل می‌شود، با موازین علمی فاصله دارد.

بزرگ‌زاده توضیح داد: بیش از نیمی از رواناب تبدیل به آب زیرزمینی و بخشی از آن نیز به منابع آب سطحی تبدیل می‌شود. وزارت نیرو برای ذخیره این بخش از بارش‌ها بیش از ۵۷ میلیارد مترمکعب مخزن در داخل کشور ساخته که این سدها بیش از ۴۱ میلیارد مترمکعب قدرت تنظیم دارند.

سخنگوی صنعت آب کشور خاطرنشان کرد: نباید هر رواناب که وارد پیکره آبی اعم از رودخانه، تالاب یا دریا می‌شود را معادل هدر رفت آب بدانیم. متخصصان محیط زیست می‌دانند که تا عمق ۶ متری خلیج‌فارس و دریای عمان که ناحیه جزر و مدی محسوب می‌شود، ناحیه تالابی محسوب می‌شود و هیچ‌گاه متخصصین محیط زیست اجازه نمی‌دهند که آب‌های شیرین وارد ناحیه تالابی شود. وی تاکید کرد: حجم سازه‌های ساخته‌شده توسط وزارت نیرو، حجم بالایی است که ادامه این روند، در برنامه هفتم توسعه در دستور کار دولت چهاردهم قرار دارد.

بزرگ‌زاده با اشاره به ۳۰۰ میلیارد مترمکعب آب تبخیرشده نیز گفت: این میزان تبخیر مانند تبخیر و تعرق گیاهان، یک امر بدیهی است و مربوط به تبخیر در مخزن سدها نیست؛ بلکه تبخیری است که حین بارش رخ می‌دهد.

وی ادامه داد: برخی کارشناسان معتقدند که طبق برنامه هفتم توسعه، باید ۵ درصد این میزان تبخیر با اقداماتی نظیر آبخیزداری و آبخوانداری تبدیل به آب سبز شود. اما باید توجه داشت که آب سبز، با آب آبی و آب جاری متفاوت است.

 آب سبز، در خاک وجود دارد و توسط گیاه قابل بازیافت است. در مقابل این ایده، کارشناسان بسیاری نیز هستند که معتقدند این ایده در عمل اتفاق نخواهد افتاد و مختص محیط‌های آزمایشگاهی است و یک اختلاف نظر عملی در این خصوص وجود دارد.

بزرگ‌زاده با اشاره به الزام برنامه هفتم در خصوص تبدیل ۵ درصد آب تبخیری به آب سبز، اظهار کرد: وزارت نیرو خود را نسبت به اجرای قانون ملزم می‌داند و به سمت عملیاتی کردن این برنامه پیش خواهد رفت اما کارشناسان و متخصصان بسیاری هستند که معتقدند این برنامه قابل پیاده کردن نیست. همچنین که کارشناسان دیگری نیز بر عملی شدن آن اتفاق نظر دارند؛ در هر صورت ما در وزارت نیرو تسلیم قانون هستیم و به قانون عمل خواهیم کرد.

وی در خصوص سازکار اجرای این قانون نیز بیان کرد: نخستین اقدام این است که طی جلساتی با وزارت جهاد کشاورزی و سازمان برنامه و بودجه نسبت به تدوین آیین‌نامه این مصوبه اقدام کنیم.

بزرگ‌زاده خاطرنشان کرد: وزارت نیرو پیش‌نویس این آیین‌نامه را آماده کرده و این آمادگی وجود دارد که در جلساتی با وزارت جهاد کشاورزی و سازمان برنامه و بودجه در خصوص شیوه اجرای آن به توافق برسیم. فرصت قانونی آن نیز همچنان باقی است و در فرصت مقرر، اجرایی خواهد شد.