در زلزله‌های اتفاق‌افتاده نیز، این ضرورت بیش از پیش مشخص شده؛ زیرا مدرسه‌هایی که در گذشته بازسازی و مقاوم‌سازی شده بودند، در این زلزله‌ها امتحان خود را پس دادند و نه‌تنها آسیب آن‌چنانی ندیدند، بلکه توانستند به‌عنوان یکی از نقاط امن و محل مدیریت بحران، برای پناه گرفتن مردم انتخاب شوند.

عوامل مختلفی به‌صورت‌زنجیره‌وار در امر آموزش دخیل هستند و فضای مناسب آموزشی یکی از مهم‌ترین حلقه‌های این زنجیره است؛ به‌طوری‌که بدون وجود فضای آموزشی مناسب و مقاوم، نمی‌توان انتظار نتیجه آموزشی مطلوب داشت، همچنین فضای آموزشی نیز به‌تنهایی برای امر آموزش کافی نیست و سایر عوامل نیز در آموزش نقش پررنگی دارند. بی‌تردید تحصیل در یک فضای آموزشی وسیع، نوساز و مستحکم، حق دانش‌آموزان و معلمان است، داشتن مدارس استاندارد نه‌تنها شرایط زیست و تحصیل را آسان و لذت‌بخش می‌کند، بلکه در مواقع ضروری و پیشامدهای ناگوار طبیعی، این بناهای مستحکم می‌توانند نقشی موثر در کاهش بلایا داشته باشند و نقش مراکز مهم و پرفایده برای عملیات امداد و نجات را ایفا کنند. صمت در این گزارش به بررسی اهمیت ساخت و نوسازی مدارس پرداخته است.

ضرورت نوسازی و مقاوم‌سازی مدارس

در میان ساختمان‌های مختلف، مدارس و اماکن آموزشی، به‌دلیل رفت‌وآمدهای زیاد در آنها، زودتر از بقیه ساختمان‌ها فرسوده می‌شوند و نیاز به بازسازی پیدا می‌کنند.

 از آن گذشته، وقوع بلایای طبیعی و قدیمی بودن بیشتر مدارس کشور، توجه ویژه‌ای را در این زمینه می‌طلبد. علاوه بر این به‌علت اینکه بیشتر مدارس در کشورمان دولتی هستند، بنابراین اختصاص بودجه برای مرمت آنها معمولا به‌ندرت اتفاق می‌افتد؛ از این‌رو بازسازی مدارس و اماکن آموزشی بسیار حائزاهمیت است. مدرسه به‌عنوان خانه دوم و محلی برای آموزش و یادگیری است و باید فضای شاد و مناسبی داشته باشد تا دانش آموزان با لذت به یادگیری بپردازند. از طرفی، مدرسه باید محیطی امن برای آموزش باشد و ساختمان کهنه مدارس می‌تواند برای دانش‌آموزان خطرآفرین به‌شمار رود.

مسلما با تعمیر و بازسازی ساختمان مدارس، از خطرات احتمالی پیشگیری می‌شود. این موضوع در مناطق محروم به‌دلیل کمبود امکانات، مرمت مدارس و بازسازی اماکن آموزشی، توجه بیشتری را می‌طلبد.

مشکل بازسازی و نوسازی مدارس موضوعی است که در چند سال گذشته در بحث‌ها و بررسی‌های خبری و مسئولان موردتوجه قرار گرفته است، هرچند تهران در نگاه مردم سایر استان‌های کشور با ساختمان‌های جدید و حتی لوکس شناخته شده است، اما در واقع حل مشکل فرسوده بودن مدارس تهران به‌ضرورتی مهم تبدیل شده است. براساس گفته‌های مسئولان سازمان نوسازی مدارس، استان تهران بیشترین مدارس فرسوده کشور را در خود جای داده که بهبود این وضعیت، نیازمند همکاری سایر نهادها و همچنین خیرین اس،. همچنین سازمان آتش‌نشانی تهران هم به موضوع فرسوده بودن مدارس واکنش نشان داده و اعلام کرده که بازسازی مدارس در زمان تعطیلی کلاس‌های درس، بهترین راه‌حل است و سازمان آتش‌نشانی آمادگی دارد نسبت به شناسایی این مدارس اقدام و در این زمینه با آموزش و پرورش همکاری کند.

عدم‌رعایت مسائل ایمنی در ساخت‌وساز مدارس

عدنان دیده‌ور، کارشناس نوسازی و شهرسازی درباره ضرورت بازسازی مدارس فرسوده به صمت گفت: مقاوم‌سازی مدارس، به‌دلیل تراکم انسانی موجود به‌هنگام وقوع مخاطرات طبیعی از اهمیت خاصی برخوردار است. تاکنون راهکارهای متعددی در این زمینه پیشنهاد شده، اما در کشور ما باتوجه به عدم‌رعایت مسائل ایمنی در ساخت‌وساز مدارس، به بررسی‌های موشکافانه‌ای در این حوزه نیاز است که باید موردتوجه مسئولان قرار بگیرد.

وی افزود: در بسیاری از مدارس فرسوده، نیاز است که بازسازی فیزیکی و ساختمانی انجام شود. این اقدام شامل تعمیرات و تثبیت ساختار ساختمان، نوسازی دیوارها، سقف‌ها و کف‌ها، تعویض پنجره‌ها و درب‌ها، بهبود سیستم‌های روشنایی و تهویه هوا و سایر بهبودهای فیزیکی است. هدف از این بازسازی، ایجاد یک محیط آموزشی ایمن و زیبا برای دانش‌آموزان است.

به فضاهای آموزشی مناسب توجه شود

دیده‌ور خاطرنشان کرد: در بازسازی مدارس فرسوده، نیاز است که فضاهای آموزشی مناسب و تجهیزات آموزشی مدرن فراهم شوند. کلاس‌های درس با تجهیزات تدریس مدرن، آزمایشگاه‌های تخصصی، کتابخانه‌ها، سالن‌های ورزشی، فضاهای مجهز به تکنولوژی‌های ارتباطی و تکنولوژی‌های نوین آموزشی و سایر فضاهای آموزشی از جمله آنهاست. این فضاها به دانش‌آموزان امکان می‌دهند تا در یک محیط مناسب آموزش ببینند و با تکنولوژی‌های مدرن آشنا شوند.

برای موفقیت در بازسازی و بهسازی مدارس فرسوده، توجیه اجتماعی این اقدامات بسیار مهم است. نیاز است تا دولت، نهادهای آموزشی، انجمن‌های مختلف به اهمیت بازسازی مدارس فرسوده و بهبود زیرساخت‌های آموزشی توجه کنند و در این راستا همکاری کنند. افزایش آگاهی عمومی و ایجاد تفاهم درباره اهمیت این اقدامات می‌تواند به تسریع و موفقیت فرآیند بازسازی کمک کند. بازسازی و بهسازی مدارس فرسوده نیازمند همکاری چندجانبه و تلاش مشترک دولت، جامعه و نهادهای مربوطه است.

نقش بخش خصوصی در بازسازی مدارس

این کارشناس تصریح کرد: بازسازی مدارس فرسوده، نیازمند تلاش مشترک دولت و بخش خصوصی است. دولت می‌تواند سیاست‌ها و برنامه‌های لازم را برای بازسازی مدارس فرسوده تعیین کند. همچنین، دولت می‌تواند سیاست‌ها و تدابیری را برای جلب همکاری بخش خصوصی و جامعه در بازسازی مدارس اتخاذ کند.

دولت می‌تواند با سازمان‌ها و نهادهای مربوطه همکاری کند تا منابع و دانش فنی لازم را برای بازسازی مدارس فراهم کند. این موضوع شامل همکاری با همه نهادهای مربوطه می‌شود. بخش خصوصی می‌تواند برنامه‌ها و فعالیت‌های اجتماعی مسئولانه را اجرا کند تا منابع و حمایت‌های اجتماعی را برای بازسازی مدارس فراهم کند.

وی در پایان گفت: در کل، همکاری بین دولت و بخش خصوصی در بازسازی مدارس فرسوده ضروری است. این همکاری می‌تواند منجر به بهبود زیرساخت‌های آموزشی، ایجاد محیط آموزشی مناسب و ارتقای کیفیت آموزش و پرورش در جامعه شود. یکی از عوامل اصلی ضعف دولت در نوسازی مدارس، عدم‌الزام‌آوری قانونی است.

در برخی موارد، دولت ممکن است قوانین و مقررات مربوط به نوسازی مدارس را به‌طورکامل اجرا نکند یا نادیده بگیرد. این امر می‌تواند منجر به کندی در فرآیند نوسازی و ایجاد نابسامانی در زیرساخت‌های آموزشی شود. ضعف در برنامه‌ریزی و مدیریت نیز می‌تواند باعث بروز مشکلات شود که باید همه این موارد در جایگاه خود موردبررسی قرار گیرند.

تاثیرات منفی مدارس بی‌کیفیت

مجتبی فصیحی، جامعه‌شناس به صمت گفت: مدارس بی‌کیفیت و ناکارآمد می‌توانند تاثیرات منفی و گسترده‌ای بر جامعه داشته باشند. مدارس فرسوده و قدیمی معمولا از محیط‌های آموزشی و تربیتی ناکافی برخوردار هستند که توانایی‌های اجتماعی دانش‌آموزان را کاهش می‌دهند. بی‌توجهی به توسعه زیرساختی، بهسازی، بروزرسانی تجهیزات و بازسازی مدارس فرسوده می‌تواند باعث کاهش توانایی‌های اجتماعی و تعاملی دانش‌آموزان در جامعه شود.

 وی افزود: مدارس بی‌کیفیت، افزایش نارضایتی و ناامیدی دانش‌آموزان و خانواده‌ها را به‌همراه دارد. عدم‌دسترسی به آموزش مناسب و فرصت‌های آموزشی برابر می‌تواند احساس ناامیدی و عدم‌اعتماد به نفس را در دانش‌آموزان ایجاد کند. مدارس فرسوده معمولا در مناطق محروم و فقیرتر قرار دارند. این موضوع می‌تواند باعث افزایش نابرابری و عدالت اجتماعی در جامعه شود. دسترسی ناکافی به آموزش باعث شده است تا افراد در شروع زندگی با تفاوت‌های بزرگ در زمینه فرصت‌ها و منابع مواجه شوند.

محدودیت مالی، سد نوسازی مدارس

این کارشناس افزود: مدارس فرسوده یا قدیمی معمولا به مدارسی اشاره دارند که زیرساخت‌ها و تجهیزات آنها به‌روز نیستند و نیاز به بازسازی، تعمیر و بروزرسانی دارند. این مدارس ممکن است با چالش‌های زیادی روبه‌رو شوند. یکی از مشکلات عمده در بازسازی مدارس فرسوده، محدودیت منابع مالی است. هزینه‌های بالای بازسازی و بروزرسانی ساختمان‌ها و تجهیزات آموزشی، نیاز به سرمایه‌گذاری قابل‌توجهی دارد که در برخی موارد، به‌دلیل محدودیت بودجه، انجام آن به‌تعویق می‌افتد یا به‌صورت ناقص انجام می‌شود.

فصیحی خاطرنشان کرد: از طرفی مدارس معمولا تحت‌مالکیت و مدیریت دستگاه‌های دولتی قرار دارند. این مسئله باعث پیچیدگی در فرآیند تصمیم‌گیری و اجرای بازسازی می‌شود، چراکه هماهنگی بین سازمان‌ها و واحدهای مختلف مسئول، اختلافات در مسائل انتقال مالکیت و نظارت، وابستگی به بودجه‌های دولتی و سیاست‌های مدیریتی نقاطی است که باعث به‌تاخیر افتادن فرآیند بازسازی مدارس می‌شود. برخی مشکلات قانونی و مدیریتی نیز در راه انجام بازسازی مدارس وجود دارد. این مشکلات شامل فرآیندهای طولانی و پیچیده مرتبط با اخذ مجوزها، تدوین قراردادها، تامین منابع مالی، انتخاب پیمانکاران و نظارت بر اجرای پروژه است.

برآورد هزینه‌های بازسازی ضروری است

این جامعه‌شناس با بیان اینکه عدم‌شفافیت در فرآیندهای قانونی و مدیریتی می‌تواند باعث ایجاد تاخیرها و مشکلات اجرایی شود به صمت گفت: قبل از بازسازی مدارس فرسوده، نیاز است که بررسی‌های فنی و مهندسی دقیقی روی ساختمان‌ها و تجهیزات آنها انجام شود. این بررسی‌ها برای تعیین وضعیت و کیفیت و نیز برآورد هزینه‌های بازسازی ضروری است؛ اما برخی مدارس فرسوده به‌دلیل نبود اطلاعات کامل و دقیق درباره سازه‌ها و تجهیزات خود، ممکن است با مشکلات زیادی مواجه شوند.

وی ادامه داد: بازسازی مدارس نیازمند تخصص و دانش فنی است. ضرورت دارد تمام نهادهای ذی‌ربط دست در دست هم دهند تا محیط آموزشی برای دانش‌آموزان به یک محیط امن و بانشاط تبدیل شود و ضرورت این امر، تنها با بازسازی و ساخت مدارس جدید امکان‌پذیر است که باید هرچه سریع‌تر به آن توجه شود. تابستان، بهترین فرصت است تا این اقدامات انجام شود، چراکه در فصل مدارس، دیگر امکان این موضوع وجود ندارد.

سخن پایانی

بهبود وضعیت مدارس، نیازمند یک عزم جدی از سوی اداره کل آموزش و پرورش، اداره کل نوسازی مدارس همراه با استانداری و شورای شهر است. بازسازی و نوسازی مدارس، ضرورتی بسیار مهم و اساسی است. مدارس به‌عنوان مکان‌هایی که نه‌تنها برای آموزش و پرورش نسل جوانان، بلکه باید به‌عنوان مراکز فرهنگی و اجتماعی نقش بسیار مهمی ایفا می‌کنند، باید در شرایط مناسب و با استانداردهای به‌روز و جهانی فعالیت کنند. بسیاری از مدارس در ایران دارای ساختارهای قدیمی و نامناسب هستند که نمی‌توانند نیازهای آموزشی روز را برآورده کنند. بازسازی و نوسازی مدارس به‌معنای بهبود شرایط فیزیکی، معماری، تجهیزات و فضاهای آموزشی است که به دانش‌آموزان و معلمان امکان می‌دهد، بهترین امکانات آموزشی را در اختیار داشته باشند. همچنین مدارس مشکلاتی مانند ساختار ضعیف، کمبود امکانات بهداشتی و ایمنی روبه‌رو هستند. بازسازی و نوسازی مدارس به‌معنای ایجاد ساختارهای مستحکم و امکانات بهداشتی مناسب است که به دانش‌آموزان، معلمان و کادر مدرسه اطمینان و امنیت می‌بخشد. با پیشرفت فناوری در زمینه آموزش، مدارس نیاز به تجهیزات و زیرساخت‌های مناسب برای استفاده از این فناوری‌ها دارند. بازسازی و نوسازی مدارس، نیازمند همکاری بین دستگاه‌های مربوطه و سرمایه‌گذاری مالی و منابع مناسب است. این اقدام نه‌تنها بهبود شرایط آموزشی و تحصیلی دانش‌آموزان را فراهم می‌کند، بلکه به توسعه جامعه و ارتقای سطح آموزش و فرهنگ برای نسل جوانان کشور نیز کمک می‌کند.