بسیاری از کارشناسان معتقدند اغلب کشورهای توسعه‌یافته توجه زیادی به کاهش معایب زیست‌محیطی مشاغل دارند و این میزان از توجه به کاهش آلایندگی در سال‌های اخیر، به کشورهای دیگر که در زمره جهان‌سومی‌ها قرار دارند هم، سرایت کرده؛ بنابراین رویکرد توسعه مشاغل سبز خواه ناخواه در جهان تبدیل به یک اصل شده، اینکه چگونه در مسیر تولید از بار محیط‌زیست بکاهیم، مهم‌ترین نگرش در ایجاد شغل‌های سبز است. این شغل‌ها در اغلب کشورها درآمد بالایی دارند و طبق آمار روزبه‌روز به شمار شاغلان آن افزوده می‌شود. از درآمد ۴۴هزار و۸۹۰ دلاری نصابان پنل‌های خورشیدی تا ماموران ارشد پایداری که درآمد سالانه آنها به ۱۰۴هزار و۶۹۰ دلار می‌رسد. در ایران الزام به ایجاد و توسعه مشاغل سبز بیش از هر زمان دیگری احساس می‌شود، چراکه با افزایش آثار تغییرات اقلیمی در سال‌های اخیر جای خالی افرادی که به فکر کسب درآمد بدون آسیب به محیط‌زیست باشند، به‌شدت احساس می‌شود. صمت در این گزارش به ارزیابی میزان توسعه مشاغل سبز در جهان و اهمیت توسعه آن در ایران پرداخته است.

رعایت اصل پایداری

صندوق دفاع از محیط‌زیست یک گروه غیرانتفاعی مستقر در ایالات متحده است که برمبنای حمایت از محیط‌زیست شکل گرفته است. این گروه به‌خاطر کار روی مسائلی از جمله گرم شدن کره زمین، احیای اکوسیستم، اقیانوس‌ها و سلامت انسان‌ها شناخته شده است و از علم، اقتصاد و قانون برای یافتن راه‌حل‌های زیست‌محیطی موثر استفاده می‌کند. برمبنای نظرسنجی این مجموعه، حدود ۹۳درصد از رهبران کسب‌وکار انتظار داشتند که مصرف‌کنندگان تا سال ۲۰۲۳ آنها را مسئول تاثیرات زیست‌محیطی خود بدانند که ۱۲درصد بیشتر از سال ۲۰۲۲ است، در نتیجه باید این روزها منتظر تغییر چشم‌انداز شغلی در زمینه‌های انرژی‌های تجدیدپذیر، علوم زیست‌محیطی و کشاورزی باشیم؛ تغییراتی که از آن به‌عنوان مشاغل سبز یاد می‌کنند. در واقع مشاغل سبز، نوعی ایجاد تغییر رویه در حوزه‌های مختلف شغلی است که منجر به رعایت اصل پایداری در محیط‌زیست می‌شود. به‌گزارش پایگاه اطلاعاتی university Maryville امروزه مشاغل سبز و مرتبط با پایداری بیش از هر زمان دیگری در طیف گسترده‌ای از صنایع اهمیت پیدا می‌کنند. گفتنی است، رعایت اصل پایداری بر ایجاد محیط‌های پاک‌تر، استفاده از منابع تجدیدپذیر، افزایش آگاهی سیاسی و حمایت از جمعیت سالم‌تر و مشاغل سبز هم بر حفظ محیط‌زیست، کاهش آلودگی، حفظ انرژی، ایجاد انرژی جایگزین و بازیافت تمرکز دارند.

درآمد شاغلان سبز چقدر است؟

طبق دفتر آمار کار ایالات‌متحده (BLS)، اشتغال در بخش‌های انرژی تجدیدپذیر و بهره‌وری انرژی مستلزم کار با «تجهیزات، وسایل، ساختمان‌ها و وسایل نقلیه با انرژی کارآمد و همچنین محصولات و خدماتی است که بهره‌وری انرژی ساختمان‌ها را بهبود می‌بخشند و منجر به کارآیی و ذخیره و توزیع بیشتر انرژی می‌شوند. یکی از مشاغلی که در زمینه انرژی‌های تجدیدپذیر در زمره مشاغل سبز قرار می‌گیرند، تکنسین‌های توربین بادی هستند؛ طبق گزارش BLS، متوسط حقوق سالانه مرتبط با تکنسین‌های توربین بادی ۵۲۹۱۰ دلار است. BLS پیش‌بینی می‌کند که استخدام تکنسین‌های توربین بادی بین سال‌های ۲۰۱۹ تا ۲۰۲۹ ۶۱ درصد رشد کند که بسیار سریع‌تر از میانگین رشد شغلی (۴ درصد) است. نوآوری در این زمینه هزینه تولید برق بادی را کاهش و در نتیجه، محبوبیت آن را به‌عنوان یک گزینه انرژی تجدیدپذیر افزایش داده است.

یکی دیگر از مشاغل سبز در زمینه انرژی‌های تجدیدپذیر، نصاب پنل خورشیدی است. گفتنی است، متوسط حقوق سالانه نصابان خورشیدی ۴۴هزار و۸۹۰ دلار است. BLS پیش‌بینی می‌کند که مشاغل نصب خورشیدی بین سال‌های ۲۰۱۹ تا ۲۰۱۹ به‌میزان ۵۱ درصد رشد کند که نشان‌دهنده چشم‌انداز شغلی بسیار امیدوارکننده‌ای است، زیرا علاقه شرکت‌ها و مصرف‌کنندگان به استفاده از منابع انرژی جایگزین، افزایش می‌یابد.

مهندسان عمران هم می‌توانند شاغلان سبز باشند

در حالی که مهندسی عمران منحصرا یک شغل سبز نیست، مهندسان عمران می‌توانند برای سازمان‌های انرژی تجدیدپذیر کار کنند. آنها طرح‌ها را طراحی و بر پروژه‌های زیربنایی نظارت می‌کنند، مهندسان عمران می‌توانند با مهندسان محیط‌زیست همکاری کنند تا به سازمان‌ها و شرکت‌های دولتی در زمینه اجرای برنامه‌هایی که به‌نفع محیط‌زیست هستند، مانند کاهش آلودگی هوا و حمایت از سیاست‌های زیست‌محیطی، مشاوره دهند. براساس BLS که پیش‌بینی می‌کند اشتغال این متخصصان بین سال‌های ۲۰۱۹ تا ۲۰۲۹ به‌میزان ۲ درصد رشد کند، متوسط حقوق سالانه مهندسان عمران ۸۷هزار و ۶۰دلار است.

مامور ارشد پایداری یک شغل جدید است که با هدف توسعه چشک انداز اکولوژیکی یک سازمان فعالیت می‌کند. آنها ردپای کربن و تاثیر آن بر محیط‌زیست را ارزیابی می‌کنند؛ از جمله وظایف این افراد در سازمان‌ها عبارت است از: رسیدگی به مشکلاتی مانند بازیافت، صرفه‌جویی در انرژی، کاهش ضایعات و به‌حداقل رساندن انتشار کربن.

پیش‌بینی شده است، این گروه شغلی بین سال‌های ۲۰۱۹ تا ۲۰۲۹ به‌میزان ۴ درصد رشد کند، همچنین حقوق ماموران ارشد پایداری، ۱۰۴هزار و۶۹۰ دلار است که این میزان رو به افزایش است.

لزوم شکل‌گیری گفت‌وگوهای اجتماعی

سعید نوری نشاط، تسهیلگر و کارشناس محیط‌زیست در گفت‌وگو با صمت گفت: شغل‌های سبز انواعی دارند و براساس نیاز به ۲ بخش اصلی تقسیم می‌شوند؛ بخش نخست به آن دسته از شغل‌هایی می‌گویند که وجود نداشته‌اند و در فرآیند مبتکرانه ایجاد می‌شوند، اما بخش دوم به شغل‌هایی می‌گویند که از قبل وجود داشتند، اما با تغییراتی سبز می‌شوند؛ برای مثال استفاده از انرژی باد در کارخانه‌های آسیاب گندم یا کارخانه فرآوری زیتون که نیاز به سبز شدن دارد و باید با فرآیندها و کاربرد فناوری‌ها میزان تولید آلاینده‌های این کارخانه‌ها را کاست.

وی افزود: همچنین استفاده از انرژی خورشیدی برای تولید برق در زمره شغل‌های سبزی است که از قبل وجود داشتند و طی فرآیندی سبز شدند.

نوری نشاط گفت: شغل‌هایی هم وجود دارند که سبز نیستند، اما می‌توانیم آنها را در مسیر سبز شدن قرار دهیم؛ برای مثال با تولید برنج بدون سم و کود که آسیب زیست‌محیطی حداقلی دارد، می‌توان شغل‌هایی را ایجاد کرد که کارشان دادن مشاوره در این زمینه باشد. وی بااشاره به زمینه‌های توسعه مشاغل سبز در ایران گفت: به‌اعتقاد من، لازمه توسعه شغل‌های سبز در کشور، افزایش گفت‌وگوهای اجتماعی است. به‌عبارت روشن‌تر، هدف از گفت‌وگوی اجتماعی یعنی ایجاد یک سازکار برای یک تعامل سازنده است، آن‌هم با هدفی مشترک که معمولا کاهش آسیب‌های زیست‌محیطی را به‌دنبال دارد؛ گفت‌وگویی که کاملا سازمان‌یافته با هدف پیدا کردن یک راه‌حل و تعریف مسئله باشد. راه‌حلی که مردم هم تایید و بتوانند از آن استفاده کنند و برای‌شان ارزش و اهمیت داشته باشد.

نوری‌نشاط گفت: ماهیت این گفت‌وگوها آرام و تدریجی، اما سازمان‌یافته است و جسته‌گریخته نیست و از درس‌های قبلی بهره می‌گیرد تا بتواند گفت‌وگوهای بعدی را شکل دهد. به‌عبارت روشن‌تر، یک مسیری دارد، ابتدا مسئله را می‌شناسد، ابعاد آن را درک می‌کند و بعد دنبال راه‌حل می‌رود.

همه‌چیز شفاف است

وی در ادامه درباره نقش دولت در توسعه گفت‌وگوهای سازنده اجتماعی گفت: دولت باید نقش خود را در قالب کارشناسی ایفا و تلاش کند تا چنین گفت‌وگویی در هر زمینه‌ای شکل بگیرد. در فرآیند چنین گفت‌وگوهایی، معمولا تصمیمات پشت درهای بسته گرفته نمی‌شود و متشکل از تشکل‌های مردمی و مجامع دانشگاهی است.

به‌گفته این تسهیلگر، شکل‌گیری چنین گفت‌وگوهایی برای حل مشکلات، از ضروری‌ترین موضوعاتی است که در ایران به آن نیاز داریم. به‌اعتقاد من، آن مولفه‌ای که کمک می‌کند تا مردم هم قانون را رعایت کنند، درک موضوعات و این گفت‌وگوهای سازمان‌یافته است که می‌تواند این درک را فراهم بیاورد. این گفت‌وگوها تاحدی وجود داشته، اما هیچ‌گاه عمیق نشده و از مسئله‌شناسی به سمت راه‌حل نرفته و هرگز از نظر کارشناسان و دانشگاهیان، استفاده درست نشده است؛ بنابراین این یکی از ماموریت‌های مهم دولت جدید است که باید به آن توجه زیادی کند.

فناوری، برگ برنده توسعه مشاغل سبز

عقیل گنخکی، کارشناس محیط‌زیست در گفت‌وگو با صمت درباره زمینه‌های توسعه مشاغل سبز در ایران گفت: در تعریف مقدماتی مشاغل سبز باید گفت، به آن دسته از فعالیت‌هایی که پیامدهای زیست‌محیطی اندکی در مسیر کسب درآمد دارند،گفته می‌شود. در ایران با کاربرد حداکثری نوآوری در بطن جریانات اقتصادی می‌توان راهی برای توسعه مشاغل سبز باز کرد و خوشبختانه در کشورمان نظیر همه‌جای دنیا ظرفیت وجود دارد، اما در دوره‌های اخیر کمتر به آن توجه شده که شاید به‌دلیل سیاست‌گذاری‌های غلط بوده است، چراکه معمولا تمرکز روی استخراج منابع فسیلی و منابع‌طبیعی بوده است. یکی از ظرفیت‌های خوبی که کشور می‌تواند از آن استفاده کند، مشاغل سبز و آبی است. مشاغل آبی وابسته به دریا است و مشاغل سبز همان‌گونه که اشاره شد، به رویکرد کاربرد حداکثری فناوری به‌ویژه فناوری‌های زیست‌محیطی اشاره دارد. به‌اعتقاد من، استفاده از فناوری با هدف کاهش مصرف منجر به کاهش آلاینده‌ها می‌شود؛ به این ترتیب گام در مسیر مشاغل سبز گذاشته‌ایم.

اگر بتوان پیامدهای زیست‌محیطی مشاغل را کاهش داد، گام در مسیر توسعه مشاغل سبز گذاشته‌ایم که بخشی از آن با سرمایه‌گذاری در بخش خصوصی و بخش دیگر با اشتغالزایی دولت عملی می‌شود.

توسعه را محدود به سیاست‌گذاری‌ها نکنید

 این کارشناس گفت: اولویت کشور در بحث ایجاد و توسعه مشاغل سبز به سیاست‌های کلی کشور بر می‌گردد. زمانی هدف خودکفایی است که باید سیاست‌های توسعه مشاغل در حوزه کشاورزی رونق یابد و زمانی هدف مصرف انرژی است که تاکید روی استخراج و تولید است.

اگر هم زمانی مهم‌ترین موضوعات نظیر معیشت مردم در اولویت قرار گیرد، براساس سیاست کلی کشور، انتظار مشخص و معینی می‌توان از توسعه مشاغل و مشاغل سبز داشت، اما این تمرکز بر موضوعات نباید عاملی برای رشد این مشاغل در یک حوزه و مسکوت ماندن در حوزه‌ای دیگر باشد.

وی گفت: دولت در توسعه مشاغل سبز نقش تسهیلگری دارد، یعنی شکل‌گیری و زمینه فعالیت و ازتباط آن با شرکت‌های جهانی را فراهم کند. هر یک از این مقوله‌ها؛ ارائه تسهیلات و ایجاد بستر مناسب در بازار و امکان ارتباط با جهان خود مقوله‌ای متفاوت است. دولت در همه زمینه نقشی مهم ایفا می‌کند؛ به‌عبارت دیگر، دولت می‌تواند موتور محرکه مشاغل سبز در کشور  باشد.

به‌گفته گنخکی، باتوجه به رویکرد دولت آینده پیش‌بینی می‌شود، گشایشی در توسعه این مشاغل به‌وجود بیاید که این هدف با حمایت و توسعه شرکت‌های فناورانه محقق می‌شود. دولت می‌تواند زمینه ارتباط این مشاغل را با رفع نیازهای اصلی کشور فراهم کند و حلقه اتصالی برای تشکیل این زنجیره باشد. و در این بخش از اقتصاد هم بتواند سرمایه‌گذاری خوبی انجام دهد.

سخن پایانی

امروزه تاکید خاصی روی مشاغل سبز یعنی هرگونه کار و شغل شایسته که در حفظ یا احیای کیفیت محیط‌زیست سهم و نقشی داشته باشد، وجود دارد. نخستین قدم در راه توسعه مشاغل سبز، بررسی نیازهای جامعه و شناسایی مشاغل سبز براساس آن نیازها است. در این مطالعه با بررسی منابع مختلف علمی، بهره‌گیری از نظر خبرگان و شرایط جامعه؛ ۶۰۴ شغل سبز متناسب با شرایط ایران شناسایی شد که این مشاغل در ۱۰ حوزه شامل انرژی‌های تجدیدپذیر ساختمان سبز، حمل‌ونقل سبز، مدیریت آب، مدیریت پسماند، مدیریت زمین (کشاورزی و شیلات)، بازار سبز گردشگری ساخت و تولید (صنعت و معدن) و خدمات حوزه‌بندی شد؛ در نتیجه توسعه مشاغل سبز در کشور نه‌تنها منجر به بهبود وضعیت زیست‌محیطی کشور می‌شود، بلکه عاملی برای توسعه اشتغال و بهره‌وری نیز به‌حساب می‌آید.