شاخص ترکیبی مدیران خرید برای کل اقتصاد ایران در آبان، عدد ۵۰.۹۶ را ثبت کرده که نسبت به مهر کاهش ۵۴.۱۵ داشته ‌است. شاخص میزان فعالیت‌های کسب‌وکار ۵۱.۴۳ کمترین مقدار چهارماهه اخیر از مرداد را به‌ثبت رسانده ‌است. شاخص میزان سفارشات جدید مشتریان ۴۶.۸۹ کمترین مقدار ۳ ماه اخیر را به‌ثبت رسانده و شاخص میزان صادرات کالا و خدمات در آبان با مقدار ۴۹.۸۱ برای پنجمین ماه متوالی، کاهشی گزارش شده‌ است.شاخص میزان فروش کالاها یا خدمات ۴۹.۲۲ در مقایسه با ماه قبل کاهش داشته و کمترین مقدار سه‌ماهه اخیر را به‌ثبت رسانده ‌است. انتظارات نسبت به فعالیت‌ها در ماه آتی ۵۶.۰۱ به‌میزان قابل‌توجهی در مقایسه با ماه قبل کاهش داشته و کمترین مقدار ۸ ماه اخیر را ثبت کرده ‌است. کسب‌وکارها با کمبود شدید نقدینگی و سرمایه در گردش مواجهند و در تامین مواد اولیه موردنیاز، دچار چالش شده‌اند. عدم‌ارائه تسهیلات از سوی بانک‌ها و عدم‌تخصیص ارز در شرایطی که شرکت‌ها با کمبود تقاضا و عدم‌وصول مطالبات از سوی دولت و سایر مشتریان روبه‌رو هستند، باعث شده است تا باوجود فراهم بودن امکانات و تجهیزات برای تولید در ظرفیت‌های بالاتر، امکان افزایش تولید وجود نداشته ‌باشد و بسیاری با تعطیل شدن خطوط تولید نیز مواجه باشند. علاوه بر این، سیاست‌های عدم‌حمایت از صادرات نیز کاهش فروش خارجی را به‌دنبال داشته‌ است.

به‌گزارش صمت، شاخص مدیران خرید کل اقتصاد بخش صنعت جهان که توسط جی.پی مورگان و چند موسسه دیگر تهیه شده، در ماه نوامبر ۵۰.۴ نسبت به اکتبر که ۵۰ بود، معادل ۰.۴ افزایش یافته است تا در ماه نوامبر، نشان‌دهنده بازگشت رشد اقتصاد جهانی باشد. با این حال، رشد اشتغال، بسیار ناچیز گزارش شده است. بخش خدمات دوباره در ماه نوامبر از بخش صنعت بهتر عمل کرد و فعالیت‌های خدمات به‌طورمتوسط افزایش یافته است، همچنین سیگنال‌های مثبتی از تولید صنعتی دیده می‌شود. اگرچه مقدار تولید برای ششمین ماه متوالی کاهش یافته، اما میزان انقباض آن در کل سری زمانی، ناچیز بوده است. نرخ رشد تولید ۷کشور از ۱۴ کشوری که داده‌های مربوطه ترکیبی در ماه نوامبر در آنها در دسترس بوده، افزایش یافته و قوی‌ترین نرخ‌های رونق در هند و روسیه بوده، رشد تولید در ایالات‌متحده، چین، بریتانیا، برزیل و ایرلند نیز افزایش یافته است، اما ژاپن، آلمان و فرانسه از جمله کشورهایی بودند که کاهش رشد تولید را تجربه کردند.

بحران نقدینگی، گریبان اقتصاد را گرفت

آخرین نظرسنجی گردآوری‌شده، نشان می‌دهد که شاخص ترکیبی مدیران خرید برای کل اقتصاد ایران در آبان‌ ۵۰.۹۶ گزارش شده که در مقایسه با مهر ۵۴.۱۵ کاهش داشته است. در میان مولفه‌های اصلی شاخص، میزان سفارشات جدید مشتریان کاهش شدیدتری در مقایسه با سایر مولفه‌ها داشته است.شاخص میزان فعالیت‌های کسب‌وکار ((۵۱.۴۳) کمترین مقدار چهارماهه اخیر از مرداد را به‌ثبت رسانده است. شرایط ضعیف تقاضای داخل کشور، کاهش فروش خارجی و کمبود شدید نقدینگی، باتوجه به مشکلات تامین سرمایه در گردش برای مواد اولیه موردنیاز موجب شده تا طرف عرضه یعنی تولیدکنندگان و ارائه‌دهندگان خدمات نیز از فعالیت خود بکاهند، به‌ویژه که بخش ساختمان شاهد کاهش بیشتری در فعالیت‌ها بوده است.در آبان، کسب‌وکارها تقاضای کمتری را از بازارهای داخلی گزارش کرده‌اند. شاخص میزان سفارشات جدید مشتریان (۴۶.۸۹) کمترین مقدار ۳ ماه گذشته را به‌ثبت رسانده است. تقاضا بیشتر توسط بخش خدمات به‌شدت کاهش یافته است. مشتریان پس از فشارهای تورمی پی‌درپی همچنان با کاهش قدرت خرید روبه‌رو هستند. پس از ۲ ماه بهبود در تقاضا دوباره شرکت‌ها شاهد کاهش سفارشات مشتریان بوده‌اند، شرایط مالی سخت‌تر و محدودیت در تقاضای مصرف‌کننده ناشی از افزایش هزینه‌های زندگی، به کاهش بیشتر سفارشات در آبان‌ کمک کرده است.

علاوه بر تقاضای ضعیف داخلی، شاخص میزان صادرات کالا و خدمات در آبان با مقدار ۴۹.۸۱ برای پنجمین ماه متوالی، کاهش یافته است. به‌طورکلی به‌دلیل هزینه تمام‌شده بالای فعالیت‌ها، مشکلات ارزی موجود و عدم‌حمایت از صادرات، توان صادراتی شرکت‌ها پایین آمده و فروش صادراتی کسب‌وکارها به‌ویژه در بخش صنعت کاهش داشته است.شاخص نرخ محصولات تولیدشده و خدمات ارائه‌شده (۵۱.۱۱) در مقایسه با مهر (۵۹.۹۶) با کاهش قابل‌توجهی در سرعت افزایش قیمت‌ها همراه بوده است و شرکت‌ها باتوجه به قدرت خرید پایین مشتریان، برای تقویت تقاضا نرخ فروش را ثابت نگه داشته‌ و تغییری در قیمت‌ها نداشته‌اند.شاخص میزان فروش کالاها یا خدمات در مقایسه با ماه گذشته کاهش داشته و کمترین مقدار سه‌ ‎ ماهه اخیر را به‌ثبت رسانده است. با کاهش فروش داخلی و همچنین کاهش فروش صادراتی، فروش در هر ۳ بخش صنعت، خدمات و کشاورزی و به‌ویژه ساختمان کاهشی بوده است.

کاهش فروش و رکود صنعتی

انتظارات نسبت به فعالیت‌ها در ماه آینده (۵۶.۰۱) به‌میزان قابل‌توجهی در مقایسه با ماه گذشته کاهش داشته و کمترین مقدار ۸ ماه اخیر را ثبت کرده است. بیشترین کاهش شاخص در بخش ساختمان بوده و شرکت‌های این بخش نسبت به ماه آینده بدبین هستند و در کل اگرچه در میان تولیدکنندگان انتظارات منفی نبوده، اما انتظارات خوش‌بینانه نیز کاهش داشته است که شرکت‌ها بیشتر آن را ناشی از اعتماد پایین به تقاضای مشتریان و نگرانی‌هایی درباره کاهش قدرت خرید مشتریان و عدم‌اطمینان اقتصادی مرتبط می‌دانند.براساس داده‌های به‌دست‌آمده از بنگاه‌های صنعتی، شاخص مدیران خرید صنعت در مهر با ثبت عدد ۵۳.۲۳ کمابیش مشابه ماه گذشته است و اندکی از شرایط انقباضی بیرون آمده است. با این حال، شاخص کل صنعت در بیش از ۵۰ درصد رشته فعالیت ‎‌ ها با کاهش همراه بوده است. در میان مولفه‌های اصلی، شاخص موجودی مواد اولیه بیشترین کاهش را داشته است.شاخص سفارشات جدید مشتریان (۵۱.۳۱) در مقایسه با مقدار ماه گذشته کاهش یافته، اما مقایسه این شاخص با شاخص متناظر کل اقتصاد، نشان می‌دهد که وضعیت تقاضا در بخش صنعت به‌طورنسبی بهتر از کل اقتصاد است.شاخص میزان صادرات کالا در آبان با عدد ۴۷.۷۷ با سرعت بیشتری در مقایسه با ماه گذشته کاهش داشته و برای پنجمین ماه پیاپی صادرات کاهشی ثبت شده است. بخشی از کاهش صادرات به‌دلیل نرخ تمام‌شده بالای محصولات و قوانین مربوط به تعهد ارزی است که موجب شده تا توان رقابتی برای صادرات کالا کاهش یابد و در نهایت، صادرات به‌صرفه نباشد. سیاست‌هایی که منجر به عدم‌حمایت از صادرات شده باعث کاهش تجارت حتی با کشورهای همسایه شده است.تولیدکنندگان برای پنجمین ماه متوالی همچنان در تامین مواد اولیه موردنیاز خود با کمبود روبه‌رو هستند و در آبان، شاخص موجودی مواد اولیه خریداری‌شده به مقدار ۴۸.۸۵ به ثبت رسیده است. در حالی که قوانین جدید گمرک درباره محدودیت و سهمیه‌بندی واردات مواد اولیه، بسیاری از شرکت‌ها را دچار نگرانی کمبود مواد اولیه موردنیاز در ماه‌های آینده کرده است. همچنین تداوم مشکل عدم‌ ‎ تخصیص ارز و عدم‌پرداخت تسهیلات و تامین مالی از سوی بانک‌ها نیز موجب شده است تا شرکت‌ها در تامین مواد اولیه موردنیاز خود به‌شدت با مشکل نبود نقدینگی روبه‌رو باشند. به‌ویژه به‌دلیل عدم‌پرداخت مطالبات شرکت‌ها از سوی برخی دستگاه‌های دولتی و عدم‌وصول چک‌های مشتریان به‌دلیل پایین بودن قدرت خرید آنها، شرکت‌ها منابع مالی لازم برای تامین سرمایه در گردش را ندارند. تقاضای ضعیف داخل و کاهش صادرات و فروش خارجی موجب شده است تا در ماه آبان، شرکت‌های تولیدی شاخص میزان فروش مشتریان (۴۹.۸۲) را برای پنجمین ماه متوالی کاهشی ثبت کنند، هرچند شاخص در مقایسه با ماه گذشته، کاهش ملایم‌تری داشته است. ادامه روند کاهشی قدرت خرید و کمبود نقدینگی مشتریان از یک‌سو و کاهش فروش صادراتی در بخش تولید برای پنجمین ماه متوالی از سوی دیگر باعث شده تا صادرات هم نتواند برای جایگزینی شرایط ضعیف تقاضای داخل به کمک تقویت فروش بیاید.

مشکلات اصلی از دید فعالان اقتصادی

- بیشتر تولیدکنندگان در تامین مواد اولیه به‌شدت با مشکل روبه‌رو هستند. از یک‌سو پس از گذشت چندین ماه از واریز پول و بلوکه شدن آن توسط بانک برای تخصیص ارز موردنیاز مواد اولیه، همچنان ارزی تخصیص داده نشده و از سوی دیگر، عدم‌ترخیص کالاها و مواد اولیه در گمرک که با دریافت هزینه اضافی نگهداری در گمرک نیز همراه است، شرکت‌ها را در تامین مواد اولیه دچار هزینه و مشکلات زیادی کرده است. (صنایع شیمیایی)

- قوانین و مقررات جدید گمرکی مربوط به سهمیه‌بندی واردات بدون در نظر گرفتن نیازهای تولیدکنندگان بسیاری از شرکت‌ها را با مشکل کمبود مضاعف مواد اولیه روبه‌رو و مشکلات جدیدی را بر سر راه تولیدکنندگان قرار خواهد داد.

- به‌دلیل محدودیت در منابع ارزی دولت، باوجود اینکه پول از طرف شرکت‌ها از مدت‌ها قبل در بانک واریز شده است، اما تخصیص ارز به‌موقع انجام نمی‌شود و شرکت‌ها در تامین مواد اولیه با مشکل روبه‌رو هستند.

- عدم‌ارائه تسهیلات و وام بانکی شرکت‌ها را با چالش تامین مالی روبه‌رو کرده و حتی امکان خرید مواد اولیه موردنیاز نیز وجود ندارد و بسیاری از خطوط تولید رو به تعطیلی است.

- بعضی از شرکت‌هایی که مشتری دولتی دارند، به‌دلیل عدم‌دریافت مطالبات خود با مشکل کمبود نقدینگی روبه‌رو هستند و باوجود اینکه امکانات و آمادگی لازم برای توسعه کسب‌وکار را دارند، اما به‌دلیل کمبود منابع مالی و عدم‌پرداخت تعهدات از سوی دولت، امکان سرمایه‌گذاری جدید و توسعه کار را ندارند.

- ضعیف شدن تقاضا و کمبود قدرت خرید مشتریان باعث مشکل در تامین سرمایه در گردش شرکت‌ها شده است و در شرایطی که خریداران کمتر می‌خرند، تولیدکنندگان نقدینگی لازم برای خرید مواد اولیه را ندارند. از سوی دیگر، به‌دنبال کمبود شدید قدرت خرید مشتریان، بسیاری از چک‌ها وصول نمی‌شود.

- برخی صنایع به‌دلیل عرضه محدود کالاها در بورس کالا که برای نیازهای تولید بسیار کم است، ناچار هستند مواد اولیه موردنیاز خود را از بازار آزاد تهیه کنند. (صنایع فلزی)

- معطلی در گمرکات و همچنین سامانه گمرک برای ترانزیت و حمل‌ونقل زیاد است و عوارضی ترانزیتی بالا باعث شده تا ترانزیت به کشورهای همسایه هم به‌صرفه نباشد.