ایجاد و گسترش صنایع تبدیلی موجب ارزش‌افزوده محصول، ایجاد اشتغال، ایجاد درآمدهای ارزی و همچنین استفاده بیشتر از محصولات کشاورزی و به این ترتیب، جلوگیری از اتلاف و ضایع شدن محصولات می‌شود. ارتقای هرچه بیشتر صنایع تبدیلی و اضافه شدن واحدهای جدید برای فرآوری، تبدیل و بهره‌برداری صحیح و بهینه از محصولات خام کشاورزی از جمله مباحثی است که امروزه در کشاورزی بیش از گذشته مطرح می‌شود.اهمیت این موضوع تا آنجاست که عباس علی‌آبادی، وزیر جدید وزارت صنعت، معدن و تجارت در بیان برنامه‌های خود بااشاره به موضوع «زنجیره ارزش تولید» در مجلس شورای اسلامی گفت: پس از گذشت بیش از ۴ دهه همچنان در حوزه صنعت و معدن کشور خام‌فروشی انجام می‌شود، در حالی که باید محصولات با ارزش‌افزوده تولید و صادر شوند. بنابراین، یکی از برنامه‌های راهبردی ما تاکید و توجه ویژه به این بخش خواهد بود.موضوع خام‌فروشی یکی از دغدغه‌های مهم بخش کشاورزی کشور نیز هست، تا جایی که بسیاری از فعالان حوزه کشاورزی زیان ناشی از خام‌فروشی را ناشی از توسعه نیافتن صنایع تبدیلی و تکمیلی در حوزه کشاورزی قلمداد می‌کنند. صمت به بررسی این موضوع از دیدگاه قانون‌گذاران و فعالان کشاورزی پرداخته است که در ادامه می‌آید.

زیرمجموعه‌های صنایع تبدیلی

صنایع تبدیلی محصولات کشاورزی، به صنایعی گفته می‌شود که پس از تولید محصولات کشاورزی برای عرضه با ارزش‌افزوده بالاتر آنها به کار گرفته می‌شود. در واقع، هر صنعتی که کالا را با ارزش‌افزوده بالاتر به بازار عرضه کند، جزو صنایع تبدیلی به‌شمار می‌رود. ۳ حوزه فرآوری و تولید، درجه‌بندی و بسته‌بندی، ذخیره‌سازی و خدمات در این بستر قرار می‌گیرند.عملیات درجه‌بندی و سورتینگ روی محصولات کشاورزی جزو صنایع تبدیلی هستند؛ برای نمونه، درجه‌بندی چای، برنج یا حبوبات و سورت کردن میوه‌ها؛ بسته‌بندی و عرضه خوب، ارزش‌افزوده عرضه محصولات کشاورزی را افزایش می‌دهد. بسته‌بندی مواد غذایی در قلب صنایع غذایی مدرن قرار دارد و تعداد کمی از مواد غذایی بدون بسته‌بندی فروخته می‌شود، بسته‌بندی خوب از ضایعات جلوگیری و تضمین می‌کند که مواد غذایی، کیفیت مطلوب خود را در طول عمر مفید خود حفظ ‌کنند.

تمرکز بر رشد تولید محصولات کشاورزی

رئیس کمیسیون کشاورزی، آب، منابع‌طبیعی و محیط‌زیست مجلس شورای اسلامی درباره اهمیت صنایع تبدیلی و تکمیلی برای صادرات محصولات کشاورزی و پرهیز از خام‌فروشی به صمت گفت: کشاورزی ما به‌دلیل تنوع اقلیمی از ظرفیت‌ها و قابلیت‌های بسیار خوب و ارزشمندی برخوردار است، اما باید رویکردمان را در این زمینه تغییر دهیم و باتوجه به شعار سال که متمرکز بر رشد تولید است، تولیدات کشاورزی را افزایش دهیم.

محمدجواد عسکری با تاکید بر اینکه باید با برنامه در زمینه صنایع تبدیلی و تکمیلی و صادرات محصولات کشاورزی پیش برویم، تصریح کرد: باید در گام نخست تولید داشته باشیم و نیاز اولیه کشور را تامین کنیم و سپس مازاد آن را در دستور کار برای بازار هدف قرار دهیم. در صنایع تبدیلی و تکمیلی می‌توانیم محصول را تبدیل و آن را نگهداری و به‌موقع به بازار هدف عرضه، همچنین باید همزمان با تولید بتوانیم آن را صادر کنیم.

اشتغالزایی با صنایع تبدیلی و تکمیلی

رئیس کمیسیون کشاورزی مجلس در ادامه تاکید کرد: نکته دیگری که در این زمینه وجود دارد، موضوع صنایع تبدیلی و تکمیلی محصولات کشاورزی، افزایش بهره‌وری و سود حاصل از آن است. ما به‌راحتی می‌توانیم با راه‌اندازی کارخانه‌های صنایع تبدیلی و تکمیلی، اشتغال بیشتری در کشور ایجاد کنیم.

عسکری بااشاره به مدیریت محصولات کشاورزی از تولید تا بازار خاطرنشان کرد: نکته دیگری که بسیار در محصولات کشاورزی حائزاهمیت است، این است که در فصولی از سال به‌دلیل تنوع محصولاتی که داریم، محصولات بسیاری به بازار می‌آید که این موضوع باید مدیریت و کنترل شود. این کار را باید در حوزه صنایع تبدیلی و تکمیلی دنبال کنیم تا اتفاقات خوبی در این زمینه بیفتد. در اینجا، باید هم وزارت صمت و هم وزارت جهادکشاورزی نقش‌آفرینی کنند. در راستای این موضوع، قوانینی در مجلس شورای اسلامی تصویب شده است که ان‌شاءالله به‌زودی عملیاتی و اجرایی خواهند شد.

ارزآوری در راستای مهار تورم

این نماینده مجلس شورای اسلامی در ادامه خاطرنشان کرد: در حوزه تولیدات محصولات کشاورزی به‌دلیل اینکه ۵۰۰ میلیون نفر جمعیت پیرامونی کشور به محصولات کشاورزی ما علاقه‌مند هستند، باید بتوانیم بازارهای اطراف را تصاحب کنیم و ارزآوری در راستای مهار تورم داشته باشیم. این نقش کشاورزی است که می‌تواند در حوزه صنایع تبدیلی و تکمیلی در حوزه صادرات فضایی را ایجاد کند تا اتفاقات خوبی در این زمینه بیفتد. بنابراین، رویکرد و نگاه ما این است که این اتفاق به‌طورجدی در کشور دنبال شود و ان‌شاءالله خروجی خوبی پیدا کند.

عسکری با تاکید بر اینکه درصدد هستیم تا در زمینه اشتغال، ارزآوری و صنایع تبدیلی و تکمیلی محصولات کشاورزی به نقطه خوبی در کشور دست یابیم، ادامه داد: قوانینی را در این‌باره تصویب و به دولت ابلاغ کرده‌ایم که دولت محترم باید آنها را اجرایی کند. وزیر جدید صمت هم به‌طورقطع می‌تواند در این زمینه تاثیرگذار باشد که به‌زودی ایشان را به کمیسیون کشاورزی مجلس دعوت و در راستای صنایع تبدیلی و تکمیلی محصولات کشاورزی کار را دنبال خواهیم کرد.

خام‌فروشی در همه صنایع وجود دارد

رئیس کمیسیون کشاورزی و صنایع غذایی اتاق تعاون ایران درباره خام‌فروشی محصولات کشاورزی به صمت گفت: خام‌فروشی در صادرات ما به‌طورکلی وجود دارد، یعنی هم خام‌فروشی در صادرات محصولات صنعتی، معدنی و همچنین در کشاورزی نیز وجود دارد؛ نکته‌ای که وزیر صمت در این‌باره در مجلس شورای اسلامی به آن اشاره کردند، بسیار نکته درستی است.

نقص در بازاریابی و بازارسازی

ارسلان قاسمی در ادامه افزود: دلیل خام‌فروشی در صنایع این است که اولا در سیستم بازاریابی و بازارسازی محصولات‌مان بسیار نقص داریم و سلایق هر بازار را جداگانه نمی‌دانیم. به این خاطر مجبوریم که محصول را به‌صورت خام برای کشورهای دیگر بفرستیم، در حالی که اگر بازارسازی و بازارشناختی مناسبی از بازارهای هدف خود داشته باشیم، به‌طبع می‌توانیم این کار را به‌درستی انجام دهیم.

مدیرعامل اتحادیه شرکت‌های تعاونی تکثیر، پرورش و صادرات آبزیان در ادامه افزود: دلیل دوم خام‌فروشی محصولات کشاورزی و به‌طورکلی صنایع ما، تحریم‌های ظالمانه‌ای است که وجود دارد. براساس این تحریم‌ها، دچار یک‌سری مشکلات به‌ویژه در زمینه حمل‌ونقل و شرایط بانکی هستیم. این موضوع تاثیر مستقیم روی خام‌فروشی دارد، از این‌رو کشورهایی بازار هدف ما هستند که در عمل از بحث تحریم علیه ما سوءاستفاده می‌کنند که این سوءاستفاده به‌طبع به ضرر ما تمام می‌شود.

صنعت و کشاورزی بانک‌محور

قاسمی از دیگر دلایل خام‌فروشی محصولات کشاورزی را وجود تحریم‌های داخلی سخت خودمان علاوه بر تحریم‌های خارجی عنوان کرد و افزود: استقبال از صنایع فرآوری در داخل کم است، به‌دلیل اینکه صنعت و کشاورزی ما بیشتر بانک‌محور است و بانک‌ها علاقه‌ای به سرمایه‌گذاری در این زمینه ندارند. سرمایه‌گذاری خارجی هم در این صنایع به‌دلیل این تحریم‌ها و ضعف دیپلماسی اقتصادی دچار مشکل است. این عوامل را اگر کنار هم بگذاریم و بتوانیم آنها را اصلاح کنیم، می‌توانیم به‌سمت‌وسوی گریز از خام‌فروشی محصولات صنایع حرکت کنیم.

وی افزود: اکنون رقابت در دنیا بر سر سنت دلار است و اگر کشوری پیدا شود که یک سنت کالایش را از ما ارزان‌تر دهد، به‌طورحتم بازارهای ما به آن سو می‌روند؛ همچنان که ما هم برای واردات خود کشوری را پیدا می‌کنیم که محصولش را ارزان‌تر بفروشد.

سودآوری چشمگیر فرآوری

این فعال حوزه کشاورزی با بیان اینکه به‌طورکلی تحریم‌ها و عدم‌سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی در صنایع تبدیلی و عدم‌شناخت بازارهای هدف، مانع فرآوری محصولات کشاورزی و خام‌فروشی محصولات شده است، خاطرنشان کرد: برای مثال، برای بازار کشور عراق، خامه را به‌صورت آماده مصرف هم می‌توانیم صادر کنیم، اما به کشور روسیه باید این خامه را به‌صورت منجمد بفرستیم، بنابراین برای فرآوری محصولات باید شرایط هر بازار را به‌صورت تخصصی بررسی کنیم.

رئیس کمیسیون کشاورزی و صنایع غذایی اتاق تعاون ایران در پایان گفت: حدود ۶ میلیارد دلار صادرات ماهانه محصولات کشاورزی و صنایع غذایی کشور در سال ۱۴۰۱ بوده است، در حالی که اگر به سمت و سوی فرآوری محصولات پیش رویم، حداقل قضیه این است که این ۶ میلیارد دلار با همین میزان صادرات، تبدیل به ۱۰ تا ۱۲ میلیارد دلار در ماه خواهد شد.

سخن پایانی

صنایع فرآوری تبدیلی کشاورزی محل هم‌افزایی ۲ بخش صنعت و کشاورزی است. باتوجه به نقش و اهمیت صنایع فرآوری در جلوگیری از ضایعات بخش کشاورزی، تاسیس این صنایع را می‌توان یکی از راهکارهای مناسب و کارآمد در راستای رشد و توسعه کشاورزی دانست. این صنایع با تغییر شکل تولیدات کشاورزی و دامی آن را به‌صورت ساخته‌شده یا نیمه‌ساخته برای عرضه به بازار مصرف آماده می‌کند و می‌تواند نقش مهمی در تامین امنیت غذایی، اشتغالزایی، توزیع بهتر درآمد، کاهش مهاجرت‌های روستایی، ایجاد توازن لازم بین جوامع شهری و روستایی، رفاه ساکنان روستا، برقراری عدالت اجتماعی و عمران و توسعه مناطق به‌ویژه مناطق روستایی ایفا کند.