کیفیت زندگی افراد، رفاه و سلامت هر جامعه با بهره ‌ وری در آن جامعه رابطه مستقیم دارد. بهره ‌ وری در یک جامعه، سطح زندگی مردم را بدون بالا بردن هزینه ‌ ها و سختی کار افزایش می ‌ دهد. هدف از بهره ‌ وری، دستیابی به مقاصدی است که نیازهای مادی و معنوی انسان را برآورده و زندگی بهتری برای وی فراهم می ‌ کند. امروزه به ‌ دلیل شدت نیاز به بازسازی اقتصادی و استفاده مفید از عوامل تولید، مفهوم بهره ‌ وری بیشتر درباره مسائل اقتصادی و تولیدی به ‌ کار گرفته می ‌ شود.

سازمان ملی بهره ‌ وری ایران، به ‌ موجب ماده ۷۹ قانون برنامه پنجم توسعه، برنامه جامع بهره ‌ وری کشور را در سال ۱۳۹۴ تهیه و با تایید هیات دولت توسط معاون اول رئیس ‌ جمهوری به دستگاه ‌ های اجرایی کشور ابلاغ کرد. در این برنامه تدوین نظام ‌ نامه متولیان بهره ‌ وری، ارتقای فرهنگ در حوزه بهره ‌ وری، پیش ‌ بینی منابع بودجه ‌ ای برای برنامه ‌ های ارتقای بهره ‌ وری در بودجه ‌ های سنواتی، تدوین دستورالعمل ‌ های سنجش، تدوین شاخص ‌ های اختصاصی بهره ‌ وری در دستگاه ‌ های اجرایی، انتشار شاخص ‌ های بهره ‌ وری در بخش ‌ ها، ارائه آموزش ‌ های تخصصی بهره ‌ وری، توسعه خدمات فنی و مشاوره ‌ ای بهره ‌ وری، تولید آمارهای مورد نیاز سنجش بهره ‌ وری، تدوین برنامه ‌ های عملیاتی ارتقای بهره ‌ وری در دستگاه ‌ های اجرایی، تقویت نظام مدیریت بهره ‌ وری استان ‌ ها و تبادل دانش با مراجع بین ‌ المللی، به ‌ عنوان استراتژی دولت برای جریان ‌ سازی و تسریع در حرکت ملی بهره ‌ وری معرفی شد.

پیدایش بهره ‌ وری و بهینه ‌ سازی مصرف

پیشینه بهره ‌ وری به دورانی بسیار کهن بازمی ‌ گردد؛ به ‌ گونه ‌ ای که با انسان و استعدادها و توانایی ‌ های او گره خورده است. در قرن هجدهم میلادی، برای نخستین ‌ بار واژه بهره ‌ وری مطرح شد و پس از آن، سازمان ‌ ها و جنبش ‌ های مستقل در زمینه آن به مطالعه و پژوهش پرداختند.

سپس در اروپا، آژانس بهره ‌ وری اروپا ( EPA ) و در آسیا سازمان بهره ‌ وری آسیایی ( APO ) تشکیل شد. نهادهای ملی بسیاری نیز در کشورهای مختلف با ماموریت ‌ های مرتبط با بهره ‌ وری و کاهش مصرف تعریف شده ‌ اند که در ایران، شرکت بهینه ‌ سازی مصرف سوخت نماد توجه حاکمیت به موضوع بهره ‌ وری در حوزه انرژی است.

پیچیدگی موضوع و چالش، از آنجا شروع می ‌ شود که در عین بهینه ‌ سازی مصرف (به ‌ عنوان مثال مصرف انرژی)، مطلوب نیست «بهره»ای که از انجام یک فرآیند محقق می ‌ شود، کاهش یابد. در زمان مواجهه با چالش ‌ های بهره ‌ وری، اگر زیرساخت ‌ ها و دانش پایه لازم در کشور وجود داشته باشد، پژوهش مربوطه براساس تولید علم و فناوری به ‌ صورت درون ‌ زا در کشور طراحی می ‌ شود و در غیر این صورت، پس از شناخت فناوری ‌ ای که پاسخگوی نیاز مربوطه در زمینه بهینه ‌ سازی مصرف باشد، انتقال و بومی ‌ سازی آن فناوری در دستور کار پژوهشی قرار می ‌ گیرد. امروزه همه کشورهای توسعه ‌ یافته یا در حال توسعه به اهمیت بهره ‌ وری و نیروی کار به ‌ عنوان یکی از ضرورت ‌‌ های توسعه و رشد اقتصادی و کسب برتری رقابتی در عرصه ‌ های بین ‌ المللی تاکید دارند. ایران نیز به ‌ عنوان کشوری که در این جهت گام برمی ‌ دارد باتوجه به امکانات مناسبی که در این زمینه دارد، با مشکلی مواجه است که علت اصلی آن نداشتن استفاده بهینه از منابع است؛ به ‌ طوری که امکانات فراوانی هدر می ‌ رود و از منابع در دسترس کار، زمین و سرمایه استفاده بهینه نمی ‌ شود و این گویای ضعف مدیریت جامع در استفاده از منابع و نتیجه آن بهره ‌ وری پایین در صنایع کشور است. تصور عمومی بر این است که برای افزایش رشد اقتصادی لازم است ظرفیت ‌ های تولیدی اضافه شود؛ در حالی که علاوه بر ظرفیت ‌ سازی، در افزایش رشد اقتصادی افزایش بهره ‌ وری نیز باید مورد توجه قرار گیرد. بهره ‌ وری یکی از مفاهیم مهم در اقتصاد به ‌ شمار می ‌ آید که رابطه بین استفاده از عوامل تولید و محصول تولید شده را نشان می ‌ دهد. این شاخص با بسیاری از حوزه ‌ ها ارتباط پیدا می ‌ کند. قطعا انباشت سرمایه انسانی یکی از عوامل کلیدی رشد اقتصادی محسوب ‌ می ‌ شود.

یک اولویت ملی با رویکرد مدیریتی

بهره ‌ وری و بهینه ‌ سازی مصرف به ‌ عنوان رویکردی مدیریتی نقش مهمی در رشد اقتصادی و کنترل تورم دارد و امکان دستیابی به سطح بالای استاندارد زندگی و ایجاد رفاه برای مردم را فراهم می ‌ کند؛ از این رو باید به اولویت ملی و جامع تبدیل شود.

بهره ‌ ور به ‌ معنای بهره ‌ بر، سودبرنده و کامیاب است و از این واژه به مفهوم راندمان و بازده نیز استفاده می ‌ کنند. بهره ‌ وری را می ‌ توان استفاده مطلوب، موثر و بهینه از تمام وقت، امکانات، ظرفیت، سرمایه، نیرو و منابعی که به انسان برای رسیدن به رشد و شکوفایی همه ‌ جانبه کمک می ‌ کنند به شمار آورد. بهینه ‌ سازی مصرف نیز به ‌ معنای استفاده درست و به اندازه، برای تضمین توسعه پایدار برای همگان و تمام نسل ‌ ها و نیز جلوگیری از زیان ‌ های ناشی از مصرف نادرست در حد مقدورات است؛ بنابراین بهره ‌‌ وری و بهینه ‌ سازی مصرف پیش از اینکه به ‌ عنوان یک شاخص اقتصادی یا عامل توسعه مطرح شود، یک فرهنگ به ‌ شمار می ‌ رود؛ از این رو برای آنکه بهره ‌ وری و بهینه ‌ سازی مصرف در یک جامعه جایگاه شایسته خود را پیدا کند و در متن اعتقادها و سنت ‌ های بومی ریشه بدواند، باید نه ‌ تنها به ‌ عنوان یک معیار اقتصادی، بلکه یک اندیشه و تفکر قلمداد شود. به همین دلیل اهمیت فرهنگ ‌ سازی و افزایش سطح آگاهی همگان در زمینه ضرورت توجه به آن مقوله ‌ ای اثرگذار در رشد و پیشرفت جامعه محسوب می ‌ شود. همین مهم سبب شد اول خرداد به ‌ عنوان «روز بهره ‌ وری و بهینه ‌ سازی مصرف» در تقویم کشور به ثبت برسد.

سخن پایانی

بهره ‌ وری می ‌ تواند بیشترین استفاده از کمترین امکانات و منابع در راه رسیدن به رشد و شکوفایی همه ‌ جانبه زندگی انسان باشد. اگر می ‌ خواهیم در دنیای پررقابت امروزی، رونق اقتصادی، اجتماعی و زندگی بهتری داشته باشیم، لازم است به بهره ‌ وری بالایی برسیم، زیرا ایستادگی و تداوم حیات در صحنه جهانی، سرعت و دقت افزون ‌ تری
می ‌ طلبد. باتوجه به آنکه در ۳ دهه اخیر، شاهد تحولات بزرگ اجتماعی، سیاسی و اقتصادی از جمله انقلاب، جنگ، توطئه ‌ های استکبار جهانی و همچنین بلایای طبیعی متعدد بوده و فرصت ‌ های بسیاری را از دست داده ‌ ایم، باید برای جبران ویرانی ‌ ها، گرفتاری ‌ ها و رفع تنگناهای موجود، زمان را به همراه حفظ کیفیت و کمیت به بند بکشیم. البته این مسئله جز با توجه به اصل بهره ‌ وری، شدنی نیست، وگرنه رقابت ‌ های آینده، طومار هر کشوری را در هم خواهد پیچید. درحال ‌ حاضر، در برخی کشورهای توسعه ‌ یافته باوجود محدودیت منابع، سرمایه ‌ گذاری ‌ های فراوانی در راه بهبود بهره ‌ وری در سطح ملی، منطقه ‌ ای، بخشی، سازمان ‌ ها، مؤسسه ‌ ها و حتی افراد انجام می ‌ گیرد. آنان پیشرفت روزافزون خود را مرهون توجه به اصل بهره ‌ وری می ‌ دانند.