صادرات فرش دستباف را به طور قطع می ‌ توان یکی از اصلی ‌ ترین اقلام صادرات غیرنفتی ایران به جهان معرفی کرد که در سال ‌ های اخیر با افت شدید و باور نکردنی روبه ‌ رو شده است. این افت صادرات باعث شده صنعت قالی ‌ بافی با رکود ویژه ‌ ای همراه شود و علاوه بر آسیب به فعالان این حوزه، مبنع درآمدی ایران در صادرات غیر نفتی را هم سد کرده است.براساس آمار منتشر شده کاهش سطح تولید فرش دستباف از ۶ میلیون متر مربع در سال به ۳ میلیون متر مربع، کاهش سطح صادرات این کالا از یک میلیارد دلار در سال به ۶۰ میلیون دلار را در پی داشته است. در ادامه با پررنگ شدن جایگاه رقبای ایران مانند هند، پاکستان، ترکیه و مصر در بازارهای صادراتی و قرار گرفتن ایران در رتبه پنجم جهان از منظر صادرات، درد کم ‌ توجهی به این مزیت صادراتی را عمیق ‌ تر می ‌ کند.

روند نزولی فرش دستباف ایران

برای شروع بحث در مورد صادرات فرش دستباف به سراغ آمارهایی می ‌ رویم که طبق آمارهای گمرک ایران منتشر شده تا با کمی مقایسه آنها به میزان وخیم بودن اوضاع صادرات در صنعت فرش در سال ‌ های اخیر برسیم.طبق آمارها بیشترین میزان صادرات فرش ایرانی در سال ۱۳۷۳ اتفاق افتاده است. در این سال ایران توانست با ثبت رکورد ۲ میلیارد و ۱۳۲ میلیون دلار از صادرات فرش دستباف به سایر نقاط جهان یک آمار خیره ‌ کننده به جای بگذارد.ارزش این آمار آنجایی بیشتر مشخص می ‌ شود که متوجه شوید در این سال نزدیک به ۴۴ درصد از کل صادرات غیر نفتی ایران تنها و تنها با فروش فرش اتفاق افتاده است و این هنر- صنعت حدود ۵ تا ۷ میلیون شغل جدید ایجاد کرده است. از سال ۷۳ روند نزولی ایران در عرصه ‌ های بین ‌ المللی در زمینه صادرات فرش آغاز شد و تنها یک سال بعد و در سال ۷۴ میزان صادرات فرش از ۲ میلیارد به ۱ میلیارد دلار کاهش پیدا کرد و در سال ۷۵ این عدد به ۶۷۵ میلیون دلار رسید. این روند نزولی همچنان ادامه دارد؛ تا آنجا که فرش دستباف ایران در سالی که گذشت تنها ۵۰ میلیون دلار صادرات داشته باشد.

دلایل افت صادرات فرش ایران

پیش از تحریم ‌ ها ۲۵ درصد از صادرات فرش دستباف ایرانی تنها به کشور امریکا بوده است. بنابراین از دست رفتن حجم بالای فروش در بازارهای اروپایی و آمریکایی با اعمال شدن تحریم ‌ ها علیه ایران رخ داده است.

- ورود رقبای ایران به بازارهای هدف در شرایط محدودیت ‌ های ناشی از تحریم، رفته رفته بازارهای هدف را از ایران گرفت. فرش ‌ های بی ‌ کیفیت و ارزان کشورهای چین و هندوستان با عنوان فرش ‌ های دستباف ایرانی راهی خانه مشتریان ایران شد و در نهایت صادرات فرش را به آمار امروز رساند.

- انجام سیاست نادرست تعهد ارزی که باعث دلزدگی بازرگانان داخلی برای صادرات شده یکی دیگر از مشکلات این حوزه است.

- بالا رفتن مواد اولیه، هزینه بافت قالی دستباف را بالا برده و در نهایت باعث شده میزان تولید این هنر- صنعت ارزشمند ایرانی کاهش پیدا کند.

- وجود مشکلات و قوانینی مانند قوانین گمرکی از دیگر موارد مطرح از سوی فعالان این حوزه است.

- با پیشرفت و گسترش بازارهای جهانی دیگر کار کردن به صورت سنتی امکان ‌ پذیر نیست. بنابراین برای ارزیابی بازارهای جهانی باید با بررسی فرهنگ، تقاضا و سلیقه کشورهای مختلف یک برنامه هدفمند برای تولید قالی ‌ های ایرانی تدوین شود. موضوعی که تا به این زمان، هیچ ‌ گونه اقدامی برای آن انجام نشده است.

- گسترش تولید و تنوع فرش ‌ های ماشینی و ورود کف پوش ‌ های جدید، یکی از مهم ‌ ترین دلایل از دست رفتن بازار داخلی و کاهش صادرات فرش دستباف است.