بوی عیدی، بدون اسکناس تانخورده
از قدیم‌الایام عید و عیدی دادن با اسکناس‌های نو و تانخورده عجین شده بود.
مفهوم عیدی همیشه پول نو و خوشبو را به ذهن متبادر می کند. در یک دهه گذشته در آستانه سال نو بانک ها دستگاه های عابربانک را به اسکناس های نو تجهیز می کردند، اما ظاهرا امسال خبری از پول نو در دستگاه های عابربانک نیست. درحالی که فقط ۲ روز به آغاز سال نو باقی مانده، همچنان دستگاه های خودپرداز یا پول ندارند یا اسکناس های ۱۰ هزارتومانی و ایران چک های کهنه تحویل می دهند. در چنین وضعیتی دلالی اسکناس نو، رونق می گیرد. در بازار پول نو بیشترین کمبود مربوط به اسکناس های ریزتر ۵۰۰ ، هزار، ۲ هزار، ۵ هزار و ۱۰ هزار تومانی است که در ایام نوروز مورداستقبال بیشتر مردم قرار می گیرد. صمت در این گزارش علت کمبود اسکناس نو در آستانه سال جدید را از کارشناسان حوزه بانکی جویا شده است.
کمبود پول نقد، عامل نبود اسکناس نو در خودپردازها
آیت تجلی، کارشناس مسائل بانکی درباره کمبود پول نو دربانک ها و عابربانک ها به صمت گفت: در دوره شیوع کرونا، طبق بخشنامه بانک مرکزی، توزیع اسکناس نو در شعب بانک ها ممنوع شد، اما امسال بخشنامه ای از سوی این نهاد به بانک ها ابلاغ نشده و به نظر می رسد کمبود پول نقد عامل نبود اسکناس نو در خودپردازها است.
وی افزود: سالیان متوالی است که بانک مرکزی در آستانه نوروز اقدام به چاپ و توزیع اسکناس های نو در شعب بانکی می کند، اما به نظر می رسد امسال و در نخستین سال پساکرونا سردرگمی و معطلی افراد برای تهیه پول نو حتی در بازارهای دلالی بسیار مشهود است.
سیاست چاپ اسکناس درشت
این کارشناس مسائل بانکی درباره کمبود اسکناس های 2، 5 و 10 هزار تومانی نو، بیان کرد: امسال سیاست دولت بر نشر پول های درشت همچون ایران چک ۵۰ هزار، ۱۰۰ هزار و ۲۰۰ هزار تومانی قرار گرفته؛ بنابراین پول های ریز به دلیل اینکه بیشتر در نوروز مورد استقبال بوده و بعد از عید کمتر مورداستفاده قرار می گیرد، کمتر نشر می شود. در کل چاپ اسکناس ریز برای اقتصاد کشور به صرفه نیست و این اسکناس ها در حد محدود و بنا بر ضرورت در اختیار شعب بانک ها قرار می گیرد.
«ریال» دونرخی
وی با اشاره به شکل گیری بازار سیاه اسکناس تا نخورده در کشور گفت: با نزدیک شدن ایام عید نوروز، بازار دلالانی که در گوشه و کنار چهارراه استانبول اسکناس های نو و تانخورده می فروشند، داغ می شود؛ اسکناس های تانخورده ای که در بسته های ۱۰۰ تایی با قیمتی بیش از ارزش ریالی شان به مشتریان عرضه می شود تا خرج سنت «عیدی» دادن مردم به یکدیگر شود و همین افزایش تقاضا برای اسکناس نو به ایجاد بازار سیاه برای فروش غیرقانونی آن منجر شده است.
تجلی افزود: اسکناس های نو در بانک ها به همان نرخ رایج پول به فروش می رسد، اما بانک ها نمی توانند بر معامله پول نویی که در بازار با قیمتی بالاتر از ارزش خودشان انجام می شود، نظارت کنند.
هزینه هنگفت چاپ پول «خرد»
وی در پاسخ به این پرسش که چرا بانک مرکزی درآستانه نوروز اقدام به چاپ بیشتر اسکناس خرد نمی کند، توضیح داد: بانک مرکزی هر سال هزینه های گزافی برای چاپ اسکناس نو و توزیع آن در شبکه بانکی می کند، اما در طول سال هنگام مراجعه به بانک ها کمتر می توان شاهد رد و بدل شدن اسکناس های نو و تانخورده بود. حتی در مواردی دیده شده اسکناس هایی با مبلغ پایین که عمدتا در بازار به عنوان اسکناس «خرد» شناخته می شود نیز در شعب بانک ها یافت نمی شود. البته برخی از شعب بانک های خصوصی از این قاعده مستثنا بوده و معمولا اسکناس های نو و دارای وضعیت ظاهری بهتر را در تبادلات بانکی به ویژه در دستگاه های عابربانک مورداستفاده قرار می دهند. وی درادامه افزود: امسال باتوجه به افت یکباره ارزش پول ملی هزینه چاپ اسکناس های ریز بیشتر از ارزش واقعی این اسکناس ها شد؛ در نتیجه بانک مرکزی به عنوان متولی چاپ اسکناس در کشور از چاپ اسکناس نو خرد در آستانه نوروز ۱۴۰۲ خودداری کرده است.
بازارسیاهی ها از کجا می آیند؟
این کارشناس مسائل بانکی در پاسخ به این پرسش که اسکناس های بازار سیاه از کجا تامین می شود، توضیح داد: معمولا اسکناس های نو از نیمه دوم اسفند در شبکه بانکی توزیع می شود. گاهی برخی از بانکی ها این اسکناس ها را با قیمتی بیش از ارزش ریالی شان در اختیار دلالان قرار می دهند و آنها هم، سود متعارفی برای خود در نظر گرفته و اسکناس ها را به متقاضیان عرضه می کنند. به این ترتیب واسطه های فروش اسکناس نو در واقع ایجادکننده شبکه دلالی در این بازار هستند.
تامین اسکناس نو از موجودی داخلی
تجلی با اشاره به عدم چاپ اسکناس نو در آستانه نوروز توسط بانک مرکزی اظهار کرد: در سال های گذشته، هفته ها قبل از نوروز اسکناس های نو در مخازن خودپردازها بارگذاری می شد، اما امسال این اتفاق رخ نداد؛ بنابراین بانک ها موجودی اسکناس نو خود را در شعبه توزیع می کنند و خودپردازها به روال سابق شارژ می شوند.
کمبود پول نقد مشکل آفرین شد
علی رحیمی، کارشناس مسائل بانکی درباره کمبود پول نو دربانک ها و عابربانک ها به صمت گفت: مشکل کمبود پول نقد در بانک ها و خود پردازها موضوع جدیدی نیست و چند ماهی است که مردم برای تهیه اسکناس خرد با مشکل مواجهند. کمبود و نبود پول نقد در دستگاه های عابربانک ، آن هم در پایان سال و زمانی که خریدهای مردمی افزایش یافته، مشکلاتی را برای مردم ایجاد کرده است.
وی در ادامه افزود: با اینکه براساس اعلام سخنگوی اقتصادی دولت قرار بود مشکل کمبود نقدینگی خودپردازها در آستانه نوروز برطرف شود، همچنان این مشکل به قوت خود باقی است و بانک مرکزی هم هیچ تلاشی برای رفع آن انجام نداده است.
سهم پول از نقدینگی
این کارشناس مسائل بانکی درباره سهم پول از کل تراکنش های بانکی توضیح داد: سهم پول در تراکنش های اقتصادی کمتر از ۲ یا ۳ درصد است و بیشتر تراکنش های کشور بدون نیاز به اسکناس در حال انجام است. در اصل فرهنگ اقتصادی مردم با فناوری نو منطبق شده و نیاز به اسکناس در مبادلات روزانه کاهش یافته و بیشتر مبادلات مالی مردم از طریق نظام پرداخت غیروجه نقد صورت می گیرد؛ اما چون در آستانه آغاز سال جدید هستیم و نیاز مردم به پول نو افزایش یافته، این کمبود نقدینگی فیزیکی بیشتر حس می شود.
مشتری مداری برای خواص
رحیمی افزود: در سال های گذشته بانک مرکزی فهرست شعب عرضه کننده اسکناس های نو را اعلام می کرد تا مردم با هزینه کمتر و سهولت بیشتری، اقدام به خرید اسکناس تانخورده موردنیاز کنند. انتظارمی رفت امسال نیز بانک مرکزی، فهرست این شعب را به طور رسمی اعلام کند، اما این اتفاق نیفتاد. به علاوه اینکه در اغلب شعب تنها ایران چک های درشت نو آن هم به مشتریان خاص داده می شود.
شارژ سلیقه ای مخزن
وی با تاکید بر اینکه شارژ مخزن خودپردازها ضابطه مند است، گفت: اینکه چه میزان اسکناس باید در خودپرداز بانک ها بارگذاری شود، به سیاست خود بانک برمی گردد و حتی ممکن است در برخی خودپردازها در پاره ای موارد تا ۲۰۰ میلیون تومان در روز هم بارگذاری شود. همچنین براساس تجربه ای که بانک ها در طول سال های گذشته به دست آورده اند، رقم های بارگذاری شده در خودپردازهای مختلف کمی متفاوت است و به عواملی نظیر شلوغی و خلوتی محدوده نصب خودپرداز و نزدیکی به مراکز خرید و بیمارستان ها و... برمی گردد.
وی در ادامه افزود: تعلل بانک مرکزی در چاپ اسکناس خرد به افزایش هزینه های چاپ و سایر هزینه های جانبی بانکی برمی گردد. باتوجه به تورم، هزینه تمام شده چاپ، نگهداری و جابه جایی پول نقد به شدت افزایش یافته؛ بنابراین چاپ اسکناس ریز جز تحمیل هزینه اضافه به بانک مرکزی آورده دیگری برای این نهاد ندارد. همچنین چاپ پول ریز موجب افزایش نقدینگی پول فیزیکی بدون کاربرد واقعی می شود.
مالیات، عامل کمبود پول نقد
این کارشناس مسائل بانکی با اشاره به دلایل کمبود پول نقد در خودپردازها گفت: در پی اعلام سازمان امور مالیاتی مبنی بر اخذ مالیات از تراکنش های بالای بانکی، تمایل برخی مشاغل مانند پزشکان و وکلا و حتی در مواردی خرده فروشان برای دور زدن قوانین مالیاتی با دریافت پول نقد بیشتر شد. این اتفاق به افزایش تقاضا برای پول نقد دامن زد و از سوی دیگر بانک ها به دلیل اموال غیرمنقولی که دارند، در برابر عرضه اسکناس مقاومت می کنند. به هر حال، افزایش تقاضا برای پول نقد همان قدری برای اقتصاد ایران آسیب زاست که مقاومت بانک ها در پرداخت پول نقد به اقتصاد آسیب می زند.
افزایش نارضایتی
وی به نارضایتی مردم از کمبود پول نو اشاره کرد و گفت: سنت دادن پول نو به عنوان عیدی از دیرباز با فرهنگ ما ایرانی ها عجین شده است؛ بنابراین کم کاری بانک مرکزی در تامین نیاز مردم هم به نارضایتی عمومی دامن می زند و هم موجب گسترده تر شدن فضای دلالی و ایجاد بازار سیاه برای اسکناس نو شب عید می شود.
کمبود اسکناس در نتیجه کاهش ارزش پول ملی
رحیمی در پاسخ به این پرسش که آیا کاهش ارزش پول ملی تاثیری بر کمبود اسکناس در کشور داشته، اظهار کرد: در شرایطی که نرخ تورم به بالای ۵۰ درصد رسیده، کاهش ارزش پول ملی امری کاملا بدیهی است؛ بنابراین نمی توان مثل ۱۰ سال قبل با اسکناس ۱۰۰ تومانی چیزی خرید و همین موضوع باعث شده پول های ریز جای خود را به سکه بدهند، اما چون تورم فزاینده است و چشم انداز تک رقمی شدن آن وجود ندارد، ارزش فلز سکه از ارزش ذاتی آن پیشی گرفته و هیچ توجیه اقتصادی برای بازگشت این پول های ریز یا به اصطلاح خرد به اقتصاد وجود ندارد.
وی با تاکید بر اینکه افزایش تقاضا برای پول نقد در آستانه نوروز همیشه مشکل آفرین بوده، گفت: تقاضا برای اسکناس در شب عید افزایش پیدا می کند و سقف برداشت پول نقد از دستگاه های خودپرداز در شب عید به ۵۰۰ هزار تومان می رسد. از طرفی شب عید مخارج خانوار به شدت افزایش پیدا می کند و همین موضوع تقاضا برای اسکناس را هم افزایش خواهد داد. اصولا مشکل تامین پول نقد هر سال وجود دارد، اما به نظر می رسد امسال این کمبود بیشتر باشد؛ بنابراین بانک ها باید برای اعتبار خودشان هم که شده، پول نقد تامین کنند و در اختیار مردم قرار دهند.
سخن پایانی
کمبود پول نو در آستانه نوروز به دغدغه بزرگان فامیل افزوده و به ایجاد بازار سیاه و دونرخی شدن ریال انجامیده است. مبادله پول رسمی یک کشور برای اعیاد مخصوص در کوچه و خیابان ها امری مناسب و پسندیده نیست، چراکه پول ملی، کالا نیست و دارای ارزش معنوی و مادی متفاوتی است. این در حالی است که بانک مرکزی نه تنها با اعمال نظارت قوی می تواند از توسعه این نوع دلالی جلوگیری کند، بلکه می تواند با چاپ به موقع پول های تازه مردم را از خرید اسکناس نو از دستفروشان آن هم با سود های عجیب و غریب باز دارد.
